MALİYE POLİTİKASI II

Merkezî yönetimin yararları;

Cevabımız D seçeneğidir.

Merkezî yönetimin sakıncaları:

Cevabımız A seçeneğidir.

Günümüzde genel kabul görmüş yaklaşıma göre bir idarenin yerel yönetim sayılabilmesi için bazı şartların sağlanmış olması gerekmektedir. Buna göre yerel yönetimler;

Cevabımız C seçeneğidir.

Vergi politikalarının yerelleşmesinde göz önünde bulundurulması gereken bazı kriterler bulunmaktadır;

Cevabımız E seçeneğidir.

Merkezî yönetimle yerel yönetimler arasında ve bazen de yerel yönetimlerin birbirleri arasında meydana gelen dengesizliklerin giderilmesi, mali denkleştirme veya mali tevzin olarak adlandırılmaktadır. İdarelerarası mali denkleştirmenin dikey ve yatay olmak üzere iki boyutu vardır. Cevabımız B seçeneğidir.

Borçlanma kamu maliyesi teorisine göre sadece bazı özel koşullarda başvurulması gereken önemli bir politika aracı olmasına rağmen, yerel yönetim bütçelerindeki ağırlığı gün geçtikçe artmaktadır. Bu gelişmenin temelinde ise yerel vergiler ve idarelerarası mali aktarımların yatırım harcamaları için yetersiz kalması ve ödenemeyen yerel borçların merkezî yönetim tarafından üstlenilmesi gibi etkenler yer almaktadır. Yerel yönetimlerin borçlarının merkezî yönetim tarafından üstlenilmesi ahlaki riziko sorununu ortaya çıkarmaktadır. Cevabımız B seçeneğidir.

Charles M. Tiebout yerel kamusal mal ve hizmetlerin, nüfusun tercihlerinin farklı olması durumunda etkin sunumunun nasıl yapılabileceğini “mali yerelleşme hipotezi” adı altında teorik bir model çerçevesinde bir araya getirmiş ve kamu mallarının etkin tahsis edilemeyeceği görüşüne de karşı çıkmıştır. Bu hipoteze göre tamamen mobil ve bilgilendirilmiş bireyler, farklı ekonomik ve demografik karakteristiklere sahip yerel kamusal mal ve hizmetlerle ilgili tercihlerini en iyi tatmin eden yerel yönetimlerin bölgelerine taşınacaklardır. Tiebout’a göre “seçmen-tüketici kamusal mallarla ilgili tercih yapısını en iyi tatmin eden topluluğu tercih edecektir. Toplulukların sayısı ve aralarındaki farklılıkların fazlalığı arttıkça seçmen tüketicinin tercih pozisyonunu tam olarak gerçekleştirme olasılığı da artacaktır.” Tiebout’un geliştirdiği bu modele “ayakla oylama modeli” adı da verilmektedir. Cevabımız C seçeneğidir.

Mali yerelleşmeye, fiyat istikrarı üzerindeki etkisi açısından bakıldığında; 1990’lardan sonra, bazı gelişmekte olan ülkelerde uygulamaya konulan mali yerelleşme reformlarının, bölgeler arası artan eşitsizlik, yüksek enflasyon ve yerel yönetimlerin teknik yetersizliklerine bağlı olarak temel kamu hizmetlerinin sunumunda aksamalar şeklinde olumsuz sonuçlar doğurduğu görülmeye başlanmıştır. Dolayısıyla dikkatler mali yerelleşmenin ekonomik büyüme üzerindeki etkilerinin yanında fiyat istikrarı üzerindeki etkilerinin de incelenmesine yönelmiştir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, mali yerelleşmenin enflasyon üzerinde farklı etkilerinin bulunduğu gözlemlenmiştir. Mali yerelleşme konusundaki teorik yazın genellikle gelişmiş ülkelere dayanmaktadır. Mali yerelleşmenin başarısı için gerekli kurum ve uygulamalar ise gelişmekte olan ülkelerde genellikle çok zayıftır. Düşük gelir düzeyine sahip gelişmekte olan ülkelerde, kamu kesiminin mali açıkları ve halkın temel kamu hizmetlerine olan ihtiyacı bir hayli yüksektir. Talepkâr toplum karşısında zorlanan gelişmekte olan ülkeler, uluslararası organizasyonların teşvikiyle dikkatli bir biçimde tasarlanmamış, ayakları yere basmayan mali yerelleşme reformlarını uygulamaya koyabilmektedirler. Yani, mali yerelleşmenin enflasyon üzerindeki etkileri ise çift yönlü olabilmektedir. Cevabımız E seçeneğidir.

Mali yerelleşmenin makroekonomik istikrara zarar vermeyip aksine güçlendirebileceğine yönelik iddialardan ilki, mali yerelleşmenin merkez bankasının bağımsızlığını artırarak fiyat istikrarını sağlayabileceğidir. Mali yerelleşmenin makroekonomik istikrarı güçlendirebileceğine yönelik iddialardan ikincisi ise istikrar politikalarının uygulanmasını kolaylaştırabileceği savıdır. Makroekonomik istikrar politikalarının yerelleşmesi savının üçüncü ve son varsayımı ise merkezî yönetimin borçlarının emisyonla ödenmesinin yarattığı enflasyonist etkilere dayanmaktadır. Bu imkâna sahip olmayan yerel yönetimlerin sermaye piyasalarından borçlanması daha zor ve sıkı kontrollere tabi olduğunda daha istikrarlı olabilecektir. Cevabımız A seçeneğidir.

Bazı görüşler, mali yerelleşmeden sağlanacak refah kazanımlarının, mali yerelleşmenin makroekonomik istikrara verdiği zararla ortadan kalkacağını ileri sürmektedir. Mali yerelleşmenin dört yolla makroekonomik istikrarı bozabileceği, dolayısıyla enflasyonu arttırabileceği ileri sürülmektedir. İlk olarak, yeterli ve açık kurumsal kısıtlamalar olmaksızın mali yerelleşme, yerel yönetimlerin borçlanma güdüsünü arttırabilecektir. İkinci olarak mali yerelleşmeyle kamu harcama bileşimindeki değişiminin toplam talebi ve dolayısıyla fiyatlar genel düzeyini önemli bir biçimde etkileyebileceği ileri sürülmektedir. Üçüncü olarak, bazı vergilerin yerel yönetimlere aktarılmasının makroekonomik istikrar üzerinde olumsuz etkilerinin olabileceği varsayılmaktadır. Dördüncü olarak, mali yerelleşmeyle yerel yönetimlere de kendi mali politikalarını uygulama imkânı verildiğinde, bu durumun merkezî yönetimin makroekonomik politikalarını karmaşıklaştırabileceği ileri sürülmektedir. Cevabımız D seçeneğidir.

Merkezî yönetimin yararları;
• Güçlü bir devlet yönetimine olanak sağlaması,
• Bölgeler arasında eşitliği sağlamaya yardımcı olması,
• Kamu hizmetlerinin tek elden sunulması,
• Bu hizmetlerin yürütülmesi için gerekli planlamanın merkezden yapılması,
• Ulusal birliği sağlaması ve güçlendirmesi, hizmetlerin daha rasyonel, daha planlı bir şekilde yürütülebilmesi,
• Mali denetimin daha kolay olması ve kamu görevlilerinin yerel etkilerden uzak kalıp baskılara karşı tarafsızlıklarını koruyabilmeleridir.

Merkezî yönetimin sakıncaları:
• Bürokrasi ve kırtasiyeciliğe yol açması,
• Devletin taşra teşkilatı ve merkez arasında sürekli uzun yazışmaların yapılması,
• Hizmetlerin yerel ihtiyaçlara göre yürütülmesinin güç olması,
• Demokratik ilkelere uygun olmaması,
• Görevlilerin yerel halkın taleplerini dikkate almamaları,
• Yerel halkın doğrudan kendini ilgilendiren işlere dâhil olamamasıdır.

Hizmet yerinden yönetim; belli bir alana bağlı olmadan, hizmetlerin birden fazla mahalli kuruluşu içine alan belirli kamu hizmetlerinin merkezin dışında bağımsız
örgütlere bırakılmasını ifade etmektedir.

Üniversiteler, TRT, Kamu İktisadi Teşebbüsleri,
Ticaret ve Sanayi Odaları ile Barolar hizmet yerinden yönetim örneklerinden bazılarıdır. Coğrafi ya da mahalli yerinden yönetimler ise hizmetin değil; alanın, yerin önem taşıdığı bir yönetim biçimi olarak belirli bir alanda kurulmaktadır. Yerel yönetimler, coğrafi yerinden yönetim ilkesinin sonucudur.

Yerel yönetimlere harcama sorumluluklarının tahsisi mali yerelleşmenin ilk aşamasını oluşturmaktadır. Burada hangi hizmetin hangi yönetim düzeyince etkin bir biçimde yerine
getirileceğinin saptanması gerekmektedir. Harcama sorumluluklarının paylaşımında standart bir çözüm bulunmamaktadır. Uygulamada kimin hangi hizmeti üstleneceği, ekonomik kıstaslardan çok tercihlerin yapıldığı ülkedeki bazı tarihî ve politik faktörlerce belirlenmektedir. Uygulamada kamu harcama sorumlulukları genellikle çok boyutludur. Çeşitli yönetim düzeyleri söz konusu bir hizmetin sunumuna çeşitli şekillerde katılabilmektedirler. Harcama sorumlulukları her bir yönetim düzeyi için hesap verebilirliği arttırmak ve yetki çatışmasını önlemek için mümkün olduğunca açık tanımlanmalıdır.

Vergi politikalarının yerelleşmesinde göz önünde bulundurulması gereken bazı kriterler bulunmaktadır;

• Yerel yönetimler bölgeler arası en az mobiliteye sahip vergi tabanlarını vergilendirmelidir.
• Gelir vergileri küresel matrahı en etkin biçimde kapsayan yönetim düzeyince uygulanmalıdır.
• Gelirin yeniden dağılımını hedefleyen artan oranlı vergiler merkezî yönetimce uygulanmalıdır.
• İstikrar sağlamaya yönelik vergiler merkezî yönetimce alınmalı ve yerel vergiler dönemsel olarak istikrarlı olmalıdır.
• Bölgesel olarak eşit olmayan bir biçimde dağılmış vergi tabanları merkezî yönetimce vergilendirilmelidir.
• Faydalanma vergileri ve kullanıcı harçları tüm düzeyler için uygundur.

Merkezî yönetimle yerel yönetimler arasında ve bazen de yerel yönetimlerin birbirleri arasında meydana gelen dengesizliklerin giderilmesi, mali denkleştirme veya mali tevzin olarak adlandırılmaktadır.

Musgrave’e göre “mali yerelleşmenin özünü oluşturan tahsis fonksiyonunu, politikaların eyaletler arasında vatandaşların
tercihlerine göre farklılaştırılması oluşturmaktadır.”

Tiebout’un geliştirdiği modele göre farklı düzeylerde kamusal hizmet ve vergi bileşimleri sunan farklı yerel yönetimler bulunmaktadır. Bireyler tüm yerel yönetimlerdeki hizmet bileşimleri ve vergi fiyatı hakkında tam bilgiye sahiptirler. Bireysel hareketlilik sayesinde kolayca ayaklarıyla oylama yaparak bu rekabet eden topluluklar içerisinde ikamet edecekleri yeri seçerek bireysel tercihlerini ortaya koyarlar. Böylelikle kamu kaynaklarının etkin tahsisi bireylerin tercihleriyle sağlanmış olacaktır.

Mali yerelleşme ile harcama politikaları, vergi politikaları, idarelerarası mali denkleştirme politikaları ve borçlanma politikaları olarak maliye politikalarının dört bileşeninde yerelleşmeden bahsedilmektedir.