MEDENİ HUKUK II - Deneme Sınavı - 5

Eşyaya bağlı aynî haklar yalnız taşınmazlarda kurulabilmektedir. Bu nedenle bu tip aynî haklara taşınmaza bağlı ya da arzî aynî hak denildiği de olmaktadır.

Tasarruf yetkisi (abusus), aynî hakkın hukuksal yazgısını tayin etme yetkisidir. Diğer bir deyişle aynî hakkı malvarlığından çıkartma veya içeriğini sınırlama yetkisidir. Tasarruf yetkisi eşyayı terk (çöpe atma) veya tahrip etme ya da tüketme gibi fiilî tasarruf; aynî hakkı devretme veya sınırlı aynî hak konusu yapma (irtifak, taşınmaz yükü ve rehin) gibi hukuksal tasarruf yetkileri olarak ayrıma tâbi tutulabilmektedir. 

Hukuksal eşya her şeyden önce belirli olmalıdır. Hukuksal açıdan belirlilik aynî hakkın konusu olmaya elverişli sınırlara sahip olmakla mümkün olur. Taşınırlar da bu sınır kendiliğinden mevcuttur. Taşınmazların ise insan eliyle yapay olarak kadastro denilen yolla sınırlanması gerekmektedir. İstisnaen, bu özelliği olmamakla birlikte malvarlığı da eşya gibi intifa hakkına konu olabilmektedir. Bu açıklamadan da anlaşılacağı üzere eşya taşınmaz olabilir.

Bir bütünü tamamlayan ve bütünün diğer parçalarından bağımsız olarak aynî haklara konu edilemeyen eşya parçalarına bütünleyici parça (mütemmim cüz) denir. Buna göre geminin yelkeni bütünleyici parçadır. Diğer seçeneklerde verilenler eklentidir.

Tesisen kazanma, aynî hakkın kökü sahibinde kalırken onun üzerinde farklı türden bir aynî hak kurulması hali için kullanılan hukuksal bir deyiştir. Bu anlamda, malikin mülkiyet hakkını devretmeksizin muhatabına mülkiyet konusu eşyada bir sınırlı aynî hak tanıması halinde, anılan sınırlı aynî hak tesisen kazanılmış olur.

Güneş ya da Dünya; hava ya da uzay; deniz ya da akarsular üzerinde egemenlik kurulamaz. Ne var ki, bunlarda egemenliği sağlamaya elveren araçlarla örneğin deniz suyunun şişelenmesi ya da havadaki oksijenin tüpe doldurulması ile egemenlik sağlanması mümkün olabilir. 

Kişinin vücudu ve organları, bunlarla ayrılmaz bir bağlılık ve böylelikle de bütünlük içerisinde bulunan takma organlar (protezler) eşya sayılmazlar.

Basit (yalın) eşya, bağımsız bir varlığı olan, diğer bir şeyle bağlantısı olmayan, başka bir eşyanın eklenmesine gerek olmaksızın tek başına varlığı ve doğası gereği bir bütünlüğü olan eşyadır. At, mermer heykel, bardak, taş gibi. 

İşgalde, sahibi tarafından mülkiyetin terkin ettirildiği bir taşınmaz sahipsiz hale gelir ve malik sıfatıyla zilyetlik tesis eden kişi tarafından mülkiyeti kazanılır. Somut olayda mülkiyet işgal yoluyla kazanılmıştır.

Bileşik (mürekkep, birleşik) eşya, birden çok eşyanın birbirinden ayrılamayacak bir biçimde bir araya getirilmesiyle oluşan, hukuken ve ekonomik yönden bileşenlerinden (parçalarından) ayrı bir varlık haline gelmiş olan eşyadır. Örneğin, araba, ev, gemi gibi. Bileşik eşyayı oluşturan bileşenler, birleşme sonucu kendi özelliklerini ve bağımsız mal vasıflarını kaybederler. Bu nedenle bütünleyici parça adı verilen birleşime giren parçalar üzerinde bileşik eşyadan bağımsız olarak aynî hak kurulamaz. Gözlüğün çerçevesinde başka camında başka kişinin mülkiyeti olmaz. Sadece birleşerek meydana getirdikleri bileşik eşyada aynî hak kurulabilir. 

İrtifak hakkı, malike, eşyasının hak sahibi tarafından kullanılmasına katlanma veya kendisi eşyasını kullanırken irtifak hakkı sahibine tanıdığı yasaklama yetkisini ihlâlden kaçınma yükümlülüğü yükler. İrtifak hakkı ile, sahibine, kullanma ya da yararlanma yetkilerinden biri ya da her ikisi kazandırılmaktadır. İrtifak hakkının oturma hakkı, intifa hakkı, üst hakkı, kaynak hakkı, geçit hakkı, mecra hakkı gibi özel düzenlemelere de konu edilmiş türleri bulunmaktadır. Rehin hakkı, irtifak haklarından biri değildir.

Yalnız kişiye (sıkı) bağlı olarak kurulabilen sınırlı ayni haklar, oturma ve intifa haklarıdır.

Lex commissoria yasağı, borç henüz muaccel hale gelmeden önce, rehin konusu taşınırın mülkiyetinin rehinli alacaklıya geçeceği hakkında yapılan anlaşmaların geçersiz olacağını ifade eder. Ancak borç muaccel hale geldikten sonra tarafların aralarında anlaşarak rehin konusu taşınırın mülkiyetinin alacaklıya geçeceğini kararlaştırmaları mümkündür.

Taşınmaz rehninin üç türü bulunmaktadır: İpotek, ipotekli borç senedi ve irat senedi.

Aynî haklar içerisinde sahibine en geniş yetkiler veren mülkiyet hakkıdır. Mülkiyet hakkı sahibine hakka konu eşya üzerinde kullanma, yararlanma ve tasarruf etme yetkileri verir. Malikin sahip olduğu bu yetkiler, eşyanın özü kadar onun bütünleyici parçaları ve eklentileri üzerinde de geçerlidir. Aynî haklar mülkiyet hakkından ibaret değildir. Aynî haklar içerdiği yetkilere, konusuna, hak sahibinin sayısı veya belirleniş tarzına göre sınıflandırılabilmektedir.

Tek başına (münhasır) zilyetlik, bir kişinin bir eşya üzerinde yalnız olarak kullandığı zilyetliktir. Buna karşılık, birlikte (toplu) zilyetlik, bir eşyanın birden fazla kişinin zilyetliğinde bulunmasıdır. Paylı zilyetlik ve elbirliğiyle (iştirak halinde) zilyetlik olmak üzere ikiye ayrılır. Zilyetler, zilyetlik konusu şeyde birbirinden bağımsız, tek başına hareket etme yetkisi sahibi iseler paylı zilyetlik söz konusu olur. Örneğin iki kişi bir ev kiralıyor ve her biri özdeş birer anahtarla evi açabiliyorsa durum böyledir. Birden fazla kişinin, bir eşya üzerinde tek başına hareket serbestisi olmadan fiilî egemenlik kullanmaları durumunda elbirliğiyle (iştirak halinde) zilyetlikten söz edilir. Örneğin iki kişi, tek anahtarla açılamayan bir kasa kiralamışsa ve kasanın açılması her birine verilen farklı anahtarların birlikte kullanılmasını gerektiriyorsa böyledir. 

Bilgileri verilen ilke açıklık ilkesidir.

Tasarruf yetkisini kısıtlayıcı şerhler: Bunlar, MK 1010’a göre çekişmeli hakların korunmasına ilişkin mahkeme kararları; haciz, iflâs kararı veya konkordato ile verilen süre; aile konutu; aile yurdu kurulması, artmirasçı atanması gibi kanunen şerh verilmesi öngörülen malikin tasarruf yetkisinin kısıtlamalarına ilişkin şerhlerdir. Örneğin, satıcı malik tarafından üstlenilen taşınmazın mülkiyetinin devri borcu yerine getirilmediğinde açılan tescile zorlama davasında mahkemece çekişmeli hakkın korunmasına yönelik tedbir olarak böyle bir şerhe karar verilmesi mümkündür. Bu tür şerhlere konu hak ya da hukuksal durumların kendilerine özgü hükümleri olmakla birlikte, bunlar, genelde üçüncü kişilerin iyiniyetini ortadan kaldırma işlevi görürler. Böylece, o taşınmazda sonradan hak kazananlara karşı ileri sürülebilirler.

Borçlar hukuku medeni hukukun kapsamında yer almaktadır ve medeni hukukun malvarlığı ile ilgili olan dallarından biridir. Doğru cevap D'dir.

Maddelerin hepsi borç hukukunda borç ilişkisinin kaynakları olarak kabul edilmektedir; bunlardan doğan alacak hakkı ve bu hakkın aralarındaki bağla doğduğu borçlusu ve alacaklısı bulunmaktadır. Doğru cevap E'dir.

B, C, D ve E şıklarında verilenler borçlar hukukunun yazılı kaynaklarından olmakla beraber, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu borçlar hukukunun temel yazılı kaynağını oluşturmaktadır. Bu nedenle doğru cevap A'dır.