MALİYET ANALİZLERİ

Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler: Üretim tesislerinin ve ekipmanın kullanılabilmesi için işletme dışından satın alınan kanalizasyon, elektrik, su, doğal gaz ve iletişim için yapılan ödemeler, üretimle ilgili taşıtların ve benzeri sabit kıymetlerin işletme dışına yaptırılan bakım onarım maliyetleri, üretim tesislerinde çalışanların işletmeye taşınma maliyetleri bu sınıfa girer.

Maliyet nesnesi ayrı olarak maliyetini ölçmek (belirlemek) istediğiniz bir “şey” veya faaliyettir. Örneğin; bir mamul, bir müşteri, bir dağıtım kanalı, bir proje, bir sipariş veya bir iş bölümü (departman), maliyet nesnesi olabilir.

Genel üretim maliyetlerini mamullere dağıtırken yöneticilerin dört temel amacı vardır.

Geleneksel olarak maliyet dağıtımı, temel olarak üç basamakta gerçekleştirilir.

İkinci basamakta, birinci maliyet dağıtımı sonrasında hizmet (yardımcı, destek, ikincil) maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetleri, dağıtım anahtarları (ölçüleri) ve farklı yöntemler yardımıyla esas üretim (ana, birincil) maliyet merkezlerine dağıtılır. Bu işlem, ikinci maliyet dağıtımı olarak tanımlanır. Bu dağıtım kimi zaman tekrar dağıtım olarak da açıklanmaktadır.

Maliyet merkezleri veya gider yerleri; bir işletmede kendisine direkt veya endirekt maliyetlerin dağıtılabileceği; tanımlanmış bir çalışma alanı, bölüm, iş birimi, daire, servis, atölye, fonksiyon veya makinedir. Bir başka ifade ile, maliyet merkezi; bir işletmenin, maliyetleri olan ancak doğrudan gelir yaratamayan herhangi bir birimi, bölümü veya alt işletmesidir.

Muhasebe açısından işletmede ayrı maliyet merkezleri oluşturulmasının temel olarak dört nedeni vardır.

Su buharı maliyetleri de yarı değişken-yarı sabit (Karma)genel üretim maliyeti türüne örnek olarak verilebilir.

Şekil 4.1: Geleneksel maliyet dağıtım modeli

Muhasebe açısından işletmede ayrı maliyet merkezleri oluşturulmasının temel olarak dört nedeni vardır:

1. Mamul maliyetlerinin daha doğru belirlenmesi,

2. Maliyetleri, maliyet merkezlerinde biriktirerek kontrol altına almak ve bu merkezlerin sorumluluklarının belirlenmesi,

3. Bütçelere temel oluşturacak iş birimlerinin belirlenmesi,

4. Muhasebeleştirme için gerekli toplam maliyetlerin elde edilebilmesi,

Bir işletmede pazarlama-satış-dağıtım, araştırma-geliştirme, yönetim ve finansman fonksiyonları ile ilgili genel maliyetler, genel üretim maliyetleri içinde ele alınmamaktadır.

Genel üretim maliyetlerinin üretime destek maliyetleri, işletme maliyetleri, üretim endirekt maliyetleri, endirekt üretim maliyetleri, fabrika genel maliyetleri, üretim
genel maliyetleri gibi kavramlarla da tanımlandığı görülmektedir.

Genel kabul görmüş ilkeler; pazarlama-satış-dağıtım, genel yönetim maliyetleri ve finansman maliyetlerini mamul maliyeti olarak kabul etmediğinden, bunlar oluştukları muhasebe döneminin gelir tablosunda “dönem gideri” olarak raporlanırlar. Sayfa 94 deki örnek gelir tablosunda da görülebileceği gibi, mamulün bünyesinde yer alan genel üretim maliyeti, satış sonrasında “Satılan Malın Maliyeti” adı altında gelir tablosunda yer almaktadır.

Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler: Üretim tesislerinin ve ekipmanın kullanılabilmesi için işletme dışından satın alınan kanalizasyon, elektrik, su, doğalgaz ve iletişim için yapılan ödemeler, üretimle ilgili taşıtların ve benzeri sabit kıymetlerin işletme dışına yaptırılan bakımonarım maliyetleri, üretim tesislerinde çalışanların  işletmeye taşınma maliyetleri bu sınıfa girer.

Genel üretim maliyetlerini mamullere dağıtırken yöneticilerin dört temel amacı vardır. Genel üretim maliyetlerinin mamullere dağıtılmasındaki bu amaçlar şöyle açıklanabilir: 

1. İşletme kararları için bilgi sağlamak

2. Arzu edilen motivasyonu elde edebilmek

3. Maliyetlerin doğrulanması veya harcamaların hesaplanması

4. Kârın hesaplanması ve stokların değerlenmesi

Maliyet nesnesi ayrı olarak maliyetini ölçmek (belirlemek) istediğiniz bir “şey” veya faaliyettir. Örneğin; bir mamul, bir müşteri, bir dağıtım kanalı, bir proje, bir sipariş veya bir iş bölümü (departman), maliyet nesnesi olabilir.

Geleneksel olarak maliyet dağıtımı, temel olarak üç basamakta gerçekleştirilir.

• Birinci basamakta, genel üretim maliyeti hesaplarında biriktirilen maliyetler, dağıtım anahtarları (ölçüleri) aracılığıyla maliyet merkezlerine (gider yerlerine) dağıtılır. 

• İkinci basamakta, birinci maliyet dağıtımı sonrasında hizmet (yardımcı, destek, ikincil) maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetleri, dağıtım anahtarları (ölçüleri) ve farklı yöntemler yardımıyla esas üretim (ana, birincil) maliyet merkezlerine dağıtılır.

• Geleneksel maliyet dağıtımının üçüncü basamağında ise ilk iki basamak sonrasında esas üretim (ana, birincil) maliyet merkezlerinde toplanan genel üretim maliyetleri, yükleme anahtarları (ölçüleri) yardımıyla, mamullere yüklenir.

Şekil 4.1: Geleneksel maliyet değıtım modeli

Şekil 4.1: Geleneksel maliyet dağıtım modeli

Muhasebe açısından işletmede ayrı maliyet merkezleri oluşturulmasının temel olarak dört nedeni vardır:

1. Mamul maliyetlerinin daha doğru belirlenmesi,

2. Maliyetleri, maliyet merkezlerinde biriktirerek kontrol altına almak ve bu merkezlerin sorumluluklarının belirlenmesi,

3. Bütçelere temel oluşturacak iş birimlerinin belirlenmesi, 

4. Muhasebeleştirme için gerekli toplam maliyetlerin elde edilebilmesi.