MANTIĞIN GELİŞİMİ - Deneme Sınavı - 8

Yunan düşünce dünyasında yerini alan matematik ve felsefe dikkatlice akıl yürütmenin önemli rol oynadığı iki uğraştır.

Diyalektiği felsefede yaygın bir yöntem olarak hâline getiren Elea’lı Zenon’un (yaklaşık MÖ. 490-430) akıl yürüt- meleri ve Platon’un diyaloglarıdır.

Parmenides (yaklaşık MÖ. 510-440) varlıkbilimsel bircilik (monizm, bazı kay- naklarda tekçilik) düşüncesini en katı biçimiyle ve tüm mantıksal sonuçlarıyla savunan ilkçağ düşünürüdür. Parmenides birciliğin “Sadece bir vardır” diye ifade edilebilecek temel savına “Var olan vardır” ve “Var olmayan var değildir” savlarını ekleyerek algıladığımızı düşündüğümüz değişimin bir yanılsama olduğu sonucu- na varmaktadır. “Var olmayan” yani “yokluk” sadece bir addır, hakkında bilinebi- lecek veya söylenebilecek bir varlık değildir. Parmenides var olanın yaratılmadığı, yok olmayacağı, öncesiz-sonrasız olduğu ve değişmediği sonuçlarına varmıştır (Jones, s. 36 ve devamı).

Bölme yöntemi bir kavramın tanımının genel bir kavramın bölümlere ayrılması ile tanımlanmaya çalışılmasıdır.

Organon’un kısımları şunlardır: Kategoriler, Topikler, Önerme Üstüne (Yorum Üstüne), Birinci Çözümlemeler, İkinci Çözümlemeler.

Kategoriler Organon’un ilk kitabı olarak kabul edilir. Giriş kısımlarından sonra, Aristoteles belirlediği on kategorinin özelliklerini inceler. Bunlar; töz, nitelik, ni- celik, bağıntı, yer, zaman, görelik, etki, edilgi, iyelik kategorileridir.

Bir önermede yüklem özneye göre ya bir tanım, ya bir özellik, ya cins ya da ilinek durumundadır. Bunlar yüklenebilirler ya da yaygın olarak tümeller olarak adlandırılır.

Mantık için önemli bir kavram aynılık, yani özdeşlik kavramıdır. Aristoteles aynılığın sayısal, türsel ve cinssel aynılık olarak üç farklı şekilde uygulandığını söylemektedir (Topikler, I,7 103a1 6 vd.).

Organon’u oluşturan kitaplar şunlardır.

Kategoriler: Yüklem türlerini ve böylece dolaylı olarak varlık türlerini ele alır.

Önerme Üstüne: Önermenin tanımını, türlerini ve önermeler arası ilişkileri ele alır.

Topikler: Aristoteles’in diyalektik görüşünü ortaya koymaktadır.

Birinci Çözümlemeler: Aristoteles’in tasım sistemini ortaya koymaktadır.

İkinci Çözümlemeler: Aristoteles’in tanıtlamaya (apodeiksis) dayalı (apodeiktik) bilimlerin yöntemi üzerine çalışmasıdır. Tanıtlama öncülleri özel bazı şartları sağlayan bir tasım türüdür.

Aristoteles’in (MÖ. 384-322) mantık biliminin kurucusu olduğunda neredeyse tüm mantık tarihçileri uzlaşmıştır. Aristoteles’in mantığın kurucusu olması ile kastedilen, Aristoteles’in akıl yürütmeleri içeriğinden bağımsız olarak başlı başına bir çalışma konusu yapması ve bu çalışmalarının sonucunda tutarlı ve bütünlüklü bir sistem ortaya koymasıdır.

Doğru cevap A'dır.

Topikler Aristoteles’in diyalektik tartışmalarda izlenecek yöntem üzerine çalışmasıdır. Topikler tartışmanın konusundan bağımsız olarak, tartışmanın amacına olarak izlenmesi gereken yolları belirlemeyi amaçlar. Doğru cevap C'dir.

Kategoriler Organon’un ilk kitabı olarak kabul edilir. Giriş kısımlarından sonra, Aristoteles belirlediği on kategorinin özelliklerini inceler. Bunlar; töz, nitelik, nicelik, bağıntı, yer, zaman, görelik, etki, edilgi, iyelik kategorileridir. Doğru cevap D'dir.

Birinci Çözümlemeler, Organon’un tasım mantığına ayrılmış kısmıdır. Aristoteles’e göre tasım (sullogismos), belirli önermelerin varsayılmasıyla, diğer bir önermenin bu varsayımlardan ötürü zorunlu olarak çıktığı uslamlamadır. Doğru cevap A'dır.

Parmenides birciliğin “Sadece bir vardır” diye ifade edilebilecek temel savına “Var olan vardır” ve “Var olmayan var değildir” savlarını ekleyerek algıladığımızı düşündüğümüz değişimin bir yanılsama olduğu sonucuna varmaktadır.  Parmenides var olanın yaratılmadığı, yok olmayacağı, öncesiz-sonrasız olduğu ve değişmediği sonuçlarına varmıştır. Doğru cevap E'dir.

Karşıt önermelerin özelliği birlikte yanlış olabilmeleri ancak birlikte doğru olamamalarıdır. Buna göre, (a) ve (e) önermeleri birbirinin karşıtı önermelerdir. Doğru cevap B'dir.

İkinci Çözümlemeler, Aristoteles’in tanıtlamaya (apodeiksis) dayalı (apodeiktik) bilimlerin yöntemi üzerine çalışmasıdır. Doğru cevap B'dir.

Parmenides’in öğrencisi Zenon hocasının birci öğretisini savunmak için ortaya koyduğu çatışkılarla (paradoks) bilinir. Doğru cevap E'dir.

Platon, kavramların tanımlanmasında bir yöntem olarak bölme yöntemini ele almıştır. Doğru cevap C'dir.

√2 sayısının bir irrasyonel sayı olduğunun kanıtlamasının bir felsefe okulu olan Pythagoras okulunda gerçekleştirildiği yaygın olarak kabul edilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Aristoteles’in (MÖ. 384-322) bu anlamıyla mantık biliminin kurucusu olduğunda neredeyse tüm mantık tarihçileri uzlaşmıştır. Aristoteles’in mantık biliminin kurucusu olması, ne ondan önce hiç kimsenin düzgün akıl yürütmediğini ne de hiç kimsenin düzgün akıl yürütmeler konusunda tartışmadığını ifade eder.