MEDENİ HUKUK II - Deneme Sınavı - 24

Hukuksal eşya her şeyden önce belirli olmalıdır. Hukuksal açıdan belirlilik aynî hakkın konusu olmaya elverişli sınırlara sahip olmakla mümkün olur. Taşınırlar da bu sınır kendiliğinden mevcuttur. Taşınmazların ise insan eliyle yapay olarak kadastro denilen yolla sınırlanması gerekmektedir. İstisnaen, bu özelliği olmamakla birlikte malvarlığı da eşya gibi intifa hakkına konu olabilmektedir.

Zilyetliğin geri verilmesi davası (MK 982) sadece taşınırlar için öngörülmüş olan ve fiilî durumu korumayı amaçlayan bir davadır. Dava ancak zilyetliğe gasp yoluyla son verilmiş olması halinde açılabilir. Dava zilyetliğine haksız olarak son verilmiş olan önceki dolaylı ya da dolaysız zilyet tarafından açılabilir. Demek ki davacı, önceki zilyet olduğunu ve eşyadaki zilyetliğine haksız olarak son verilmiş olduğunu kanıtlamalıdır. Ayrıca dava gasp edene ya da külli haleflerine karşı açılmış olmalıdır. Gasp edilmiş olan eşyada sonradan zilyetlik kazanmış olan üçüncü kişiye karşı bu dava açılamaz. Dava, gasp fiilinin ve failin öğrenildiği tarihten itibaren iki ay ve olaydan itibaren en çok bir yıl içinde açılmalıdır Bu süreler hak düşümü süreleridir. Davalının, eşyayı iade etmesini engelleyecek üstün hak iddiası kural olarak dinlenmez. Fakat, davalı, eşyada üstün hakkı bulunduğunu derhal kanıtlarsa, bu dikkate alınır ve dava reddedilir. Davalının kusurlu olması şart değildir; fakat davacı tazminat istiyorsa, TBK 49 uyarınca davalının kusurunu ispatlamalıdır.

Saldırıyı savma (savuşturma) davası (MK 983) ise, hem taşınır hem de taşınmaz zilyetliğine yönelik saldırılara karşı koruma olanağı sağlamaktadır. Bu dava, zilyetliğe son verilmeden zilyedin zilyetlikten doğan yetkilerini kullanmasının engellenmesi hallerinde açılabilir. Davada, saldırı devam etmekte ise, saldırının sona erdirilmesi veya saldırının başlaması kuvvetle muhtemelse önlenmesi istenebilir. Bunların yanında koşulları gerçekleşmişse tazminat isteminde bulunulması da mümkündür. Bunun için, (1) Haksız bir saldırı olmalı, (2) davayı haksız bir saldırıya uğrayan zilyet açmış olmalı, (3) dava, doğrudan saldırıda bulunana karşı açılmış olmalı ve (4) saldırı fiilinin ve failin öğrenildiği tarihten itibaren iki aylık ve olaydan itibaren en çok bir yıllık hak düşümü süresi içinde açılmış olmalıdır. Bu davada üstün hak iddiası hiçbir şekilde dikkate alınmaz. Davalının kusuru aranmaz; fakat, davacı tazminat istiyorsa davalının kusurunu ispatlamalıdır

Taşınmaz zilyetliğine yönelik tecavüze karşı idarî koruma: Bu yolun kullanılabilmesi için bir taşınmaza haksız bir müdahale ya da tecavüz olmalıdır. Olaydan itibaren bir yıl içerisinde ve müdahale ya da tecavüz ile faili öğrenme tarihinden itibaren 60 gün içerisinde yetkili idarî makama başvuru yapılmış olmalıdır. Yetkili makam, taşınmazın bulunduğu yerdeki en yüksek mülkî amir, yani vali ya da yardımcısı veya kaymakamdır. Yetkili makamca soruşturma yapılarak on beş gün içerisinde karar verilir. Karar, yetkili makamın görevlendireceği bir memur tarafından beş gün içerisinde icra edilir. Ne var ki, bu konuda halen bir mahkeme önünde görülmekte olan bir dava varsa, başvuru reddedilir.

Eşya hukukunun anlaşılması zor kavramlarından biri olan zilyetlik, sözlük anlamı ile bir şeyi elinde bulundurmak, tutmak demektir. Hukuksal anlamda zilyetlik ise, öğretide benimsenen şu tanımla bir parça olsun anlaşılır kılınabilir: “Bir taşınır ya da taşınmaz mal üzerinde fiilî egemenliği elde etme ve elden kaçırmama yönündeki iradeye dayanarak sürdürülen kişi ile eşya arasındaki ilişkidir.”

Tasarruf yetkisini kısıtlayıcı şerhler: Bunlar, MK 1010’a göre çekişmeli hakların korunmasına ilişkin mahkeme kararları; haciz, iflâs kararı veya konkordato ile verilen süre; aile konutu; aile yurdu kurulması, artmirasçı atanması gibi kanunen şerh verilmesi öngörülen malikin tasarruf yetkisinin kısıtlamalarına ilişkin şerhlerdir. Örneğin, satıcı malik tarafından üstlenilen taşınmazın mülkiyetinin devri borcu yerine getirilmediğinde açılan tescile zorlama davasında mahkemece çekişmeli hakkın korunmasına yönelik tedbir olarak böyle bir şerhe karar verilmesi mümkündür. Bu tür şerhlere konu hak ya da hukuksal durumların kendilerine özgü hükümleri olmakla birlikte, bunlar, genelde üçüncü kişilerin iyiniyetini ortadan kaldırma işlevi görürler. Böylece, o taşınmazda sonradan hak kazananlara karşı ileri sürülebilirler.

Gerçek aynî hak sahibinin aynî hakkının zedelenmesi üzerine sicilde aynî hak sahibi görünene karşı açtığı ve sicilin gerçek duruma uygun hale getirilmesini istediği davaya tapu sicilinin düzeltilmesi davası denmektedir. Tapu sicilinin düzeltilmesi davasının koşulları, (1) tapu sicili yolsuz tutulmuş olmalıdır. (2) Aynî hak zedelenmiş olmalıdır. (3) Yolsuz tescil ile maddî hukuk açısından durum değişmemiş olmalıdır. Görünüş bakımından sicil gerçek durumu yansıtmaz, fakat, yolsuz tescil ile birlikte, aynî hak, her zaman maddî açıdan hemen ihlâl edilmez. Örneğin kazandırma sebebi yok ya da geçersiz ise, mülkiyet yalnız tescil yapıldığı için karşı tarafa geçmez. Bu yüzden maddî açıdan değil, salt biçimsel zedelenme gerekli ve yeterlidir. Dava açma süresi öngörülmemiştir. Aynî hak kaybedilmedikçe, bu dava açılabilir. Yalnız KadastroK 11’de tutanakların kesinleştiği tarihten itibaren on yıllık bir süre öngörülmektedir.

Sınırlı aynî haklarda da kural olan, bir kişiye bağlı, bir kişi lehine sınırlı aynî hak kurulmasıdır. İntifa ve oturma hakları açısından bu kural mutlaktır. Bu haklar sadece kişiye bağlı olarak kurulabilirler. Rehin için de benzeri düşünüş geçerlidir. Fakat, rehnin, belirli bir kişi lehine olmaktan daha çok bir alacağa bağlı olma özelliği vardır. Bu itibarla, rehinle güvence altına alınan alacak kime aitse, rehin hakkı sahibi de odur. Eşyaya bağlı sınırlı aynî haklar ise, taşınmazlar üzerinde kurulabilen irtifaklar ve taşınmaz yükünde söz konusu olur.

Zilyetliğin öğeleri, fiilî egemenlik (corpus) ve zilyetlik iradesidir (animus possidendi).

Taşınırlarda zamanaşımı ile mülkiyet kazanımı için, beş yıllık sürenin malik sıfatıyla zilyet olarak geçirilmesi gerekir (MK 701)

Eşya üzerindeki zilyetliğin mülkiyet hakkına dayandığı durumlarda malik sıfatıyla zilyetlikten söz edilir.

Tek başına (münhasır) zilyetlik, bir kişinin bir eşya üzerinde yalnız olarak kullandığı zilyetliktir. Buna karşılık, birlikte (toplu) zilyetlik, bir eşyanın birden fazla
kişinin zilyetliğinde bulunmasıdır. Paylı zilyetlik ve elbirliğiyle (iştirak halinde)
zilyetlik olmak üzere ikiye ayrılır.

Fer’î zilyetlik, eşyada mülkiyetten başka bir aynî (irtifak, taşınmaz yükü veya rehin) ya da kişisel (kira, ödünç, saklama gibi) hakka dayanan zilyetliktir.

Zilyedin, zilyetliğinin haklı bir nedene dayanmadığını bilmediği veya bilmesi gerekmediği zilyetliğe iyiniyetli zilyetlik denir.

Eşyaya bağlı irtifaklar yalnız taşınmazlarda kurulabilmektedir. Biri yüklü taşınmaz diğeri yararlanan taşınmaz olarak adlandırılan iki taşınmaz arasında bir bağlantı yaratmaktadır. Örneğin bir taşınmaz lehine diğerinin üzerinde geçit, su ya da mecra irtifakı kurulması mümkündür. Bu gibi irtifaklar üzerinde kurulduğu taşınmazın ya da yararlanan taşınmazın maliki değişse de bundan etkilenmeksizin varlığını sürdürürler. Bu irtifak haklarının kapsamı, kuruluş işlemlerinde açıklanan iradelere bakılarak belirlenebilmektedir. Bunların kuruluşu için resmi şekilde akdedilmiş geçerli bir irtifak kurma sözleşmesi, her iki taşınmazın sayfasına da tescil yapılması için tescil talebi ve her iki sayfayada tescil yapılmalıdır

Doğrudan zilyetlik, bir kimsenin, fiziksel egemenliği bizzat, herhangi bir aracı olmadan ve eşya üzerinde doğrudan kullanmasına denmektedir.

Egemenlik, bizzat değil, başkası aracılığıyla; yani, o kimsenin kendisi tarafından değil, araya giren başka bir kişi tarafından kullanılmaktaysa dolaylı zilyetlik ortaya çıkar.

Üst hakkı, bir taşınmazın üstünde ya da altındaki mevcut yapıda ya da hak sahibince inşa edilecek yapı üzerinde mülkiyet sağlayan bir irtifak hakkıdır. Böyle olmakla, arazide mevcut bir yapının sahibi o arazinin maliki iken, üst hakkı kurulduğunda arazi maliki ile yapı maliki farklı kişiler olur. Bu anlamda, üst hakkı bir eşya üzerinde iki mülkiyete yol açan bir aynî haktır. Sözleşmeyle aksi hüküm öngörülmemişse, kural olarak üçüncü kişilere devredilebilen ve mirasçılara geçebilen bir haktır. Bu anlamda, üst hakkı kural olarak bağımsız bir irtifak olarak süresiz ya da 30 yıl ve daha uzun süreli ise sürekli nitelikte olacağı için tapu kütüğüne taşınmaz olarak kaydolunabilir. Hak sahibine, arazi üzerindeki mevcut ya da inşa edilmiş yapıda mülkiyet kazandırsa da, hak sona erdiğinde, bu yapı kendiliğinden taşınmazın madde itibariyle kapsamına geri döner. Çünkü, bütünleyici parça asla, üst arza (alta) tâbidir.

İrat senedi ise, bir alacak için, borçlunun kişisel sorumluluğunun söz konusu olmadığı, alacaklıya, sadece yüklü taşınmazın değeriyle sınırlı, bağımsız bir istem hakkı sağlayan ve kıymetli evraka bağlanmış bir rehin türüdür. Böylelikle de, dolaşıma (tedavüle) çıkartılabilme işlevi vardır. İrat senedine sadece, tarımsal taşınmazlar, evler ve üzerinde yapı inşa edilebilecek arsalar konu oluşturabilir. İrat senediyle kişisel bir borç yaratılamaz. İrat senedinin yarattığı borçtan, benzetme yerindeyse, sadece rehnedilen taşınmaz sorumludur. Doğrusu, bu rehin, taşınmazın değeriyle sınırlı sorumluluk kaynağı oluşturur. Bu, aynı zamanda, irat senediyle eşyaya bağlı bir borç meydana gelmesi demektir. Yani, böyle bir rehinle yüklü taşınmazın maliki kim ise, her durumda, bu rehinle güvence altına alınan borcun borçlusu da o olur.

Taşınır rehninde rehinli alacaklılar arasında sıra, tarih itibariyle öncelik esasına dayanır. Birden fazla rehin varsa, sonraki sıradaki önceki rehin sona erdiğinde ilerler. Bu açıdan, taşınır rehninde ilerleme sistemi vardır.