MEDENİ HUKUK II - Deneme Sınavı - 11

Alacaklının borçludan talep etmeye hakkı, borçlunun ise alacaklıya karşı yerine
getirmeye yükümlü olduğu belirli bir davranış tarzına edim denir.

Diğerleri olumluylen rekabet etmeme kaçınma biçiminde bir olumsuz edime örnektir.

Borç ilişkisi, asıl olarak alacaklıya alacak hakkı verir. Alacak hakkı, borç ilişkisinde alacaklının elde etmek istediği temel menfaat, ulaşmak istediği ilk amaçtır. Bu
nedenle, alacak hakkı borç ilişkisinden doğan “birincil (aslî) hak” olarak adlandırılmaktadır. Cevap D dir.

Külfet, adeta kişinin kendine karşı borcudur; o kişinin bir hakkı kazanması, kaybetmesi veya korumasının şartı haline getirilen bir fiil olup, söz konusu kişi böyle bir fiilde bulunduğu zaman, anılan hakkı kazanır, aksi halde hakkı
elde edemez ya da kaybeder.

Taraflardan birinin edimini ifa etmesinin sonucu olarak diğer taraf için
de edim (borç) yükümlülüğünün doğduğu sözleşmeler ise eksik iki tarafa
borç yükleyen sözleşmeler olarak adlandırılır. Eksik iki tarafa borç yükleyen
sözleşmelerde, edimlerin birbiriyle mübadelesi ve birbirinin denk karşılığı
olma niteliği bulunmaz. Bu anlamda, kimi örneklerinde taraflardan biri, önce kendi malvarlığından bir değeri diğer tarafa vermeyi, diğer taraf ise,
kendisine verileni daha sonra iade etmeyi taahhüt eder. Bu, kendi malvarlığından bir şeyi vermeyi değil, aslında karşı tarafa ait olanı, ona iade etmeyi taahhüttür. Örneğin, kullanım ödüncünde (ariyette) kullanmak üzere
alınan atı, ödünç alan alır, kullanır ve işi bittikten sonra iade eder. Burada
ödünç alınan atın iadesi, karşı edim değil, alınanın iadesidir; çünkü, at, zaten diğer tarafa aittir. Dolayısıyla, tarafların borçları karşılıklı olarak ve aynı
anda değil, sıra ile doğmaktadır. Kimilerinde ise, sözleşmenin kurulması
anında, taraflardan birinin borcu mevcut ve kesin iken, diğer tarafın edimi bu anda mevcut değildir. Ancak, bir olasılık söz konusudur; sonradan
gerçekleşebilir de gerçekleşmeyebilir de. Örneğin ücretsiz vekâlet sözleşmesinde, vekil başlangıçta işi görülenden bir istem hakkı sahibi değildir.
Fakat vekil, işi görürken ortaya çıkan masraflar ya da iş dolayısıyla uğradığı
zararları bakımından, masraflarının ödenmesi ya da tazminat isteme hakkı
kazanır (TBK 510). Bu isteme hakkı, vekilin gördüğü işin karşılığı olarak
belirlenmiş (ücret) değildir.

Bir bütünü tamamlayan ve bütünün diğer parçalarından bağımsız olarak aynî haklara konu edilemeyen eşya parçalarına bütünleyici parça (mütemmim cüz) denir.

Herhangi bir hak sahibinin iradesine dayanmayı gerektirmeyen kazanma tarzına aslen kazanma denmektedir.

Emin sıfatıyla zilyetten iyiniyetle aynî hak kazanan üçüncü kişilerin bu kazanımı için de aslen kazanma denmektedir. Bunun için şu koşullar bulunmalıdır: (1) Eşya sahibinin elinden rızasıyla çıkmış, yani tevdi edilmiş olmalıdır, (2) aynî hak kazanılmış olmalıdır, diğer hakların bu yolla kazanılması mümkün olmaz, (3) kazanan iyiniyetli olmalı, devredende tasarruf yetkisi bulunmadığını bilmemeli ya da bilmesi gereken bir durumda bulunmamalıdır, (4) kazanan, üçüncü kişi olmalıdır ve (5) devren kazandırıcı işlem diğer noktalardan geçerli olmalıdır. Emin sıfatıyla zilyetten kazanma derhal hüküm ve sonuç doğurur.

Aynî hak bir eşya üzerinde kurulan, sahibine o eşya üzerinde doğrudan
egemenlik ve üçüncü kişilere (herkese) karşı ileri sürme yetkileri veren ve
hukuk düzeninin çizdiği sınırlar içerisinde kullanılabilen tekelci, mutlak ve
malvarlıksal bir haktır.

Aynî haklar, bir aynî hakkın içerebileceği tüm yetkileri içeren tam aynî hak
olarak mülkiyet hakkı ve bu yetkilerden bir kısmını içerebilen sınırlı aynî
haklardan ibarettir. Hukukumuzda üç tür sınırlı aynî hak vardır. Bunlar
irtifak hakkı, taşınmaz yükü ve rehindir.

Aynî hakkı, yine malvarlıksal bir hak olan alacak hakkından ayıran, alacak hakkı nisbî iken aynî hakkın mutlak olmasıdır.

Mülkiyet bir aynî haktır. Aynî hak ise sahibine, konusu olan eşya üzerinde doğrudan, aracısız egemenlik yetkileri sağlar. Bu açıdan, aynî hak, hak sahibinin cismanî bir şey üzerindeki hukuksal iktidarıdır.

Aynî haklara egemen olan ilkeler; mutlaklık, sınırlı sayı ve tipe bağlılık, aleniyet, kamu güveninin korunması, belirlilik, sebebe bağlılıktır.

Eşya hukukunun anlaşılması zor kavramlarından biri olan zilyetlik, sözlük anlamı
ile bir şeyi elinde bulundurmak, tutmak demektir. Hukuksal anlamda zilyetlik ise,
öğretide benimsenen şu tanımla bir parça olsun anlaşılır kılınabilir: “Bir taşınır
ya da taşınmaz mal üzerinde fiilî egemenliği elde etme ve elden kaçırmama yönündeki iradeye dayanarak sürdürülen kişi ile eşya arasındaki ilişkidir.”

Eşyaya bağlı irtifaklar yalnız taşınmazlarda kurulabilmektedir. Yalnız kişiye (sıkı) bağlı olarak kurulabilen oturma ve intifa hakları bir yana bırakılırsa, kişiye bağlı irtifaklar eşyaya bağlı olarak da kurulabilirler. İntifa hakkı, konusu olan eşyada yararlanma yetkisi ile donatan kişiye bağlı bir irtifak hakkıdır.

Zilyetliğin öğeleri, fiilî egemenlik (corpus) ve zilyetlik iradesidir (animus possidendi).

Eşya üzerindeki zilyetliğin mülkiyet hakkına dayandığı durumlarda malik sıfatıyla zilyetlikten söz edilir.

Taşınmaz yükü, hak sahibine, bir yandan malikten taşınmazından çıkan ya da taşınmazın değeriyle temsil olunan bir şey vermesini isteme, diğer yandan, bu istem yerine getirilmezse taşınmazı paraya çevirtme yetkileri verir. Taşınmaz yükü kişiye bağlı olabileceği gibi eşyaya bağlı olarak da kurulabilir. Taşınmaz yükünde malikin yükümlülükleri, eşyaya bağlı borç niteliğindedir.

Eşya üzerindeki zilyetliğin mülkiyet hakkına dayandığı durumlarda malik sıfatıyla zilyetlikten söz edilir. Malikin mülkiyet hakkını ve zilyetliğini tanımayan hırsız ya da gâsıp; önce başka sıfatla zilyet (kiracı) olup daha sonra malikin mülkiyet hakkını tanımayan (malı kendine mal eden) kişilerin zilyetliği de bu niteliktedir.

Malik sıfatıyla zilyetlik, zamanaşımı ile aynî hak kazanımı için önemlidir. Taşınırlarda zamanaşımı ile mülkiyet kazanımı için, beş yıllık sürenin malik sıfatıyla zilyet olarak geçirilmesi gerekir (MK 701).