Miras ve Mirasçı Kavramı, Yasal ve İradi Mirasçılar, Şekli ve Maddi Anlamda Ölüme Bağlı Tasarruf Türleri ve Mirasçılıktan Çıkarma

Miras hukuku adı verilir.

Bbir gerçek kişinin öldüğü veya ölüme denk tutulan ölüm karinesinin gerçekleştiği
ya da gaipliğine karar verildiği, başka bir deyişle hak sahibi olma yeteneğini kaybettiği zaman devreye girer.

“Miras” kelimesiyle de ifade edilen tereke, mirasbırakanın ölmesi veya ölümüne denk tutulan gaipliğine karar verilmesiyle mirasçılarına geçen ve parayla ölçülebilen bütün hak ve borçları ile hukuki ilişkilerinin tümü anlamına gelir. Tereke sözcüğü ile özdeş kullanıldığı anlamından farklı olarak miras sözcüğü aynı zamanda, terekenin mirasçılara
geçişini anlatmak amacıyla da kullanılır.

Miras bırakanın ölmesi veya ölüm karinesinin
işlemesi ya da ölümüne denk tutulan gaipliğine
karar verilmesiyle terekenin (mirasın) intikal ettiği
gerçek veya tüzel kişiye mirasçı denir. Tüzel kişiler
mirasbırakan olamamalarına rağmen mirasçı olabilmektedirler. Ancak tüzel kişiler, yasal mirasçı
olamazlar, sadece iradi mirasçı olma imkânları vardır. Diğer bir ifade ile muris bir tüzel kişiyi ancak
kendi iradesi ile mirasçısı haline getirebilir.

Medeni Kanunumuz iki farklı tür mirasçılığı kabul etmiştir. Bunlar, doğrudan doğruya kanundan doğan “yasal mirasçılık” ile miras bırakanın iradesine dayanan “iradi mirasçılık” tır.

Parentel sistem adı verilir.

Üçüncü derecedeki mirasçılar ise mirasbırakanın büyük ana ve büyük babaları ile onların altsoyudur. Bu derecede, iki büyük ana ve iki büyük
baba olmak üzere dört parantel vardır. Büyük analar ve büyük babalardan türeyen kuşaklar, yani mirasbırakanın teyzesi, halası, dayısı, amcası ve onların çocukları üçüncü dereceyi oluşturur.

Üçüncü derecede sona ermektedir?

Önce gelen bir derecede mirasçı varken, ondan
sonra gelen derecelerdeki mirasçılar mirasçı olamazlar. Örneğin, mirasbırakanın bir çocuğu veya
torunu varken ana babası veya kardeşleri mirastan
pay alamazlar. Yani birinci derece varken ikinci derece mirasçı olamaz. Birden fazla derecenin aynı
anda mirasçılığı söz konusu değildir.

Sağ kalan eş zümre mirasçıları ile birlikte mirastan pay alır. Sağ kalan eşin zümre
mirasçıları ile birlikteyken aldığı pay her bir zümreye göre değişkenlik gösterir.
Mirasbırakan altsoyu ile birlikte mirasçı olursa mirasın dörtte birini; mirasbırakanın ana ve baba derecesi ile birlikte mirasçı olursa mirasın yarısını; mirasbırakanın
büyük ana ve büyük babaları ve onların çocukları ile birlikte mirasçı olursa mirasın dörtte üçünü, bunlar da yoksa mirasın tamamını alır.

a) Ölüme bağlı tasarruflar hükümlerini mirasbırakanın ölümünden sonra meydana getirirler. Oysa sağlararası hukuki işlemler adından da anlaşılacağı üzere işlem taraflarının
sağlığında hüküm ve sonuçlarını doğururlar.
b) Sağlararası işlemlerde ehliyetsizlik, şekle,
hukuka ve ahlaka aykırılık halleri kesin hükümsüzlük (butlan) sonucunu doğurduğu
halde, aynı durumdaki ölüme bağlı tasarruflar kendiliğinden hükümsüz olmayıp ancak
mahkeme kararıyla iptal ettirilebilir (TMK.
m. 558). Diğer bir ifade ile ölüme bağlı tasarruflar sadece “iptal” yaptırımına tabidir.
c) Sağlararası işlemlerde ehliyetsizlik, şekle, hukuka ve ahlaka aykırılık halleri nedeniyle işlemin geçersizliğinin ileri sürülmesi bir süre
ile sınırlandırılmamıştır. Ancak aynı durumdaki ölüme bağlı tasarrufların iptalinin ileri
sürülmesi belli bir süreyle sınırlandırılmıştır
(TMK. m. 559). Belli süre içinde iptal davası açılmadığı takdirde, işlemin iptalinin ileri
sürülebilmesi olanağı ortadan kalkar.
d) Sağlararası işlemlerde ehliyetsizlik, şekle,
hukuka ve ahlaka aykırılık halleri her ilgili
tarafından ileri sürülebileceği gibi, hâkim
tarafından da re’sen dikkate alınabilir. karşılık ölüme bağlı tasarruflarda iptal davası açma hakkı belli kişilere tanınmıştır
(TMK. m. 558). İptal sebebi hâkim tarafından re’sen dikkate alınamaz. Kendisine
iptal hakkı tanınanlar dışındaki herhangi
biri tarafından ileri sürülemez.
e) Sağlararası işlemler ile ölüme bağlı tasarruflar yorum bakımından da farklıdır. Ölüme
bağlı tasarruflarda, ölenin son arzularını
mümkün olduğunca yaşatma ve irade teorisi
çerçevesinde mümkün olduğunca onun iradesini dikkate alarak yorumlama geçerlidir.
f) Ölüme bağlı tasarruflarda şekle bağlılık ilkesi egemen olduğu halde, sağlararası hukuki işlemlerde kural şekil serbestisidir. 

Vasiyet ve miras sözleşmesidir.

Üç tür vasiyetname vardır.
a) El yazılı vasiyet
b) Resmi vasiyet
c) Sözlü vasiyet

Buna karşılık mirasbırakan okuma yazma bilmiyorsa, yani mirasbırakan vasiyetnameyi bizzat okuyamaz veya imzalayamazsa, memur vasiyetnameyi
iki tanığın önünde ona okur ve bunun üzerine mirasbırakan vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini
beyan eder. Bu durumda tanıklar, hem mirasbırakanın beyanının kendi önlerinde yapıldığını ve onu
tasarrufa ehil gördüklerini; hem de vasiyetnamenin
kendi önlerinde memur tarafından mirasbırakana
okunduğunu ve onun vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan ettiğini vasiyetnameye yazarak
veya yazdırarak altını imzalarlar (TMK. m. 535/I ve
II). Bu durumda mirasbırakan, okuryazar olmadığı
için vasiyetnamenin altında onun imzasının bulunması şart değildir.

Medeni Kanunumuz vasiyetten dönmenin üç
farklı yolunu düzenlemiştir. Buna göre mirasbırakan her zaman yeni bir vasiyet yaparak ve açık ya
da zımni olarak bu vasiyette bir önceki vasiyetten
dönme iradesini açıklayarak vasiyetten dönebilir.
Diğer bir yol yapılmış olan vasiyetin mirasbırakan tarafından yok edilmesidir. Bu yol özellikle el
yazısı vasiyette kolaylıkla kullanılabilen bir yoldur.
Son olarak da vasiyet ile bağdaşmayan sonraki
sağlararası veya ölüme bağlı hukuki işlemler yoluyla da vasiyetten dönmek mümkündür. Örneğin
Çeşme’deki yazlığını düzenlediği el yazısı vasiyet ile
arkadaşına bırakan Ahmet Bey daha sonra bu yazlığı sağlararası işlemle bir başkasına satacak olursa
vasiyetteki bu hükümden dönmüş olur.

Miras sözleşmesi yapabilmek için ayırt etme gücüne sahip ve
ergin olmak, kısıtlı bulunmamak gerekir (TMK. m.
503). Diğer bir ifade ile aynen borçlar hukukundaki
sözleşme yapma ehliyeti bakımından aranan hususlar miras sözleşmesi bakımından da aranmaktadır.

Belirli mal bırakma, ölüme bağlı tasarrufla bir
kimseye terekedeki bir malın mülkiyetinin veya
terekenin tamamı ya da bir kısmı üzerinde intifa
hakkının kazandırılmasına yönelik olabileceği gibi;
bir kimse lehine tereke değeri üzerinden bir edimin yerine getirilmesinin, bir iradın bağlanmasının
veya bir kimsenin bir borçtan kurtarılmasının, mirasçılar veya belirli mal bırakılanlara yükletilmesi
suretiyle de olabilir.

Feragat hükümden düşer. Mirastan feragat sözleşmesi belli bir kişi lehine yapılmamışsa, en yakın ortak kökün altsoyu lehine yapılmış sayılır ve bunların herhangi bir sebeple
mirasçı olamaması halinde, feragat yine hükümden düşer.

a. Mirasçı, mirasbırakana veya mirasbırakanın yakınlarından birine karşı ağır bir suç
işlemişse,
b. Mirasçı, mirasbırakana veya mirasbırakanın
ailesi üyelerine karşı aile hukukundan doğan
yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse

Bu yarıyı mirasçılıktan çıkarılanın doğmuş ve doğacak çocuklarına özgülemesi şarttır.