MALİYE POLİTİKASI - Deneme Sınavı - 8

Konjonktürel daralma ve genişlemeler birçok ekonomik faaliyet üzerinde aynı anda meydana gelir. Konjonktür dalgalanması belli aralıklarla
tahmin edilebilen ya da düzenli olarak meydana
gelen hareketler olmadığından periyodik değildir.
Ancak bu dalgalanmalar yeniden tekrarlanabilir.
Konjonktürel dalgalanmalardan dolayı ekonomik
dengenin bozulması sonucunda ortaya çıkan krizlerin tarihi çok eskidir. Krizlerin aşılmasında farklı
maliye politikası uygulama yöntemleri tercih edilerek konjonktürel dalgalanmalara çözümler üretilmeye çalışılmaktadır.

Konjonktürel dalgalanmalardan dolayı ekonomik
dengenin bozulması sonucunda ortaya çıkan krizlerin tarihi çok eskidir. Krizlerin aşılmasında farklı
maliye politikası uygulama yöntemleri tercih edilerek konjonktürel dalgalanmalara çözümler üretilmeye çalışılmaktadır. Bu yöntemler hükümet
tercihlerini de ortaya koyan politikalar şeklinde
ortaya çıkmaktadır. Ekonomik istikrarın sağlanmasında özellikle ekonomideki konjonktürel dalgalanmaların değerlendirilmesi, kullanılacak maliye
politikası araçlarının seçimi, alınacak önlemlerin
dozu, zamanlanması ve geçerlilik süreci maliye politikası uygulama yönteminin etkinliğini belirleyen
en önemli faktörlerdir. Konjonktüre ilişkin doğru
teşhis ve tahminlerin yapılmasının uygulanacak
yöntemi seçme konusunda büyük önemi bulunmaktadır. Ekonominin içerisinde bulunduğu dönemde makroekonomik değişkenlerde ortaya çıkan
değişmeler hakkında, maliye politikasına ilişkin
önlemleri hazırlayacak olan politikacıların çok açık
ve net bir biçimde bilgi sahibi olması ve alınacak
önlemlerin çerçevesini belirlemeleri gerekmektedir

Ekonominin içerisinde bulunduğu dönemde makroekonomik değişkenlerde ortaya çıkan
değişmeler hakkında, maliye politikasına ilişkin
önlemleri hazırlayacak olan politikacıların çok açık
ve net bir biçimde bilgi sahibi olması ve alınacak
önlemlerin çerçevesini belirlemeleri gerekmektedir.
Bu değerlendirmelerin başarılı olması ekonomiyle
ilgili sağlıklı verilerin bulunmasına bağlıdır. Ayrıca maliye politikası uygulamadaki başarı araçların
doğru seçimi ile de yakından ilgilidir.
Piyasada iç veya dış kaynaklı arz ve talep şokları
çıktının istenilen şekilde büyümesini engellemekte
ve konjonktür dalgalanmalarını oluşturmaktadır.
Konjonktür dalgalanmalarının en aza indirilerek
ekonomik büyümenin sağlanması maliye politikasının amaçlarından biri olarak kabul edilmektedir.
Ekonomide yaşanan konjonktürel dalgalanmaların
azaltılması için maliye politikası uygulamalarıyla
devletin ekonomiye müdahalesi gündeme gelmektedir.

Ekonomide yaşanan konjonktürel dalgalanmaların
azaltılması için maliye politikası uygulamalarıyla
devletin ekonomiye müdahalesi gündeme gelmektedir. Maliye politikasının konjonktürel davranışı
iki şekilde ortaya çıkmaktadır. Maliye politikası uygulamaları konjonktürel dalgalanmaların şiddetini
arttırıcı yönde hareket ediyorsa konjonktür yanlısı,
azaltıcı yönde hareket ediyorsa konjonktür karşıtı
olarak değerlendirilmektedir. Ekonomi konjonktürün daralma dönemindeyken kamu harcamaları
artırılıyorsa maliye politikasının konjonktür karşıtı olduğu söylenebilir. Konjonktür karşıtı maliye
politikasının, ekonomik istikrarın sağlanmasına
katkıda bulunabileceği kabul edilmektedir. Konjonktürün genişleme dönemlerinde kamu harcamalarının artırılması veya vergi oranlarının düşürülmesi ise konjonktür yanlısı maliye politikasına
örnek olarak verilebilir. Konjonktür yanlısı politikaların bazı olumsuz etkileri olduğu bilinmektedir.

Konjonktürel dalgalanmaların azaltılması ve
makroekonomik istikrarın sağlanmasında maliye
politikası uygulaması yöntemleri dört grupta toplanmaktadır: Bunlar; otomatik istikrar sağlayıcılar,
iradi maliye politikası, kurallara dayalı maliye politikası ve formül esnekliğidir. Bu bölümde farklı
maliye politikası uygulama yöntemlerinin konjonktürel dalgalanmalarla mücadelede ne şekilde
kullanılabileceği ve etkinlikleri ele alınacaktır. Ancak öncelikle konjonktürel dalgalanmaların açıklanması faydalı olacaktır.

KONJONKTÜREL
DALGALANMALAR
Konjonktür dalgalanmalar ekonomik faaliyet
düzeyinin değişimini açıklamak için kullanılan
bir terimdir ve ilk kez C. Juglar (1862) tarafından
ortaya atılmıştır. Gerçekleşen büyümenin uzun
dönem büyüme eğiliminden sapmalarına konjonktürel dalgalanma adı verilmektedir. Her ekonomide temel makroekonomik göstergeler dalgalanma
gösterebilir. Makro değişkenlerin genelde istikrarlı
bir seyir izlemediği pek çok ülkede gözlenmektedir.
Zaman içerisinde, yatırım, tüketim, istihdam gibi
makro ekonomik değişkenler, kendi trend değerleri
etrafında dalgalanmaktadır. Konjonktür dalgalanmalarının süreleri de şiddetleri de dönemden döneme ve ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir.

Konjonktür, birçok sektörü aynı anda etkileyen, bir genişleme döneminin ardından gelen resesyon
ve daralmayı takiben yeni bir genişleme dönemi ile
birleşen süreçtir. Konjonktür, döngüsel fakat periyodik olmayan bir hareket olup 1-12 yıl arasında
değişen uzunluğa sahiptir. Tipik bir konjonktür
dönemi dört aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; genişleme aşaması (çıkış), zirve aşaması (tepe), daralma aşaması (iniş) ve dip aşamasıdır. Görüldüğü
gibi ekonomideki iniş ve çıkışlar konjonktür dalgalanmasının aşamalarını oluşturmaktadır ve her
ülke ekonomisinde yukarı ve aşağı yönlü çıkış ve
iniş aşamalarında farklı ekonomik görünümler ortaya çıkabilmektedir.

Konjonktür, döngüsel fakat periyodik olmayan bir hareket olup 1-12 yıl arasında
değişen uzunluğa sahiptir. Tipik bir konjonktür
dönemi dört aşamadan oluşmaktadır. Bunlar; genişleme aşaması (çıkış), zirve aşaması (tepe), daralma aşaması (iniş) ve dip aşamasıdır. Görüldüğü
gibi ekonomideki iniş ve çıkışlar konjonktür dalgalanmasının aşamalarını oluşturmaktadır ve her
ülke ekonomisinde yukarı ve aşağı yönlü çıkış ve
iniş aşamalarında farklı ekonomik görünümler ortaya çıkabilmektedir. Ekonomik faaliyetin zaman
boyunca arttığı canlanma dönemine genişleme adı
verilmektedir.

Konjonktürün zirve aşaması genişleme aşamasında makroekonomik değişkenlerdeki artışın en
üst düzeye ulaştığı noktadır. Bu aşamada, var olan
kapasite en üst seviyede kullanıldığından üretim,
tüketim, yatırım, istihdam, kâr, satışlar gibi makroekonomik değişkenler ekonominin en yüksek
seviyesindedir. Bu dönemde emek düzeyi artar,
bununla beraber önemli ham maddelerin fiyatlarındaki iyileşme ile birlikte, ekonomideki talep düzeyi en üst seviyeye çıkar ancak bu durum sürekli
olmayacaktır. Çünkü zirve aşamasına gelindiğinde
belli bir kırılma noktasında enflasyondan dolayı
bazı malların talebi düşer ve düşen taleple birlikte
bu malların üretimi azalmaya ve faiz oranı da yükselmeye başlayacaktır

Durgunluk ve enflasyonun aynı anda yaşandığı duruma stagflasyon adı verilir.

Transfer ödemelerinin azalması sıkı maliye politikasıdır.

Stagflasyon kavramı 1970'lerde ortaya çıkmıştır.

Her arzın kendi talebini yarattığını söyleyen kanuna "Say kanunu" adı verilir.

1980’li yıllardan sonra maliye politikası para politikasının adeta bir yedeği olarak kullanılmıştır. O yıllarda görülen yüksek kamu açıkları ve borçları ve de bunların enflasyon ve ödemeler dengesine etkileri maliye politikası bağlamında önemli tartışmalar yaratmış ve sonuçta bütçe denkliğine önem veren maliye politikaları istenmiştir. Bu dönemde maliye politikalarına daha az başvurulmasına yol açan bir başka faktör ise neoliberal anlayışın yaygınlaşmasıdır.

1929 Büyük Bunalımı öncesinde klasik iktisadi düşünceye uygun olarak

devletin ekonomiye müdahalesine karşı çıkılmış;

devlet bütçesinin denkliği,

kamu harcamalarının dolaylı vergilerle finanse edilmesi,

borçlanmaya çok sınırlı koşullarda başvurulması gibi ilkeler geçerli olmuştur (Cin ve
Doğru, 2016).

Fizyokrasinin ardılı olan ve Sanayi Devriminin bir sonucu olarak ortaya çıkan klasik yaklaşımı temsil eden en önemli çalışma Adam Smith (1723-1790) tarafından 1776 yılında yayımlanan “Ulusların Zenginliği” adlı kitaptır. Bu eserinin yayımlanması ile birlikte iktisat ilk kez özerk bir bilimsel disiplin olarak kabul edilmiştir.

Smith Ulusların Zenginliğinde bir ulusun refahının artması için birkaç faktörün önemli olduğunu belirtir. Bunlardan ilki uzmanlaşmayı sağlamak için iş bölümünün gerçekleştirilmesi gibi işin örgütlenmesindeki değişikliklerdir. Bir başka faktör yeni makinaların icadı gibi teknolojik ilerlemelerdir. Son faktör ise fabrika ve makine yatırımları için sermaye birikimidir. Klasik iktisatçılar kısmen de ürün satışından elde edilen fonların fabrikada çalışan işçiler ile fabrika sahipleri arasında nasıl dağıtılacağı sorununu kuramsallaştırmaya çaba göstermişlerdir. Piyasa sisteminin bireylerin çıkarcı eylemlerini koordine edeceğini böylece bireylerin toplumun çıkarına hizmet etmiş olacaklarını savunan görüşüyle (“görünmez el” kavramıyla) tanınmaktadır. klasik iktisat okulu genelde bireysel çıkarın olumlu bir güç olduğu ve devletin piyasaların müdahale olmaksızın işlemesine izin vermesi gerektiği fikri ile tanınmaktadır. Klasikler ekonomiyi “bırakınız yapsınlar” (laissez-faire) ekonomisi olarak nitelendirmektedirler.

Klasik görüşleri mükemmel biçimde sunan insani (humaniter) filozof John Stuart Mill (1806-1873) önceleri sınırsız devlet müdahalesine karşı bireysel özgürlükleri savunmakla birlikte sonrasında devlet müdahalesini savunmuş ve bu yüzden
ılımlı bir neoklasik iktisat okulunun habercisi olarak görülmüştür.

Neoklasik yaklaşımın kurucuları

Stanley Jevons (1835-1882),

Leon Walras (1834-1910),

Alfred Marshall (1842-1924)ve

Carl Menger (1840-1921)'dir.

Neoklasik yaklaşım da maliye politikası uygulamalarını değil para politikası uygulamalarını savunmaktadır.