MEDENİ HUKUK I

Eşlerden her biri, ortak yaşamın devamı süresince ailenin sürekli ihtiyaçları için evlilik birliğini temsil eder. Ailenin diğer ihtiyaçları, yani sürekli nitelik taşımayan ihtiyaçları için eşlerden biri, birliği ancak aşağıdaki hallerde temsil edebilir: a) Diğer eş tarafından veya haklı sebeplerle hâkim tarafından yetkili kılınmışsa, b) Birliğin yararı bakımından gecikmede sakınca bulunur ve diğer eşin hastalığı, başka bir yerde olması veya benzeri sebeplerle rızası alınamazsa (TMK.m.188). Birliği temsil yetkisinin kullanıldığı hallerde, eşler üçüncü kişilere karşı Medeni Kanun 185. madde gereğince, müteselsilen sorumlu olurlar. Buna karşılık eşlerden her biri, birliği temsil yetkisi bulunmaksızın yaptığı işlemlerden kişisel olarak sorumludur. Ancak, temsil yetkisinin üçüncü kişilerce anlaşılamayacak şekilde aşılması halinde eşler yine müteselsilen sorumludurlar. Eşlerden biri birliği temsil yetkisini aşar veya bu yetkiyi kullanmada yetersiz kalırsa hâkim, 190. madde hükmünü uygulayarak, diğer eşin istemi üzerine temsil yetkisini kaldırabilir veya sınırlayabilir. İstemde bulunan eş, temsil yetkisinin kaldırıldığını veya sınırlandığını, üçüncü kişilere sadece kişisel duyuru yoluyla bildirebilir. Temsil yetkisinin kaldırılmasının veya sınırlanmasının iyiniyetli üçüncü kişilere karşı sonuç doğurması, durumun hâkimin kararıyla ilan edilmesine bağlıdır. Temsil yetkisinin kaldırılmasına veya sınırlanmasına ilişkin karar, koşullar değiştiğinde eşlerden birinin istemi üzerine hâkim tarafından değiştirilebilir. İlk karar ilan edilmiş ise, değişikliğe ilişkin karar da ilan olunmalıdır.

Kural olarak her eş ister üçüncü kişilerle ister diğer eş ile her tür hukuki işlemi gerçekleştirebilir. Ancak eşler arasında gerçekleştirilecek hukuki işlemler dolayısıyla ortaya çıkan alacaklar bakımından zamanaşımı işlemez. Buna karşılık eşler birbirlerine karşı zorla yerine getirme (cebri icra) yoluna başvurabilirler. Eşler her ne kadar diğer eşin rızası aranmadan üçüncü kişilerle diledikleri gibi hukuki işlem yapabilseler de bu kuralın biri Medeni Kanun ile düzenlenmiş diğeri yeni Borçlar Kanunu ile düzenlenmiş iki istisnası bulunmaktadır. İstisnalardan ilki 2002 tarihinde Medeni Kanun ile getirilen yeni bir kurum olan aile konutudur. Aile konutu eşlerin bir arada oturduğu ve bu sebeple adeta korunması gereken bir yer olarak düzenlenmiştir. TMK m. 194 gereğince aile konutunun kiralık olması halinde, kira sözleşmesini yapan eş diğer eşin açık rızası olmadıkça bu sözleşmeyi feshedemez. Aile konutuna eşlerden biri malik ise diğer eşin yazılı rızası olmadığı sürece bu konutu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz, örneğin konutun üzerine ipotek koyamaz. İkinci istisna ise 1 Temmuz 2012’de yürürlüğe giren Türk Borçlar Kanunu hükmüdür. Bu hüküm evli kişilerin üçüncü kişilere kefil olmasına ilişkindir. Eşin önceden verilmiş yazılı rızası olmadıkça evli bir kişinin başka bir kişiye kefil olması kanunda sayılan istisnalar dışında bu hüküm gereğince mümkün değildir.

Kural olarak her eş ister üçüncü kişilerle ister diğer eş ile her tür hukuki işlemi gerçekleştirebilir. Ancak eşler arasında gerçekleştirilecek hukuki işlemler dolayısıyla ortaya çıkan alacaklar bakımından zamanaşımı işlemez. Buna karşılık eşler birbirlerine karşı zorla yerine getirme (cebri icra) yoluna başvurabilirler. Eşler her ne kadar diğer eşin rızası aranmadan üçüncü kişilerle diledikleri gibi hukuki işlem yapabilseler de bu kuralın biri Medeni Kanun ile düzenlenmiş diğeri yeni Borçlar Kanunu ile düzenlenmiş iki istisnası bulunmaktadır. İstisnalardan ilki 2002 tarihinde Medeni Kanun ile getirilen yeni bir kurum olan aile konutudur. Aile konutu eşlerin bir arada oturduğu ve bu sebeple adeta korunması gereken bir yer olarak düzenlenmiştir. TMK m. 194 gereğince aile konutunun kiralık olması halinde, kira sözleşmesini yapan eş diğer eşin açık rızası olmadıkça bu sözleşmeyi feshedemez. Aile konutuna eşlerden biri malik ise diğer eşin yazılı rızası olmadığı sürece bu konutu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz, örneğin konutun üzerine ipotek koyamaz. İkinci istisna ise 1 Temmuz 2012’de yürürlüğe giren Türk Borçlar Kanunu hükmüdür. Bu hüküm evli kişilerin üçüncü kişilere kefil olmasına ilişkindir. Eşin önceden verilmiş yazılı rızası olmadıkça evli bir kişinin başka bir kişiye kefil olması kanunda sayılan istisnalar dışında bu hüküm gereğince mümkün değildir.

Eşlerden her biri, ortak hayat sebebiyle kişiliği, ekonomik güvenliği veya ailenin huzuru ciddi biçimde tehlikeye düştüğü sürece ayrı yaşama hakkına sahiptir. Bu durum birlikte yaşamaya ara verme olarak adlandırılır. Birlikte yaşamaya ara verilmesi haklı bir sebebe dayanıyorsa hâkim, eşlerden birinin istemi üzerine birinin diğerine yapacağı parasal katkıya, konut ve ev eşyasından yararlanmaya ve eşlerin mallarının yönetimine ilişkin önlemleri alır. Eşlerden biri, haklı bir sebep olmaksızın diğerinin birlikte yaşamaktan kaçınması veya ortak hayatın başka bir sebeple olanaksız hale gelmesi üzerine de yukarıda belirtilen istemlerde bulunabilir. Eşlerin ergin olmayan çocukları varsa hâkim, ana ve baba ile çocuklar arasındaki ilişkileri düzenleyen hükümlere göre gereken önlemleri almakla yükümlüdür.

Eşler evlenmeden önce veya evlenmeden sonra aralarındaki mal rejimini seçme konusunda serbesttirler, diğer bir ifade ile aralarındaki mal rejimini Medeni Kanun ile öngörülen dört mal rejiminden birini seçmek suretiyle serbestçe belirleyebilirler. Eşlerin bu yönde bir seçimde bulunmamaları, yani aralarında uygulanacak bir mal rejimi seçmemeleri durumunda kanundan ötürü belli bir mal rejimine tabi olmaları gerekir. Eşlerin bu şekilde tabi olacakları mal rejimine “yasal mal rejimi” denir. Önceki Medeni Kanunda yasal mal rejimi “mal ayrılığı rejimi” olmasına rağmen, yeni Medeni Kanunda yasal mal rejimi “edinilmiş mallara katılma rejimi” olarak belirlenmiştir. Yasal mal rejiminin yanında, Medeni Kanunumuzun eşlerin seçimine bıraktığı üç mal rejimi daha vardır. Bunlar, “mal ayrılığı”, “paylaşmalı mal ayrılığı” ve “mal ortaklığı” rejimleridir.

Medeni Kanunun 220. maddesine göre aşağıda sayılanlar ise, kanun gereğince kişisel maldır: a) Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya, b) Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri, c) Manevi tazminat alacakları, d) Kişisel malların yerine geçen değerler

Belirli bir malın eşlerden birine ait olduğunu iddia eden kimse, iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Eşlerden hangisine ait olduğu ispat edilemeyen mallar onların paylı mülkiyetinde sayılır. Bir eşin bütün malları, aksi ispat edilinceye kadar edinilmiş mal kabul edilir.

Eşlerden biri diğerine ait bir malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına hiç ya da uygun bir karşılık almaksızın katkıda bulunmuşsa, tasfiye sırasında bu malda ortaya çıkan değer artışı için katkısı oranında alacak hakkına sahip olur ve bu alacak o malın tasfiye sırasındaki değerine göre hesaplanır; bir değer kaybı söz konusu olduğunda katkının başlangıçtaki değeri esas alınır. Buna değer artış payı adı verilir. Böyle bir malın daha önce elden çıkarılmış olması halinde hâkim, diğer eşe ödenecek alacağı hakkaniyete uygun olarak belirler. Eşler, yazılı bir anlaşmayla değer artışından pay almaktan vazgeçebilecekleri gibi, pay oranını da değiştirebilirler.

Artık değerin paylaşımında eşitlik ilkesine getirilmiş bir istisna bulunmaktadır. Zina veya hayata kast nedeniyle boşanma halinde hâkim, kusurlu eşin artık değerdeki pay oranının hakkaniyete uygun olarak azaltılmasına veya kaldırılmasına karar verebilir. Artık değere katılmada eşler aralarında yapacakları mal rejimi sözleşmesiyle başka bir esas kabul edebilirler. Bu tür anlaşmalar, eşlerin ortak olmayan çocuklarının ve onların altsoylarının saklı paylarını zedeleyemez.

Eşlerin birlikte yaşama yükümlülüğü, aynı konutu paylaşmalarını gerektirir.

Evlilik birliğinde, eşler birlikte yaşamak, birbirine sadık kalmak ve aynı zamanda yardımcı olmak zorundadırlar.

Eşlerden her biri, meslek veya iş seçiminde diğerinin iznini almak zorunda değildir. Ancak, meslek ve iş seçiminde ve bunların yürütülmesinde evlilik birliğinin huzur ve yararı göz önünde tutulmalıdır

Eşin önceden verilmiş yazılı rızası olmadıkça evli bir kişinin başka bir kişiye kefil olması kanunda sayılan istisnalar dışında mümkün değildir.

Hâkim, eşleri yükümlülükleri konusunda uyarır; onları uzlaştırmaya çalışır ve eşlerin ortak rızası ile uzman kişilerin yardımını isteyebilir. Belirtilen bu önlemler mahkeme kararına dayanmayan önlemlerdir. Bunun haricinde hâkim, gerektiği takdirde eşlerden birinin istemi üzerine kanunda öngörülen ve mahkeme kararına dayanan diğer önlemleri de alabilir

Edinilmiş mallara katılma rejiminde edinilmiş mal ve kişisel mal ayırımı çok önemlidir. Kural olarak mal rejimlerine, özellikle içeriklerine ilişkin hükümler emredici olmakla beraber, kanun koyucu edinilmiş mal ve kişisel malların belirlenmesinde yine kanun ile sınırlı bir istisna yaratmış ve eşlere yapacakları bir mal rejimi sözleşmesiyle, bir mesleğin icrası veya işletmenin faaliyeti sebebiyle doğan edinilmiş mallara dâhil olması gereken malvarlığı değerlerinin kişisel mal sayılacağını kabul etme olanağı tanımıştır. Eşler, bu mal rejimi sözleşmesiyle aynı zamanda kişisel malların gelirlerinin edinilmiş mallara dâhil olmayacağını da kararlaştırabilirler.

Mal rejimi sözleşmesi, noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılır.

Artık değerin paylaşımında eşitlik ilkesine getirilmiş bir istisna bulunmaktadır. Zina veya hayata kast nedeniyle boşanma halinde hâkim, kusurlu eşin artık değerdeki pay oranının hakkaniyete uygun olarak azaltılmasına veya kaldırılmasına karar verebilir.

Eşler giderlerin karşılanmasına ne şekilde katılacaklarını ve katılma oranlarını kendi aralarında serbestçe belirleyebilirler.

Evlilik birliğinden doğan yükümlülüklerin yerine getirilmemesi veya evlilik birliğine ilişkin önemli bir konuda uyuşmazlığa düşülmesi halinde, eşler ayrı ayrı veya birlikte hâkimin müdahalesini isteyebilirler. Hâkim, eşleri yükümlülükleri konusunda uyarır; onları uzlaştırmaya çalışır ve eşlerin ortak rızası ile uzman kişilerin yardımını isteyebilir. Belirtilen bu önlemler mahkeme kararına dayanmayan önlemlerdir. Bunun haricinde hâkim, gerektiği takdirde eşlerden birinin istemi üzerine kanunda öngörülen ve mahkeme kararına dayanan diğer önlemleri de alabilir

Evlilik birliği eşlerden ve ana-babası ile birlikte yaşayan çocuklardan oluşur.