MANTIĞIN GELİŞİMİ

14. yüzyılın ortasından 17. yüzyıla kadar ne İslam coğrafyasında ne de Latin dün- yasında mantık konusunda sistemli ve yaratıcı çalışmalar görülmez. Bu dönem La- tin dünyasının yaratıcı düşünürlerinin çoğunun ilgisi Antik Çağ’ın özellikle dille il- gili ve edebi yapıtlarına yönelmiştir.

Özgün bir mantıkçı olmamakla birlikte, yaşadığı dönemde Latin dünyasında mantık çalışmalarıyla en dikkat çeken düşünür Petrus Ramus’tur (1515-1572). Belki de hocalarının isteği doğrultusunda, yazdığı tez çalışmasında (Aristotelicae animadversiones) “Aristoteles’in söylediği her şey bir yalanlar yığınıdır” savını savunmuştur.

Ramus özellikle kendi döneminde büyük bir ün ve ateşli izleyiciler kazanmış ancak yaşamının son döneminde çekişmelerin etkisiyle zor günler geçirmiş ve en sonunda 24 Ağustos 1572’de Fransa’da Katoliklerin Protestanlara karşı gerçekleş- tirdiği Aziz Bartolomeus Yortusu Kıyımı sırasında öldürülmüştür.

Aristotelesçi tümdengelimli mantığın bilgiye ulaşmanın güçlü ve güvenilir bir ara- cı olduğu düşüncesi artık kolaylıkla kabul edilen bir düşünce olmaktan çıkmıştır. Aristoteles mantığını temel alan Skolastik mantığı bu bakımdan yetersiz bularak eleştiren düşünürlerin başında Francis Bacon (1561-1626) gelmektedir.

Kendisi bir mantık sistemi kurmayıp mantık konusunda önemli görüşler ileri süren bir diğer felsefeci de Thomas Hobbes’tur (1588-1679). Her ne kadar mantık ve mantık felsefesi yazısında Hobbes’un düşüncelerine yapılan göndermelere pek rastlanmasa da Hobbes’un mantık doğruları, uslamlama gibi mantık kavramlarıyla ilgili görüşleri daha sonraki mantıkçıları ve mantık felsefecilerinin görüşlerini öncelediği açıktır.

Port Royal Mantığı’nın mantık tarihinde önemini belirleyen dördüncü bölümün içeriğidir. İlk üç bölüm ele alınan konular bakımından daha önceki mantık yapıt-larından önemli bir farklılık göstermemektedir. Dördüncü bölüm ise bilimin yöntemi ile ilgili konulara ayrılmıştır. Port Royal Mantığı’nın yazarları yöntem ile ilgili araştırmayı da mantığın bir parçası olarak kabul etmektedirler.

Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) Ortaçağdan sonra gelen en önemli mantıkcıdır. Dahası, çağının tüm bilim dallarında donanımlı bir bilim insanıdır. Leibniz çağdaş mantığın dayandığı pek çok yeni düşünceyi ilk kez ortaya koyan düşünürdür.

Leibniz ile birlikte çağdaş mantığın doğuşunu hazırlayan düşünürlerden biri de matematikçi felsefeci ve aynı zamanda bir din adamı olan Bolzano’dur. Bolza- no’nun mantık görüşlerinin yer aldığı başlıca çalışmaları Matematiğin Daha iyi Temellendirilmiş Bir Sunumuna Katkılar (1810), Bilim Kuramı (1837) ve ölümünden sonra yayımlanan Sonsuzluğun Çatışkıları’dır.

Mill’in önemi Bacon’dan beri deneyci felsefenin amacı olan tümevarımlı mantık görüşünü sistemleştirmesidir. Mill kuramsal felsefede doğalcı görüşe her zaman bağlı kalmıştır. Buna göre dünyayı açıklamada elimizdeki en iyi araçlar doğa bilimlerinin bize sağladıklarıdır.

İngiliz mantıkçı ve matematikçi George Boole (1815-1864) çağdaş matematiksel mantığın ortaya çıkmasını sağlayan düşünürlerden biridir. Bugün bir mantıkçı olarak bilinmesine rağmen Boole matematik yazılarını yayımlamaya başladığında ilk 6 yıl mantık konusunda hiçbir yazı yayımlamamıştır.

Retorik, biçimsel mantığa dayalı akıl yürütmenin yerini alan hitabet sanatına denir. Doğru cevap C'dir.

Modern dönem düşünürleri arasında, biçimsel mantık çalışmalarının yeniden hız kazanmasına en büyük katkıyı saylayan, aynı zamanda da matematikçi olan düşünür Leibniz'dir. Doğru cevap B'dir.

Mantıkta cebir geleneğinin kurucusu düşünür George Boole'dur. Doğru cevap E'dir.

Üniversitelerdeki felsefe programında Aristoteles’in etkisinin azaltılmasını amaçlayan bir düzenlemeyi savunan düşünür Ramus'tur. Doğru cevap B'dir.

Tikel gözlem ve deneyleri temel alan yeni bir bilim anlayışının doğuşu Aristotelesçi mantığa ilginin zayıflamasının sebeplerindendir. Doğru cevap E'dir.

Bacon, doğa araştırmasında yeni bilgi edinmenin yolu tümevarıma başvurmaktır görüşünü savunmuştur. Doğru cevap D'dir.

Hobbes, akıl yürütmelerin gelip dayandığı nihai doğruların uylaşıma dayandığı görüşünü ortaya atan düşünürdür. Doğru cevap A'dır.

İdealar, Port Royal Mantığı bölümlerinin konularından biridir. Doğru cevap E'dir.

Bilimin yöntemine ilişkin genel kurallar ortaya koymaya çalışan mantıkçılar Port Royal mantıkçılarıdır. Doğru cevap B'dir.

Bolzano, Leibniz ile çağdaş mantığın doğuşunu hazırlayan aynı zamanda din adamı olan düşünürdür. Doğru cevap A'dır.