MNT302U

MANTIĞIN GELİŞİMİ

3. Ünite

Ana sayfa MANTIĞIN GELİŞİMİ Ünite Sınavları 3. Ünite Sınavı

Soru 1

Aşağıdakilerden hangisi bazı Süryani okullarında mantık çalışmalarına ağırlık verilmesinin sebeplerinden biri değildir?

Çözüm Açıklaması

Süryanilerin kurduğu pek çok dini okul bulunmaktadır. Bu okullar, farklı Süryani mezhepleri temsil etmektedir. Bu mezhepler, hem birbirlerine üstünlük sağlamak hem de diğer inançlara karşı Hıristiyan inancını savunmak için mantık ve felsefeye önem vermişlerdir. Süryani okullarının mantık eğitimine önem vermelerinin bir başka nedeni, yine Süryanilerin İskenderiye Okulunun izleyicisi olmaları ile ilişkilidir. Okulun önde gelen bilim adamlarından Galen (Claudius Galenus, M.S. yaklaşık 130-200) matematik ve mantık çalışmanın tıp kitaplarını anlayabilmek için bir önkoşul olduğunu kesin olarak söylemiştir.

Soru 2

Süryani mezheplerinden Nasturiliğin yayıldığı okul aşağıdakilerden hangisidir?

Çözüm Açıklaması

Urfa Okulu, Edessa olarak da bilinen Urfa’da kurulmuştur. Bu okulda 4. yüzyıldan başlayarak mantık ve felsefe çalışmaları yapılmıştır. Süryani mezheplerinden biri olan Nastûrîliğin yayıldığı okuldur. 489 yılında o tarihte şehrin yöneticisi olan İmparator Zenon tarafından kapatıldığı tarihe kadar Süryanilerin en güçlü okullarından biri olarak kalmıştır. Urfa’daki okulun kapatılmasından sonra Nusaybin Nastûrîliğin dini merkezi olmuştur.

Soru 3

Süryaniler yukarıdakilerden hangileri mantığındaki bölümleri olarak kabul etmiştir?

Çözüm Açıklaması

Süryaniler mantığın şu bölümlerden oluştuğunu kabul etmektedirler: Kategorilere Giriş (İsagoji), Kategoriler, Önerme Üstüne (Peri Hermenias), Birinci Çözümlemeler, İkinci Çözümlemeler, Diyalektik (Topika), Sofistik Çürütmeler, Hitabet Sanatı (Retorika), şiir Sanatı (Poetika). Bu bölümlemenin daha sonra Müslüman mantıkçılar tarafından da benimsendiği ve Retorika ile Poetika’nın da mantık konuları arasında sayıldığı görülmektedir.

Soru 4

İlk Müslüman mantıkçı aşağıdakilerden hangisidir?

Çözüm Açıklaması

İslam dünyasında ilk büyük felsefe okulu olan ve çoğunluğunu Hıristiyanların oluşturduğu Bağdat okulunun en önemli temsilcisi, bu okulda yetişmiş belki de tek Müslüman olan Fârâbî’dir. Felsefe eğitimini Bağdat’ta ünlü Yunan felsefesi yorumcusu ve çevirmen Ebu Bişr Matta’dan alan Fârâbî daha sonra Harran Okulunda Nastûrî Yuhanna’nın yanında çalışmıştır. Fârâbî özellikle Ammonius, Themistus, Aphrodisias’lı İskender gibi ünlü Aristoteles yorumcularının eserleri olmak üzere pek çok mantık eserini Süryaniceden başarıyla Arapçaya çeviren Yakubî filozof Yahya İbn Adi’yi (893-974) yetiştirmiştir.

Soru 5

Mantık taraftarı görüşün en etkili savunucusu Gazâlî’dir. Mantığı bilgiye ulaştıran bir araç olarak kabul etmenin bir gereği olarak Gazâlî, tasımları kullanılan öncüllerin bilgi değeri bakımından da ele almaktadır.

Aşağıdakilerden hangisi Gazâlî’nin verdikleri bilginin kesinlik derecesine göre ele aldığı öncüller arasında değildir?

Çözüm Açıklaması

Gazâlî’nin verdikleri bilginin kesinlik derecesine göre ele aldığı öncüller şunlardır: Doğuştan öncüller (evveliyât), Duyu öncülleri (mahsûsât), Deneyim öncülleri (mücerrebât), Sezgi öncülleri (hadsiyyât), Kendinden öncüller (fıtriyyât), Aktarılmış öncüller (mütevâtirât), Yaygın öncüller (meşhûrât), Yetkinlik öncülleri (makbûlât),Sanı (zan) öncülleri (maznûnât), Ara öncüller (müşebbihât), Uzlaşım öncülleri (müsellemât), Kuruntu öncülleri (vehmiyyât), İmge öncülleri (muhayyelât). Doğru cevap E'dir.

Soru 6

Aristoteles mantığının sorunlarını bağımsız br mantık anlayışı içinde çözümleme ve çözmeye yönelen aşağıdakilerden hangisidir?

Çözüm Açıklaması

İbn Sînâ’nın İslam mantık tarihi içindeki en önemli özelliği Aristoteles mantığının sorunlarını bağımsız bir mantık anlayışı içinde çözümleme ve çözmeye yönelmesidir. Fârâbî ise Organon’un tutarlı ve bütün bir mantık sistemi ortaya koyduğunu kabul etmiş ve onun bu anlayışla yorumlanmasına girişmiştir (Street, 2004, s. 523). Dolayısıyla İbn Sînâ, Fârâbî’nin Aristoteles metinlerine yaklaşımından ayrılmış ve İslam dünyasında bağımsız bir mantık geleneği oluşmasının yolunu açmıştır.

Soru 7

Aşağıdakilerden hangisi Gazali’nin mantık için en önemli katkılarından biridir?

Çözüm Açıklaması

Gazâlî (1058-1111) mantık çalışmalarından daha çok, etkili bir İslam düşünürü olarak mantığın saygınlığına yaptığı katkı ile bilinir. Gazâlî mantığın din bilimleri için faydalı bir araç olduğu düşüncesinin Müslümanlar arasında yaygınlaşmasını ve böylece Müslümanların mantık çalışmalarına daha fazla ilgi duymasını sağlamıştır.

Soru 8

Aşağıdakilerden hangisi Aristoteles’in mantık anlayışına doğrudan bağlı kalmıştır?

Çözüm Açıklaması

İbn Rüşd Bağdat okulu anlayışına dönerek, Aristoteles mantığını metinlere bağlı kalarak yeniden yorumlamaya girişmiştir. Aslında 11. yüzyılın başında İbn Sînâ ile başlayan bağımsız mantık çalışmaları 12. yüzyılda hem Doğu’da hem de bu yüzyılın pek çok mantıkçısının yetiştiği Endülüs’te artmaktadır. İbn Rüşd bu yeni duruma en önemli aykırı örneği oluşturmaktadır. Onun Aristoteles’in mantık anlayışına kendi dönemindeki ve kendinden önceki uzun bir dönem boyunca yetişen diğer mantıkçılardan daha fazla bağlı olduğu, mantık yorumlarına Kategoriler kitabı ile başlayıp Sofistler ile bitirmesinden de anlaşılmaktadır.

Soru 9

Aşağıdaki düşünce tarzlarından hangisi Müslümanların mantığa olumsuz eleştiri getirmelerinin sebebidir?

Çözüm Açıklaması

Kelam bilginleri iman ve din kurallarını kabul ettikleri birtakım temel ilkeler ve kendilerine özgü birtakım kanıtlamalarla temellendirmişlerdi. Bu bilginlerin bir kısmına göre, din ile ilgili kuralları temellendirmekte kullanılan kurallar da din kuralları arasındadır. Kanıtlama geçersiz olduğunda kanıtlamanın göstermeye çalıştığı şey de geçersiz olur. Mantıkçıların dayanağı olan, tümellerin zihin dışındaki varlığı, kelam bakımından geçersizdir. Böylece mantıktan geriye Mantıkçıların kesin ve zorunlu bilgiye götürdüğünü savundukları tanıtlama (burhan) değil, sadece biçimsel tasım ve tanımla ilgili bazı genel ilkeler kalır. Mantıkçıların başvurduğu ilke ve tasımların çoğu kelama göre geçersiz olduğuna göre bunların iman ve din konularında kullanılması kabul edilemez. İbn Haldun’a göre daha sonra Gazâlî ve Râzî’nin çabalarıyla ‘Kanıtlama geçersiz olduğunda kanıtlanan da geçersiz olur’ düşüncesi terk edilerek, mantık kurallarının kelamcıların bazı kanıtlamalarına aykırı olmakla birlikte din kurallarına aykırı olmadığı kabul edilmiştir

Soru 10

Aşağıda verilen beş sanattan hangisi Müslümanların mantığı reddetmelerinin nedeni olarak düşünülebilir?

Çözüm Açıklaması

Beş sanat konusunda Gazali’nin açıklamalarına bakarak Teymiyye’nin Gazali’ye ve onun kişiliğinde mantığa yönelttiği eleştirilerin bir nedeni daha kolaylıkla anlaşılabilir. Mantıkçılar beş sanat içinde sadece tanıtlamanın (burhan) kesin bilgi verdiğini kabul etmektedirler. Dini bilimlerde tanıtlamaya başvurma olanağı çoğu zaman bulunmamaktadır. Dolayısıyla mantıkçıların tanıtlamanın kesin bilgiye ulaştırmak bakımından diğer sanatlara göre üstün olduğu düşüncesi kabul edildiğinde, dini bilimlerde çoğu zaman kesin bilgiye ulaşılamayacağı sonucu çıkar. Mantığın reddedilmesi, bu sonuçtan kaçınmanın bir gereğidir.

Sınav Özeti

Doğru 0

Yanlış 0

Boş 0

Soru

D/Y

Cevap

BOŞ