MEDENİ HUKUK II - Deneme Sınavı - 21

Aynî hak bir eşya üzerinde kurulan, sahibine o eşya üzerinde doğrudan egemenlik ve üçüncü kişilere (herkese) karşı ileri sürme yetkileri veren ve hukuk düzeninin çizdiği sınırlar içerisinde kullanılabilen tekelci, mutlak ve malvarlıksal bir haktır.

Aynî hakkı, yine malvarlıksal bir hak olan alacak hakkından ayıran, alacak hakkı nisbî iken aynî hakkın mutlak olmasıdır.

Tasarruf yetkisi (abusus), aynî hakkın hukuksal yazgısını tayin etme yetkisidir. Diğer bir deyişle aynî hakkı malvarlığından çıkartma veya içeriğini sınırlama yetkisidir. Tasarruf yetkisi eşyayı terk (çöpe atma) veya tahrip etme ya da tüketme gibi fiilî tasarruf; aynî hakkı devretme veya sınırlı aynî hak konusu yapma (irtifak, taşınmaz yükü ve rehin) gibi hukuksal tasarruf yetkileri olarak ayrıma tâbi tutulabilmektedir.

Herkes aynî hakkı hiçbir kuşkuya yer vermeyecek denli açıklıkla tanıyabilmeli,
teşhis edebilmelidir. r. Bu da, aynî haklarda sınırlı sayı ve tipe bağlılık ilkesi ile sağlanmaktadır. Buna göre, aynî haklar, yalnız yasayla düzenlenmiş olan sayıda ve yasada öngörülen içerikte olabilir. Nitekim aynî haklar tam aynî hak olan mülkiyet ile irtifak, taşınmaz yükü ve rehin gibi alt türleri olan sınırlı aynî haklardan ibarettir.

Hükmen teslim: Şeyin asli ve dolaylı zilyetliğini devreden kimsenin, o şeyin fer’i ve dolaysız zilyetliğini özel bir sebeple elinde tutmaya devam etmesi halinde zilyetliğin “hükmen teslim”inden söz edilir. Şeyi satma, fakat kira sözleşmesi ile elinde tutma hali buna örnek olarak gösterilebilir.

Zilyetliğin kazanma yolları aslen kazanma, devren kazanma, miras yoluyla kazanma ve tesisen kazanmadır.

Zilyetliğin Devren Kazanılması Teslim Yoluyla Zilyetliğin Kazanılması ve Zilyetliğin teslimsiz kazanılması olmak üzere iki şekilde gerçekleşir. A,B,C ve E seçenekleri zilyetliğin teslimsiz kazanılması yollarıdır. Tesisen kazanma ise devren kazanma kapsamında değildir.

Bir zilyedin, eşyada bir aynî hak ya da kişisel hak tanımak suretiyle başkasına fer’i zilyetlik sağladığı durumlarda, yeni bir zilyetlik kurulmuş olur. Bu zilyetliğin tesisen kazanılmasıdır.

Dava, gasp fiilinin ve failin öğrenildiği tarihten itibaren iki ay ve olaydan itibaren en çok bir yıl içinde açılmalıdır Bu süreler hak düşümü süreleridir.

Kişisel hakların şerhi: Aynî hak olmamakla birlikte, tapu siciline tescili kabul olunan ve böylelikle üçüncü kişilerin bilgilerine sunulabilir olan kişisel haklar vardır. Bu bakımdan, şerh edilebilir kişisel haklarda yasallık veya sınırlı sayı ilkesi geçerlidir (MK 1009). Bu anlamda, her kişisel hak değil, ancak yasada öngörülmüş sınırlı sayıdaki kişisel hak tapu siciline şerh olunabilir. Bu şerh, eşyaya bağlı borç etkisi doğurur. Eşyaya bağlı borç, hak kullanıldığı sırada her kim  malik ise, onun borçlu olması demektir.

Tapu kütüğünde aynî haklara ilişkin olarak yapılan işlem tescildir. Bir aynî
hakkın devrinde, tesisinde, içeriğinin değiştirilmesinde ya da sona erdirilmesinde tescil işlemi yapılır.

Tapu siciline egemen olan ilkeler arasında A, B, C  ve D seçenekleri yer almaktadır. Ancak gizlilik ilkesi yer almaz. Açıklık İlkesi yer alır. Açıklık ilkesi de ilgisi olan herkesin tapu kütüğünü inceleme ve örnek verilmesini isteme hakkına sahip olmasıdır.

Tapu sicili sistemi, her taşınmaza bir sayfa açılarak, o taşınmaza ilişkin künye bilgilerinin ve hak durumunun o sayfada görünüm kazanmasıyla sağlıklı işletilebilir. İşte her taşınmaz için kütükte bir sayfa açılmasına aynî kayıt ilkesi denilmektedir.

Mülkiyet hakkı, intifa hakkı, rehin hakkı ve oturma hakkı ayni haklardandır. Aynî haklar herkese karşı ileri sürülebilen mutlak haklar iken, alacak hakkı yalnız borçluya karşı ileri sürülebilen nispi bir haktır. Bu nedenle B şıkkı doğru cevaptır.

Dar ve teknik anlamda tescil, bir aynî hakkın devri ya da tesisi için yapılan işlemdir. Fakat aynî hakkın içeriğinde değişiklik yapmak istendiğinde yapılan tescile değiştirme (tadil), aynî hakkın sona erdirilmesi amacıyla yapılan tescile ise, terkin (silme) adı verilmektedir.

Edimin bazı özelliklere sahip olması, bazı nitelikleri taşıması gerekir. Öncelikle edim hukuken korunan bir menfaat (yarar) olmalıdır. Her türlü menfaat edime konu olabilir. Ekonomik (parasal) menfaat ya da manevî menfaat de olabilir.  Öte yandan edimden söz edebilmek için muhatabın yararına bir yükümlülük doğması gerekir. Edimi üstlenen taraf hukuksal bir yükümlülük üstlenme bilinç ve iradesine sahip olmalıdır. Borçlunun ifayla yükümlü olduğu borcu, alacaklının da ifasını isteme hakkına sahip olduğu alacağı bilmesi önem taşır. Bunun için edim belirli veya belirlenebilir olmalıdır. Daha başlangıçta, konusu, her türlü özellik ve nitelikleriyle belirlenmiş ise belirli edimden söz edilir. Belirli edimlerde, edim her yönüyle bellidir. Belirlenebilir edimlerde ise, edim, sözleşmenin yapıldığı anda kesin olarak belirlenmiş değildir, fakat ifa zamanında objektif olarak belirlenebilecektir. Edim imkânsız olmamalıdır. Borç ilişkisinin kurulduğu anda ifa edilmesi mümkün olmayan bir edim, borç ilişkisinin geçerliliğini engeller. Bu nedenle E şıkkı doğru cevaptır.

Süresi açısından ani, sürekli ve dönemlik edimlerden söz edilir. Ani (süreksiz) edimler, bir defada ifa edilmekle sona eren edimdir. Örneğin, satılanın teslimi. Sürekli edimler, aralıksız fiillerle ifa edilen edimdir. Kiralayanın kiralananı kira süresince kiracının kullanımına elverişli halde tutma borcu, keza, işçinin hizmet sözleşmesi sona erdikten sonra işvereniyle rekabet etmeme (rekabet yasağı) borcu kesintisiz ifa edilebilecek borçlardandır. Dönemlik edimler, zaman içerisine yayılan düzenli ya da düzensiz aralıklı fiillerle ifa edilen edimdir. Bu, kiracının her ay kira parasını ödeme borcu gibi düzenli ya da teknik servis sağlama sözleşmesinde satılan bilişim sistemi bozulduğunda bakım ve onarımı üstlenme gibi düzensiz aralıklarla gerçekleşebilir. Bu nedenle E şıkkı doğru cevaptır.

Zamanaşımı def’i gibi kimi def’iler, borçluya sürekli olarak ifadan kaçınma olanağı verir. Neredeyse borçtan kurtulma gibi; ama borç devam eder. Kimi def’iler ise, geçici ya da geciktirici niteliktedir. Peşin dava def’i, ödemezlik def’i, hapis hakkı gibi def’iler geçici niteliktedir. Bunların, yalnız borcun ifasını geciktirme işlevi vardır. Bu nedenle A şıkkı doğru cevaptır.

Eksik borçlar, doğuştan eksik borçlar (evlenme tellallığından doğan ücret borcu, kumar ve bahisten doğan borçlar, ahlakî ödevlerden doğan borçlar, hukuka ve ahlâka aykırı amaçla verilenlerin iadesi borcu gibi) geçici eksik borçlar (eşler arasındaki borçlar, ana baba ile birlikte yaşayan ergin çocuğun alacağı gibi) ve sonradan eksik borçlar (zamanaşımına uğramış borçlar, konkordatodan elde edilemeyen alacaklar, kendiliğinden ifa edilmiş eksik borçlar gibi) olarak sınıflandırılabilmektedir. Bu nedenle D şıkkı doğru cevaptır.

Hukuksal işlemin içeriğinin emredici hukuk kurallarına, ahlâka, kamu düzenine ve kişilik haklarına aykırı ya da konusunun imkânsız olması; geçerlilik şekline uyulmamış olması kesin hükümsüzlük sebepleridir. Bu nedenle C şıkkı doğru cevaptır.

Bir karşılık elde etmek suretiyle girişilen (satım, kira, istisna gibi) ivazlı (karşılıklı) işlemler ile herhangi bir karşılık elde etmeksizin girişilen (bağışlama, ödünç, kefalet gibi) ivazsız (karşılıksız) işlemler ayırımı yapıldığı da belirtilmelidir. Bu nedenle B şıkkı doğru cevaptır.

Taraflarından sadece biri için borç doğuran sözleşmelere tek tarafa borç yükleyen sözleşmeler denilmektedir. Tek tarafa borç yükleyen sözleşmeye bağışlama ya da kefalet sözleşmeleri örnek olarak verilebilir.Sözleşmenin niteliği gereği tarafların her birinin edimi diğer tarafın ediminin tam karşılığını oluşturmakta ise tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerden söz edilir. Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde, her iki tarafın da borçları doğuş, varlıklarını sürdürme ve ifa bakımından birbirinin karşılığıdır. Edimler birbiriyle öyle bir ilişki içerisindedirler ki, kural olarak aynı anda doğar ve aynı anda ifa edilirler; biri diğerine denk bir karşılık (ivaz) oluşturur; her birinin sebebi diğeri olup, edimlerden biri geçerli değilse diğeri de geçersiz kalır. Bunlar, satım, kira, hizmet, istisna gibi edimlerin karşılıklı olarak değiş tokuşunu (mübadelesini) amaçlayan sözleşmelerdir. Taraflardan birinin edimini ifa etmesinin sonucu olarak diğer taraf için de edim (borç) yükümlülüğünün doğduğu sözleşmeler ise eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler olarak adlandırılır. Eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde, edimlerin birbiriyle mübadelesi ve birbirinin denk karşılığı olma niteliği bulunmaz. Kimilerinde ise, sözleşmenin kurulması anında, taraflardan birinin borcu mevcut ve kesin iken, diğer tarafın edimi bu anda mevcut değildir. Ancak, bir olasılık söz konusudur; sonradan gerçekleşebilir de gerçekleşmeyebilir de. Örneğin ücretsiz vekâlet sözleşmesinde, vekil başlangıçta işi görülenden bir istem hakkı sahibi değildir. Fakat vekil, işi görürken ortaya çıkan masraflar ya da iş dolayısıyla uğradığı zararları bakımından, masraflarının ödenmesi ya da tazminat isteme hakkı kazanır (TBK 510). Bu isteme hakkı, vekilin gördüğü işin karşılığı olarak belirlenmiş (ücret) değildir. Bu nedenle D şıkkı doğru cevaptır.

Sözleşmenin kurucu öğeleri, iki tarafın irade açıklamasının varlığı (öneri-kabul), irade açıklamalarının karşılıklı olması ve irade açıklamalarının birbiriyle uyuşmasıdır. Bu nedenle C şıkkı doğru cevaptır.