SİPARİŞ MALİYETİ SİSTEMİ

Sipariş maliyet sistemi; “birbirinden fiziksel açıdan farklı her iş ya da üretim grubu (üretim partisi) için katlanılan maliyetlerin ayrı ve özel olarak izlenerek sipariş maliyeti kartlarında toplandığı maliyet sistemi olarak da tanımlanabilir.

Sipariş maliyeti sistemi, uygulamada “iş emri maliyeti’, “iş emri maliyeti sistemi’ ve “özel sipariş sistemi’ gibi adlarla da anılmaktadır.

Sipariş maliyeti sisteminde maliyet unsurları; direkt ilk madde ve malzeme ma­liyeti, direkt işçilik maliyeti ve genel üretim maliyetlerinden oluşmaktadır.

Bu maliyetlerden direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik maliyetleri her bir sipariş ile doğrudan ilişkilendirilebilirken, endirekt maliyetlerden oluşan genel üretim maliyetleri, yükleme oranları yardımıyla siparişlere yüklenebilmektedir.

• Sipariş maliyeti sistemi, belirli partiler hâlinde üretim yapan ve her partide diğerlerinden oldukça farklı tür ya da nitelikte mamuller üreten işletmeler­de, her bir mamul veya mamul grubunun maliyetlerini ayrı saptayabilmek için kullanılmaktadır.
• Sipariş maliyet sistemi, müşteri isteklerine uygun mamullerin üretimi söz ko­nusu olduğunda, siparişe özgü maliyetlerin hesaplanmasına olanak vermek­tedir,
• Siparişe özgü üretim maliyetleri, direkt ilk madde/malzeme gideri, direkt iş­çilik gideri ve genel üretim giderleri ve siparişin müşterilere teslim maliyet­lerinden oluşmaktadır, Bu maliyetlerin, sipariş edilen mamullerin üretimi ile ilişkilendirilmesi gerekmektedir, Direkt ilk madde/malzeme ve direkt işçilik maliyetleri siparişlere doğrudan yüklenmektedir, Genel üretim maliyetleri ise genellikle tahmini olarak yüklenmektedir. Sipariş edilen mamullerin üre­timi tamamlandıktan sonra, siparişe ilişkin yarı mamul kalması söz konusu değildir.

• Sipariş maliyet sistemi, hizmet sektöründe danışmanlık firmaları, reklam ajansları vb. tarafından uygunabilirken, üretim işletmelerinde de mobilya, gemi, otomotiv, yat, özel projeler ve inşaat vb. mamulleri üreten işletmeler tarafından uygulanabilmektedir,
• Sipariş maliyeti sisteminde, siparişe yüklenecek direkt ilk madde/malzeme gideri, direkt işçilik giderleri ve genel üretim giderleri tutarları “sipariş ma­liyeti kartı”nda gösterilmektedir.
• Sipariş maliyeti sistemi, sipariş esasına göre çalışan işletmelerle birlikte fark­lı türde mamulleri veya hizmetleri stok için üreten işletmelerde de kullanıl­maktadır.

Sipariş maliyet sisteminin yararları şu şekilde sıralanabilir:

• Kârlı işlerin, kârsız işlerden kolayca ayırt edilebilmesini sağlar.
• İşletme tarafından gelecekte alınacak benzer siparişlerin maliyetlerinin tah­min edilmesine olanak sağlar.
• İşletme tarafından gelecekte alınacak benzer siparişlerin maliyetlerinin tah­min edilmesine olanak sağlar ve fiyatlamaya yardımcı olur.
• Maliyet verilerinin işletme yönetimine kullanışlı bir şekilde sunulmasını sağlar.
• Gerçek maliyetlerin, tahmini maliyetlerle karşılaştırılması ile faaliyetin rasyo­nelliğinin, verimliliğinin denetlenmesini sağlar.
• Satış fiyatının maliyete dayalı olduğu ihalelerde ve diğer sözleşmelerde, özel siparişin maliyetinin hesaplanmasına olanak sağlar. Bu gibi sözleşmelerde üretici işletme, maliyetlerin üzerine belirli bir kâr payı ilave ederek satış fi­yatını belirleyebilir. Bu durumda maliyetin özel olarak saptanmasına bu sis­tem olanak sağlamış olur.
• Üretimde kullanılan çeşitli ilk madde ve malzemelerin miktar olarak da be­lirlenmesi sonucu; işçilik zaman kontrolü, ilk madde ve malzeme miktarı kontrollerine olanak sağlar.
• Siparişlerin ve maliyet merkezlerinin maliyetlerinin dökümü ve maliyet kon­trolünün yapılmasına olanak sağlar.
• Çalışanların verimliliğinin ölçülmesi ve başarısının değerlendirilmesine ola­nak sağlar.

Sipariş maliyet sisteminin sakıncalarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Her bir sipariş için maliyetlerin ayrıntılı ve özel olarak hesaplanması zaman alıcıdır ve personel maliyetlerini artırmaktadır.
• Geçmişte yapılan siparişlerin maliyetlerinden hareket edilmesi bazen gele­cekteki fiyat politakaları açısından yanlış kararlara neden olabilmektedir.
• Sistem, fiili maliyet sistemine dayalı olarak uygulandığında fiili maliyet siste­minin sakıncalarını da beraberinde getirmektedir.

İlk madde ve malzeme ile ilgili belgeler:

• İlk madde ve malzeme istek fişleri
• İlk madde ve malzeme istek fişleri özeti

İşçi ücret ve giderleriyle ilgili belgeler:

• İşçi çalışma kartları
• İşçi çalışma kartları özeti

Sipariş maliyet sisteminde kullanılan genel üretim mailyetleriyle ilgili belgeler, genel üretim maliyeti dağıtım tablolarıdır.

İlk madde ve malzeme istek fişi kullanılmak suretiyle;
• Stok kartları üzerinde üretime sevk edilen ilk madde ve malzeme kadar azalma yapılmakta,
• Sipariş maliyeti kartı üzerine direkt ilk madde ve malzeme maliyetleri işle- nebilmekte,
• İlk madde ve malzeme istek fişi özetleri düzenlenerek, üretime sevk edilen ilk madde ve malzemelere ait yevmiye kayıtları yapılabilmektedir.

İlk madde ve malzeme istek fişi özeti; siparişlerle ilgili olarak belirli bir maliyet dö­nemi için düzenlenen ilk madde ve malzeme istek fişlerinden yararlanarak, farklı tarihlerde ve çeşitli ilk madde/malzemelerin üretilen siparişlere göre sınıflandırıldığı belgedir.

İşçiliklerin saptanması ile birlikte aynı zamanda her bir sipariş ile de ilişkilendirilmesi gerekmektedir. İşçilik maliyetlerinin siparişlere ayrı ayrı yüklenmesi bu kaynak belge aracılığı ile sağlanır. Sipariş maliyeti sisteminde her bir siparişin direkt işçilik maliyetini hesaplayabilmek, işçilerin işletmede bulundukları toplam zamanı hangi bölümlerde ve hangi işlerde çalışarak geçirdiklerinin bilinmesini gerektirir. Bu amaçla düzenlenen belge “işçi çalışma kart"dır

Sipariş maliyet kartı, “belli bir siparişe ilişkin maliyetlerin toplandığı belgedir’.

Üretim aşamasındaki sipariş maliyeti kartlarındaki tutarların toplamı 151 YARI MAMULLER ÜRETİM HESABl’nın borç kalanına eşit olmalıdır. Tamamlanan siparişler maliyet tutarları ile 152 MAMULLER HESABI’na aktarılırken satışı gerçekleşenler de 620 SATILAN MAMULLERİN MALİYETİ HESABI'na aktarılmaktadır.

Siparişler tamamlandığında, sipariş maliyeti kartında toplanmış olan maliyet­ler toplam maliyetini oluşturur ve sipariş sayısına bölünerek birim mamul maliyeti hesaplanır.Siparişler tamamlandığında, sipariş maliyeti kartında toplanmış olan maliyet­ler toplam maliyetini oluşturur ve sipariş sayısına bölünerek birim mamul maliyeti hesaplanır.

Sipariş maliyeti sistemi, maliyetlerin kapsamı açısından tam maliyet ve kısmi maliyet sistemleri ile uygulanabilirken, maliyetlerin gerçekleşmiş ya da ge­leceğe ilişkin olmasına göre de fiili ya da tahmini maliyet sistemleri ile bir­likte uygulanabilir. Her bir siparişin farklı özellikler taşıması nedeniyle stan­dart maliyet sisteminin uygulanmasında kimi zaman güçlüklerle karşılaşıl­maktadır.

Direkt ilk madde ve malzeme maliyetleri ve direkt işçilik mali­yetleri için fiili maliyetleri ve genel üretim maliyetleri için ise tahmini maliyetleri kullanan bir sipariş maliyeti sistemi, “Normal Sipariş Maliyeti Sistemi’ olarak adlan­dırılır.

Genel üretim maliyeti yükleme oranlarının hesaplanabilmesi için;

• Genel üretim maliyetlerinin tek tek belirlenmesi,
• Her bir genel üretim maliyeti unsuru için bütçelenen (tahmini) tutarların be­lirlenmesi ve
• Genel üretim maliyetlerinin siparişlere yüklenmesinde faaliyetlerle ilişkili olarak direkt işçilik saati, direkt işçilik maliyeti, makine saati vb. mantıklı, öl­çülebilir ve uygulanabilir (pratik) dağıtım (yükleme) kriterlerinin belirlen­mesi gerekir.

Dönem sonu itibarıyla, henüz tamamlanmamış siparişlerin sipariş maliyet kartlarında toplanan maliyetleri, mali tablolarda dönem sonu yarı mamul stoklarında gösterilir. Henüz tamamlanmamış siparişlere ilişkin maliyetler ise yarı mamul maliyetlerinde gösterilecektir.