MEDENİ HUKUK II - Deneme Sınavı - 10

Ürün (hasılat) kirası sözleşmesiyle, kiralayan, ürün (hasılat) getiren bir (taşınır ya da taşınmaz) malın ya da hakkın kira parası karşılığında kullanılması ve ondan yararlanılması yetkisini kira süresi boyunca kiracıya bırakma borcu altına girer. Buna göre doğru cevap E şıkkıdır.

kiracı tarafından kiralayana karşı kullanılabilecek bir fesih hakkı da öngörülmüştür. Bunun için (1) kiralananda ayıp bulunmalı, (2) ayıp önemli olmalı, yani ya kiralananın öngörülen kullanıma elverişliliğini ortadan kaldırmalı ya da önemli ölçüde engellemeli (3) kiralayana ayıbı gidermesi için uygun bir süre verilmiş olmalı ve (4) kiralayan verilen sürede ayıbı gidermemiş olmalıdır. Buna göre doğru cevap C şıkkıdır.

Herkese karşı ileri sürülebilen aynî hakkın herkes için tanınabilir, anlaşılabilir olması gereği, konusu bakımından da belirlilik ilkesinde anlam kazanmaktadır. Bu itibarla belirlilik ilkesi, üzerinde aynî hak bulunan konunun, yani eşyanın belirli, diğer eşyalardan ayırt edilmiş olmasını deyimlemektedir. Bunun sonucu olarak, her aynî hakkın bir konusu bulunur; bir aynî hak, birden çok eşya üzerinde kurulmaz. Örneğin, bakkaldaki bir bulgur çuvalı içerisinden iki kg. bulgur satın almış isek, mülkiyet henüz devredilmemişse, çuvaldaki bulgurlar üzerinde herhangi bir aynî hak (mülkiyet hakkı) ileri sürülemez. Tüm çuvalın satışı üzerine anlaşma yapılmış olsa da böyledir. Bunun mülkiyetimize geçmesi için tartılıp (ölçülüp), bizim için paket edilmesi gerekir. 

Kiracının aslî borçları kira parasını ödeme (TBK 313) ve sözleşme sona erdiğinde kiralananı geri vermedir (TBK 334). Ayrıca, kiracının kiralananı özenle kullanma, kiralanan taşınmaz ise taşınmazda oturan kişilere ve komşulara saygı gösterme (TBK 316), kiralananın olağan kullanımı için gereken temizlik ve bakım giderlerini ödeme (TBK 317), ayıpları (TBK 318) ve zaptı kiralayana bildirme (TBK 309; krş. eBK 256/III), ayıpların giderilmesi için kiralananda yapılan çalışmalara ve bakım, satış ya da sonraki kiralama için zorunlu ölçüde kiralananın görülmesine (taşınmaz ise, gezilip görülmesine) katlanma (TBK 319) gibi yan borçları bulunmaktadır. Buna göre doğru cevap A şıkkıdır.

Kiracının aslî borçları kira parasını ödeme (TBK 313) ve sözleşme sona erdiğinde kiralananı geri vermedir (TBK 334). Ayrıca, kiracının kiralananı özenle kullanma, kiralanan taşınmaz ise taşınmazda oturan kişilere ve komşulara saygı gösterme (TBK 316), kiralananın olağan kullanımı için gereken temizlik ve bakım giderlerini ödeme (TBK 317), ayıpları (TBK 318) ve zaptı kiralayana bildirme (TBK 309; krş. eBK 256/III), ayıpların giderilmesi için kiralananda yapılan çalışmalara ve bakım, satış ya da sonraki kiralama için zorunlu ölçüde kiralananın görülmesine (taşınmaz ise, gezilip görülmesine) katlanma (TBK 319) gibi yan borçları bulunmaktadır. Ayrıca, sözleşmeyle kararlaştırılmışsa, kiracının yan giderleri ödeme (TBK 315, 341) ve konut ve çatılı işyeri kiralarında üç aylık kira parasını aşmayacak tutarda güvence gösterme (TBK 342) borçları da vardır. Buna göre doğru cevap E şıkkıdır.

Kiracı, sözleşme süresinin bitiminden en az 15 gün önce bildirimde bulunmadıkça, sözleşme aynı koşullarla bir yıl için uzatılmış sayılır. Buna göre doğru cevap B şıkkıdır.

Kullanım ödüncü (ariyet), ödünç verenin bir şeyin karşılıksız (ivazsız) olarak kullanılmasını ödünç alana bırakmak ve ödünç alanın da o şeyi bizzat kullandıktan sonra geri vermekle yükümlü olduğu sözleşmedir (TBK 379). 2. Kullanım ödüncü, karşılıksız (ivazsız) bir sözleşmedir. Bu itibarla, örneğin 1000 lira değerindeki bir şeyin kullanımı 1 lira karşılıkla bırakılmış olsa bile, bu kullanım ödüncü niteliğinde olmaz. Olsa olsa kira sözleşmesi öğesi bulunan bir karma sözleşme kurulmuş olur. Kullanım ödüncü sözleşmesi şekle tâbi değildir. Ödüncün konusu taşınmaz dahi olsa, sözleşme şekle tâbi değildir. 3. Taşınırlar, taşınmazlar ya da haklar kullanım ödüncüne konu oluşturabilir. Bu sözleşmeyle kullanım ödüncüne konu edilen şeyin mülkiyeti ödünç alana geçmez. Sözleşme sona erdiğinde ödünç alınan şeyin aynen geri verilmesi gerekir. Buna göre doğru cevap A şıkkıdır.

Ödünç veren teslim borcunu yerine getirmezse, ödünç alan, teslimi isteme hakkını ödünç verenin temerrüde düştüğü tarihten itibaren altı (6) ay içerisinde kullanmazsa, bu hak zamanaşımına uğrar. Buna göre doğru cevap C şııkkıdır.

Hizmet sözleşmelerinde 30 günden fazla süren iş sözleşmesi mevcutsa süresiz iş sözleşmesinden söz edilmektedir. Buna göre doğru cevap D şıkkıdır.

Ayıptan sorumluluk dolayısıyla iş sahibine tanınan haklar için, teslim tarihinden itibaren taşınmaz yapılar dışındaki eserlerde iki yıllık, taşınmaz yapılarda beş yıllık, ayrıca yüklenicinin ağır kusuru halinde ise, eserin niteliğine bakılmaksızın yirmi yıllık zamanaşımı süreleri öngörülmüştür. Buna göre doğru cevap B şıkkıdır.

Tehlike sorumluluğu, kusursuz sorumluluk hallerindendir. Dolayısıyla gerçekleşmesi için kusur şartı aranmaz.

Hakkaniyet sorumluluğunda, ayırt etme gücünden sürekli yoksun olanların verdikleri zarardan dolayı, kusura dayanmaksızın hakkaniyet gereği sorumlu tutulmaları söz konusudur.

Hayvan tutucusu, sürekli ya da geçici olarak hayvanın bakımını üstlenmiş olan, hayvanı yönetimi altında tutan kimsedir. O, hayvanın maliki, kiracısı, rehin alanı ya da hırsız olabilir.

Yeni TBK 69 düzenlemesi ise, –malikten başka– intifa hakkı ve oturma hakkı sahiplerine de sorumlular arasında yer vermektedir.

Yargıç, iki yıl içerisinde kendiliğinden ya da istem üzerine tazminat miktarını gözden geçirir, gerekirse değiştirilmesi kararı verebilir.

İş görme borcu doğuran sözleşmeler ise, emek harcayarak ifa edilecek borçların üstlenildiği sözleşmesel bağlar yaratmaktadırlar. Örneğin hizmet, hizmetin özel türleri olarak pazarlamacılık ve evde hizmet, eser, yayım, vekalet, vekâletin özel türleri olan simsarlık (tellallık), komisyon gibi sözleşmeler böyledir. Bunlardan vekaletin kendisi ivazsız ya da ivazlı kurulabilir iken, bunun özel türleri simsarlık ve komisyon dahil diğerleri ivazlılık nitelikleri göstermektedirler. 

Vekâleti diğerlerinden, özellikle de eserden ayırdığı kabul edilen, vekilin, bir işin sonucunu başarma taahhüdü (sonuç garantisi) değil, sadece o işi özenle görme taahhüdü altına girmiş olmasıdır. 

Kimi sözleşmeler, bir malın mülkiyetini ya da bir hakkı devir (temlik) borcu doğurmaktadırlar. Bunlar mülkiyeti devir borcu doğuran sözleşmeler olarak anılmaktadır. Aslında bu tür sözleşmelerin sayısı kabarıktır. Örneğin satış, mal değişim (trampa), bağışlama, eser ve ölünceye kadar bakma sözleşmeleri gibi. Fakat bunlardan amacı bakımından mülkiyeti devir borcu ön planda tutulanlar satış, bağışlama ve mal değişim sözleşmeleridir. Bunlar ivazlılık noktasından satış ve mal değişim sözleşmelerinde ivazlılık, bağışlama sözleşmesinde ise ivazsızlık nitelikleriyle farklılaşırlar. Satış ile mal değişim sözleşmeleri de ivazın türü bakımından, satışta –genel geçer ivaz olarak bilinen– paranın, mal değişim sözleşmesinde ise malın malla değişiminin kararlaştırılmış olmasıyla birbirinden ayrılırlar. 

Bedensel bütünlük ihlâli (yaralanma) halinde zararın kapsamına fiilî zararlar ve kazanç (kâr) yoksunluğu, iş (çalışma) gücünün azalması ya da kaybı ve ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan zararlar girmektedir. Destekten yoksun kalma ise fiil sonucu ölüm olması halinde istenebilir.

Bu sözleşmeler, esas itibariyle bir taşınır malın belirli bir güvenilir yerde saklanmasını ve korunmasını borçlandırırlar. Bunlar saklama (vedia), ardiye, konaklama yeri, garaj, otopark ve benzeri yerleri işletenlere bırakma (otelciye ve hancıya tevdi) sözleşmeleridir. Bir taşınmazın saklanması ve korunmasını amaçlayan sözleşenler, bu amaca ancak, böyle bir amacın izlenmesine de izin veren vekâlet sözleşmesiyle ulaşabilirler. 

Bedensel bütünlüğün ihlâli halinde, zarar gören manevî tazminat isteme hakkı sahibidir. Yeni kanun ağır bedensel zararlarda zarar görenin yakınlarına da manevî tazminat isteme hakkını tanımıştır.