MALİYET ANALİZLERİ

Bir yardımcı maliyet merkezinin kendisinin sunduğu hizmetten kendisinin yararlanması, hizmetlerini başka bir merkeze sunması ve de başka bir merkezle karşılıklı hizmet alışverişinde bulunması mümkündür. B, C, D ve E seçenekleri merkezlerin başka merkezlere sundukları hizmetlere örnektir. A seçeneği ise bir merkezin sunduğu hizmetten kendisinin yararlanmasına örnektir. Buna bir enerji santralinin ürettiği enerjinin bir kısmını kendisinin kullanması da örnek verilebilir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

İkinci maliyet dağıtımı yöntemleri olarak bilinen bu çözüm yöntemlerinden, uygulamada en fazla kullanılmakta olan üç yöntem şunlardır:

Doğru yanıt D seçeneğidir.

Geleneksel maliyet dağıtımı modelinin ikinci maliyet dağıtımında en yaygın olarak kullanılan “doğrudan dağıtım yöntemi”nde; maliyeti dağıtılacak yardımcı maliyet merkezlerinin gerek kendisine gerekse diğer yardımcı maliyet merkezlerine sundukları hizmet miktarları, dağıtımda dikkate alınmaz. Yardımcı maliyet merkezleri arasındaki karşılıklı hizmet ilişkisi yok kabul edilir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Birinci aşamada genel üretim maliyetleri; yardımcı ve esas üretim maliyet merkezlerine dağıtılmaktadır. İkinci aşamada; birinci aşamada yardımcı maliyet merkezlerine dağıtılan genel üretim maliyetleri, bazı yöntemlerden yararlanarak esas üretim merkezlerinde toplanmaktadır. Bu aşamadan sonra maliyet dağıtımı bir adım daha ileri götürülür ve üçüncü ve son aşamada, esas üretim maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetlerinden, otomobil, mobilya ve kitap gibi, mamullere maliyet dağıtılması (yüklenmesi) işlemi gerçekleştirilir. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Esas üretim maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetlerinden mamule pay verilirken, en yaygın olarak kullanılan yükleme anahtarları, hacim ile ilgili ölçülerdir. Bunlar; üretim miktarı, direkt ilk madde ve malzeme miktarı, direkt ilk madde ve malzeme maliyeti ya da bu maliyetin bir yüzdesi, direkt işçilik saatleri, direkt işçilik maliyeti ya da bu maliyetin bir yüzdesi ve makine saatleri gibi anahtarlardır.  Belirli bir mamule genel üretim maliyetinin yüklenmesi sırasında, iki veya daha fazla yükleme anahtarı yaklaşık olarak aynı tutarda maliyet sağlıyorsa, en basit yükleme anahtarı tercih edilmelidir.  Çeşitli dağıtım ölçülerinin kullanılmasının maliyetleri, bir işletmeden diğerine değişiyor olsa da işletmelerde en düşük maliyetli ve en az iş yüküne neden olan yükleme anahtarları olarak, direkt işçilik maliyetleri veya direkt ilk madde/malzeme maliyetleri gözükmektedir. Direkt işçilik saatleri ve makine saatleri, genellikle, ek iş yüküne ve maliyete neden olmaktadır.  Doğru yanıt C seçeneğidir.

Faaliyetlere dayalı maliyet sistemi; bir işletmenin kaynakları, faaliyetleri, maliyet nesneleri, maliyet taşıyıcıları ve faaliyet başarı ölçüleri hakkında finansal ve finansal olmayan verileri elde eden ve bunları işleyerek bilgi haline dönüştüren bir bilgi sistemidir.  Doğru yanıt B seçeneğidir.

Faaliyetlerin maliyet analizi sistemlerinin temeli olarak kullanılmasını zorunlu kılan bazı nedenler şöyle sıralanabilir:

Doğru yanıt B seçeneğidir.

Yardımcı maliyet merkezleri arasındaki karşılıklı hizmet ilişkilerinin “tam” olarak dikkate alındığı, maliyet dağıtımı sırasında maliyet akışının tek yönlü değil, karşılıklı olduğu dağıtım yöntemi matematiksel dağıtım yöntemidir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Karşılıklı hizmet ilişkilerinin “kısmen” dikkate alındığı, maliyet dağıtımının tek yönlü ve sürekli ileriye doğru yapıldığı dağıtım yöntemi kademeli dağıtım yöntemidir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Faaliyetlere dayalı maliyet sistemi aşağıdaki amaçlar için kullanılmaktadır:

Doğru yanıt E seçeneğidir.

Maliyet dağıtımının en önemli amacının; genel üretim maliyetlerinden mamullere pay vermek olduğu dikkate alındığında, yalnızca maliyet dağıtımının ikinci aşaması sonrasında, bu maliyetlerin esas üretim maliyeti merkezlerinde üretim işlemi yapılan mamullere paylaştırılabileceği bir durumla karşı karşıya kalınabileceği gerçeği ortaya çıkacaktır.

Yardımcı maliyet merkezlerinin maliyetlerinin tekrar dağıtımında karşılıklı ilişkileri de ele alarak soruna çözüm öretebilmek amacıyla farklı çözüm yöntemleri ortaya konulmuştur. İkinci maliyet dağıtımı yöntemleri olarak bilinen bu çözüm yöntemlerinden, uygulamada en fazla kullanılmakta olan üç yöntem şunlardır:

Geleneksel maliyet dağıtımı modelinin ikinci maliyet dağıtımında en yaygın olarak kullanılan “doğrudan dağıtım yönteminde maliyeti dağıtılacak yardımcı maliyet merkezlerinin gerek kendisine gerekse diğer yardımcı maliyet merkezlerine sundukları hizmet miktarları, dağıtımda dikkate alınmaz. Yardımcı maliyet merkezleri arasındaki karşılıklı hizmet ilişkisi yok kabul edilir.

Kademeli dağıtım yönteminin kimi zaman “basamaksal dağıtım yöntemi” kimi zaman “selle dağıtım yöntemi” kimi zaman da “sıralı maliyet dağıtım yöntemi” olarak tanımlandığı görülmektedir. Kademeli dağıtım yöntemi; doğrudan dağıtım yönteminin yardımcı maliyet merkezlerinin karşılıklı hizmet ilişkilerini dikkate almaması nedeniyle oluşan sakıncasını ortadan kaldırmak amacıyla geliştirilen, ancak karşılıklı hizmet ilişkileri “kısmen” dikkate alan ikinci maliyet dağıtımı yöntemidir. Kademeli dağıtım yönteminde maliyet dağıtımı tek yönlüdür ve sürekli ileriye doğru yapılmaktadır. Bir başka ifade ile, maliyetler sürekli olarak esas üretim maliyeti merkezlerine yönelik olarak dağıtılmaya çalışılmaktadır.

Matematiksel dağıtım yönteminde dağıtımı yapılacak yardımcı maliyet merkezinin dağıtıma tabi tutulacak toplam maliyeti = Birinci maliyet dağıtımı sonrasında o maliyet merkezinde toplanan maliyetlerin tutarı + O yardımcı maliyet merkezine diğer yardımcı maliyet merkezlerinden dağıtılacak maliyetlerin toplam tutarı

Bir işletmenin genel üretim maliyetlerini mamulle buluşturabilmek amacıyla 3 aşamalı bir süreç̧ izlenmektedir. Birinci aşamada genel üretim maliyetleri; yardımcı ve esas üretim maliyet merkezlerine dağıtılmaktadır. İkinci aşamada; birinci aşamada yardımcı maliyet merkezlerine dağıtılan genel üretim maliyetleri, bazı yöntemlerden yararlanarak esas üretim merkezlerinde toplanmaktadır. Bu asamadan sonra maliyet dağıtımı bir adım daha ileri götürülür ve üçüncü ve son aşamada, esas üretim maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetlerinden, otomobil, mobilya ve kitap gibi, mamullere maliyet dağıtılması (yüklenmesi) işlemi gerçekleştirilir.

Geleneksel maliyet dağıtımı modelinin üçüncü aşamasında, esas üretim maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetlerinden mamule pay verilirken, en yaygın olarak kullanılan yükleme anahtarları, hacim ile ilgili ölçüleridir. Bunlar; üretim miktarı, direkt ilk madde ve malzeme miktarı, direkt ilk madde ve malzeme maliyeti ya da bu maliyetin bir yüzdesi, direkt isçilik saatleri, direkt isçilik maliyeti ya da bu maliyetin bir yüzdesi ve makine saatleri gibi anahtarlardır.

Faaliyetlere dayalı maliyet sistemi; bir izletmenin kaynakları, faaliyetleri, maliyet nesneleri, maliyet taşıyıcıları ve faaliyet başarı ölçüleri hakkında finansal ve finansal olmayan verileri elde eden ve bunları işleyerek bilgi haline dönüştüren bir bilgi sistemidir.

Geleneksel maliyet sistemleriyle karşılaştırıldığında, faaliyetlere dayalı maliyet sistemlerinde, yardımcı maliyet merkezleri ve esas üretim maliyet merkezlerinin yerini faaliyetler almaktadır.   Maliyetlerin dağıtımının ilk aşamasında daha fazla sayıda merkez oluşturulduğunu söylemek mümkündür. İki sistem arasındaki ikinci farklılık ise, faaliyetlere dayalı maliyet sisteminde çok daha fazla sayıda ve türde maliyet taşıyıcısı/dağıtım anahtarı kullanılıyor olmasıdır. İki sistem arasındaki bir diğer farklılık ise, geleneksel maliyet dağıtım sisteminin ikinci aşamasıyla, bir başka ifade ile, birinci aşama sonrasında yardımcı maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetlerinin dağıtım anahtarları ile esas üretim maliyet merkezlerine dağıtılmasıyla, ilgilidir.

Faaliyetlerin maliyet analizi sistemlerinin temeli olarak kullanılmasını zorunlu kılan bazı nedenler şöyle sıralanabilir: