MALİYET ANALİZLERİ

Sipariş maliyeti sistemi, işletmede üretilen her bir mamul ya da siparişe ilişkin her bir maliyet unsurunu ayrı ayrı belirleyen ve mamulün ya da siparişin maliyetini özel olarak hesaplamaya olanak sağlayan bir maliyet hesaplama sistemidir. Bu sisteme gereksinim duyacak işletmelerin tipik örnekleri arasında; gemi, uçak, makine, mo-bilya, basımevi, inşaat, döküm işleri yapan işletmeler sayılabilir. Sipariş maliyeti sisteminin bir bütün olarak muhasebe sistemi ile bütünleşmesi sağlanarak, işletmede daha etkin bir maliyet muhasebesi sistemi oluşturmak mümkündür

Sipariş maliyeti kartı; sipariş ya da stok amacıyla üretimi başlatılan bir mamul ya da mamul grubu için düzenlenmiş bir belgedir. Sipariş maliyeti kartı bu sistemin temelini oluşturur.

Sipariş maliyet kartını üç temel bölüm altında toplamak mümkündür. Bunlar; • Başlık kısmı,
• Maliyet toplama kısmı, ve
• Özet kısmıdır.

Bir işletmede işçi saat kartları, işçinin bir iş yerinde kaç saat çalıştığını gösterirken, işçi çalışma özeti de bir işçinin işletmede bulunduğu süre içinde hangi maliyet yerlerinde, hangi işler üzerinde, ne kadar süre çalıştığını, boşa geçirdiği zamanı ve varsa fazla çalışma süre-sini göstermektedir.

Bir işletmede işçi saat kartları, işçinin bir iş yerinde kaç saat çalıştığını gösterirken, işçi çalışma özeti de bir işçinin işletmede bulunduğu süre içinde hangi maliyet yerlerinde, hangi işler üzerinde, ne kadar süre çalıştığını, boşa geçirdiği zamanı ve varsa fazla çalışma süre-sini göstermektedir.

Özellikle eksik ya da fazla yükleme tutarının yüksek tutarları içermediği ya da mamullerin tamamının satılmış olduğu durumlarda, fark 620 SATILAN MAMULLERİN MALİYETİ HESABI’na kaydedilir. Böylece, 620 SATILAN MAMULLERİN MALİYETİ HESABI fiili ve gerçek durumu gösterecek şekilde düzeltilmiş olur.

İşçi Çalışma Kartı Özeti Amacı: Belirli dönemlerle yevmiye kayıtlarının yapılması amacıyla kullanılır.

Üretimle ilgili işçilik maliyetleri, direkt işçilik ve endirekt işçilik olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Direkt işçilik maliyetleri, özellikle, esas üretim (işlem) maliyet yerlerin-de çalışan işçilerin işletmeye maliyetlerini ifade etmektedir. Direkt işçilik maliyetleri, siparişler itibariyle işçi çalışma kartlarına dayalı olarak günü gününe sipariş maliyeti kartlarına işlenir.

Endirekt işçilik niteliğindeki maliyetler ise, tıpkı endirekt malzeme-lerde olduğu gibi, genel üretim maliyetlerinin bir unsuru olarak bir hafta, on gün ya da bir aylık dönemler itibariyle yevmiye defterine kayıtlanır.

Mamullere doğru ge-nel üretim maliyeti yüklenmesinde en çağdaş yaklaşım ise faaliyetlere dayalı maliyetleme yoludur. Genel üretim maliyetlerini mamullere yüklemede faaliyete dayalı maliyetleme sistemlerini kullanan işletme sayısı her geçen yıl artmaktadır.

Genel üretim maliyetleri hem sipariş maliyeti kartına hem de yevmiye kayıtlarına, genel üretim maliyetlerinin aşağıdaki özelliklerinden dolayı, tahmini olarak yüklenmek zorunluluğu bulunmaktadır. Bunun da nedenleri şunlardır:

• Genel üretim maliyetlerinin zaman içinde düzensiz gelişme göstermesi,
• Genel üretim maliyetlerinin kesin tutarlarının ancak dönem sonunda belli olması,

Maliyet muhasebesi sistemleri üç temele göre değişik başlıklar altında adlandırılabilirler. Bunlar; • Üretimin niteliğine göre maliyet sistemleri, • Maliyetleri saptama tarihine göre maliyet sistemleri, ve • Maliyetlerin tümünü ya da bir kısmını temel almasına göre maliyet sistemleridir. Üretimin niteliğine göre maliyetleri saptama sistemleri; • Sipariş (iş emri) maliyeti sistemi, ve • Safha (evre) maliyeti sistemi,

Üretimine başlanılacak her bir siparişe (mamul ya da mamul grubuna) ayrı bir “Sipariş Maliyet Kartı” açılır ve her bir siparişe bir numara verilir.

Her bir iş emrine yüklenebilecek ilgili direkt ilk madde ve malzeme maliyetleri ilk madde ve malzeme istek fişleri aracılığı ile gerçekleştirilir.

Üretim maliyetlerinin muhasebeleştirilmesinde, her bir maliyet yeri için ayrı bir “Üretim Hesabı” açılır.

Sipariş maliyeti sisteminde; her bir siparişe ait üretim maliyetleri, ilgili belgeler aracılığıyla ilgili siparişe ait sipariş maliyeti kartında esas üretim gider merkezleri itibariyle toplanır. Sipariş maliyeti kartı; sipariş ya da stok amacıyla üretimi başlatılan bir mamul ya da mamul grubu için düzenlenmiş bir belgedir. Sipariş maliyeti kartı bu sistemin temelini oluşturur. Sipariş maliyet kartını üç temel bölüm altında toplamak mümkündür. Bunlar; • Başlık kısmı, • Maliyet toplama kısmı, ve • Özet kısmıdır.

İlk madde ve malzeme sürekli envanter stok kartları üzerinde üretime gönderilen ilk madde ve malzeme kaydedilebilmektedir.

Bir işletmede işçi saat kartları, işçinin bir iş yerinde kaç saat çalıştığını gösterirken, işçi çalışma özeti de bir işçinin işletmede bulunduğu süre içinde hangi maliyet yerlerinde, hangi işler üzerinde, ne kadar süre çalıştığını, boşa geçirdiği zamanı ve varsa fazla çalışma süresini göstermektedir.

Direkt ilk madde/ malzeme maliyeti ile direkt işçilik maliyetleri mamule fiili maliyet tutarı ile yüklenirken, genel üretim maliyetlerinin önceden belirlenen yükleme oranı kullanılarak mamullere yüklenmesi gerekir. Bir başka ifade ile, genel üretim maliyetleri hem sipariş maliyeti kartına hem de yevmiye kayıtlarına, genel üretim maliyetlerinin aşağıdaki özelliklerinden dolayı, tahmini olarak yüklenmek zorunluluğu bulunmaktadır. Bunun da nedenleri şunlardır: • Genel üretim maliyetlerinin zaman içinde düzensiz gelişme göstermesi, • Genel üretim maliyetlerinin kesin tutarlarının ancak dönem sonunda belli olması,• Genel üretim maliyetlerinin dönem içindeki kapasite değişikliklerinden etkilenmesi, • Dönemlik tutarları belli olan bazı maliyetlerin bir kısmının üretim maliyetlerine yüklenmesinin istenmemesi.

Genel üretim maliyetleri yıl içinde üretilen siparişlere önceden belirlenen tahmini yükleme oranları kullanılarak 731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HESABI kullanılarak yüklenmişti. Diğer yandan, yıl içinde genel üretim maliyetleri gerçekleştikçe fiili tutarlar, 730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HESABI’na kaydedilmektedir.

730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HESABI ile 731 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HESABI arasında bir tutar farkı varsa, bu fark, genel üretim maliyeti tutarı nedeniyle ürünün toplam maliyetine fark kadar eksik ya da fazla maliyet yüklendiği anlamını taşır. Bu durumda, eksik veya fazla yüklenen maliyet tutarı kadar maliyet, 620 SATILAN MAMULLERİN MALİYETİ HESABI alacaklandırılarak ya da borçlandırılarak, toplam gerçek (fiili) maliyete tüm maliyetler dönüştürülmüş olur. Özellikle eksik ya da fazla yükleme tutarının yüksek tutarları içermediği ya da mamullerin tamamının satılmış olduğu durumlarda, fark 620 SATILAN MAMULLERİN MALİYETİ HESABI’na kaydedilir.