MANTIĞIN GELİŞİMİ

Stoa mantığı

Çatışkıları

Khrysipos

Fizik

Önermelerin

Lekton

ara

nedensellik

bağdaşma

dışlayıcı

Megara ve Stoa mantıkçıları, hem ele aldıkları mantık sorunları hem de yaklaflım biçimleri bakımından birbirine yakındır. Dolayısıyla, mantık tarihinde genellikle bu iki okul birlikte ele alınır.

Stoa mantığının geliştiği ve sistemleştiği dönem Erken Stoa Dönemidir. Mantık çalışmaları daha sonra azalarak yerinı etik ve retorik çalışmalarına bırakmıştır.

Stoa düşünürleri im (işaret), imlenen (işaret edilen) ve imin anlamını ayırt etmiş- lerdir. Stoalılara göre im ve imlenen fiziksel nesnelerdir. Bu ikisinin fiziksel nesne- ler olarak kabul edilmesinin açıklaması im, örneğin, ağızdan çıkan ses veya bir yü- zeyde bırakılan bir leke türünden bir nesnenin anlaşılmasıdır. İmlenen ise im ile ilişkili olan nesnedir. Stoalılar adcı felsefe anlayışına uygun olarak bu nesnenin her zaman fiziksel bir nesne olacağını kabul etmektedir. Anlam ise fiziksel bir nesne değildir. Her imin anlamı bir lektondur. Bir imin anlamı fiziksel bir nesne olma- masının yanı sıra zihindeki bir imge de değildir. Her kişinin zihnindeki imge o kişiye özeldir. Dolayısıyla imge özneldir. Lekton ise nesneldir.  Stoa mantığında temel bir kavram olan lekton imin nesnel anlamı demektir

Laertius’a göre Stoalılar şu bileşik önermeler üzerinde durmuşlardır:

(1) “ise” ifadesi ile oluşturulan koşul önermeleri,
(2) “Ve” ifadesi ile oluşturulan tümel-evetleme önermeleri,
(3) “Veya” ifadesi ile oluşturulan tikel-evetleme önermeleri,

(4) “Olduğuna göre” ifadesi ile oluşturulan sözde-koşullu önermeler,

(5) “Çünkü” ifadesi ile oluşturulan sebep-sonuç önermeleri,
(6) “Daha çok” ifadesi ile oluşturulan önermeler,
(7) “Daha az” ifadesi ile oluşturulan önermeler.

Stoa Mantığının, mantığın gelişimindeki en önemli sayılan katkılarının bazıları şunlardır:

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir. Akıl yürütme biçimlerinin ifadesinde değişkenlerin terimlerin yerini tutması ise Aristoteles Mantığının bir özelliğidir.

Stoa düşünürleri im (işaret), imlenen (işaret edilen) ve imin anlamını ayırt etmişlerdir. Stoalılara göre im ve imlenen fiziksel nesnelerdir. Bu ikisinin fiziksel nesneler olarak kabul edilmesinin açıklaması im, örneğin, ağızdan çıkan ses veya bir yüzeyde bırakılan bir leke türünden bir nesnenin anlaşılmasıdır. İmlenen ise im ile ilişkili olan nesnedir. Stoalılar adcı felsefe anlayışına uygun olarak bu nesnenin her zaman fiziksel bir nesne olacağını kabul etmektedir. Anlam ise fiziksel bir nesne değildir. Her imin anlamı bir lektondur. Bir imin anlamı fiziksel bir nesne olmamasının yanı sıra zihindeki bir imge de değildir. Her kişinin zihnindeki imge o kişiye özeldir. Dolayısıyla imge özneldir. Lekton ise nesneldir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir.

Lekton tam ve eksik olmak olmak üzere ikiye ayrılır: Eksik lekton konu ve yüklemdir. Tam lekton tek başına bir anlam iken eksik lekton başka unsurlarla tamamlanmayı gerektirir. Örneğin, ‘yazıyor’ sözü ile dile getirilen lekton kimin yazdığının de bildirilmesini gerektirir. Eksik lekton özne (konu) ve yüklemdir. Mantık bakımından önemli olan tam lekton “savlanabilir” yani önermedir. Sorular, ünlemler önermenin dışındaki tam lekton türlerine örnektir. Stoa mantığında savlanabilir “kendi göz önünde bulundurularak söylenebilir olan bir tam lekton” olarak tanımlanır. Bir savlanabilirin söylenmesi ile bir yargıda bulunuruz. Yargıda bulunma önerme olmayan bir lekton ile gerçekleştirilemez. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi “Müzik dinliyor.” lektonunu duyan kişi “Kim?” diye sormaya ihtiyaç duyuyorsa bu lekton Stoa mantığında eksik lekton olarak tanımlanmaktadır, dolayısıyla doğru cevap D’dir.

Savlanabilir de basit ve basit olmayan başlığı altında incelenir. Basit savlanabilirlerin bir kısmı belirli, bir kısmı belirsiz, son bir kısmı da ara savlanabilirdir.

Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi . “Aristoteles yazıyor.” savlanabiliri Stoa mantığında ara savlanabilir olarak tanımlanır, dolayısıyla doğru cevap C’dir.

Kipli önermeler ve kipli tasımlar konusuna Aristoteles de geniş yer ayırmıştır. Ancak bu konu Organon’un anlaşılması en güç kısımlarından biridir ve Aristoteles yorumcularına göre çelişkilere yol açmaktadır. Stoa mantığa önemli bir katkısı da kipli önermelerin yorumlanması konusundadır. Stoa mantıkçıları kip kavramlarını tanımlamaya yönelmeleri tutarlı bir kipli önermeler mantığının oluşmasına yönelik bir adım sayılmalıdır. Stoa mantığında kiplerin Megaralı Philo ve Diodorus’un kip anlayışları doğrultusunda ele alındığı anlaşılmaktadır. Megara-Stoa mantıkçılarının üzerinde durduğu kipler olanaklılık, olanaksızlık, zorunluluk ve zorunsuzluk kipleridir. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir.

Philo kipi önermenin özelliği olarak kabul etmektedir. Bir önerme olanaklı, olanaksız, zorunlu veya zorunsuz olabilir ancak Philo bir kipin bir önerme eklemi olarak önermenin başına geldiği türden “Olanaklıdır ki ...” veya “Zorunludur ki ...” gibi önermeleri ele almaz. Bu Philo ile Aristoteles arasında göze çarpan bir fark olarak karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla doğru cevap A’dır.