MALİYE POLİTİKASI II

Ekonomik krizle mücadele etmek için hazırlanan optimum mali paket hızlı, büyük, kalıcı, çeşitlendirilmiş, koşullu, kolektif ve sürdürülebilir olmalıdır. Hızlı olmalıdır çünkü anında eyleme geçilmesi gerekmektedir. Yeterince büyük olmalıdır çünkü talepteki mevcut ve beklenen düşüş son derece büyük olabilmektedir. Kalıcı etkiye sahip olmalıdır çünkü ekonomik durgunluk krizin ardından uzun bir süre devam etmektedir. Çeşitlendirilmiş bir içeriğe sahip olmalıdır çünkü ekonomik krize yol açan pek çok belirsiz etken
bulunmaktadır. Koşullu olmalıdır çünkü ekonomik aktörler karar alıcıların ekonomik kriz koşulları ortaya çıktığında müdahalede bulunacaklarından ve tekrar bir “Büyük Buhran”  aşanmayacağından emin olmalıdır. Kolektif olmalıdır çünkü mali durumu uygun olan her ülke katkıda bulunmalıdır.

Birinci nesil modeller, 1973-1982 yılları arasında Meksika ve diğer Latin Amerika ülkelerinde ortaya çıkan krizleri açıklamaya yönelik olarak geliştirilmiştir.

Ters seçim; tek taraflı bilgi olgusunun yarattığı bir sorundur. Örneğin, kredi kuruluşları güvenilirlik açısından her zaman düşük riskli kişiler ile yüksek riskli kişileri ayırt edememektedir. Bu nedenle piyasada faizler ortalama oranda belirlenmektedir. Ortalama faiz oranları güvenilir kişiler için yüksek; güvenilir olmayan kişiler için düşük kalacaktır. Bu durumda krediler güvenilir olmayan veya daha riskli olan kişilere yönelmektedir.

Günbatımı Hükümleri; kamu hukukunda, kanunun geçerliliğini genişletmek için daha fazla yasal işlem yapılmadığı sürece, kanunun belirli bir tarihten sonra yürürlükten kalkmasını öngören tedbirdir. Çoğu yasada günbatımı hükümleri yoktur ve bu nedenle süresiz olarak yürürlükte kalmaktadırlar.

Birinci ve ikinci nesil modeller, krizleri açıklarken daha çok makroekonomik politikalar üzerinde durmaktadır. Birinci nesil modellere göre; kur politikasının terk edilmesi sabit kur sistemi ile tutarsız ekonomi politikalarının bir sonucudur. İkinci nesil modellerde ise döviz kuru politikasının sürdürülüp sürdürülmeyeceği, hükümetler tarafından yapılan fayda-maliyet analizine göre belirlenmektedir. Bu bağlamda birinci ve ikinci nesil kriz modelleri temelde döviz kuru üzerine odaklanırken; diğer varlık fiyatlarını arka planda bırakmaktadır.

İktisat alanında genel kabul gören yaklaşımlara göre özellikle yükseliş hâlindeki piyasalarda yaygın olarak görülen finansal krizler, kökeninde borç krizleri, bankacılık krizleri, para krizleri ve sistemik finansal krizler şeklinde dört başlıkta sıralanmaktadır.

Bazı ekonomistlere göre, ulusal paranın en az %25 oranında değer kaybetmesi bir kriz durumu olarak ifade edilirken; ulusal paranın değer kaybetmesinin altında yatan temel nedenler ise beş maddede özetlenmektedir. Bunlar; doğrudan yabancı yatırımların kesilmesi, rezervlerin azalması, yurt içi kredi kullanımının hız kazanması, yurt dışı faiz oranlarının artması ve reel döviz kurunun aşırı değerlenmesidir

Siyasi Yakalanma; politik bir kuruluş, politika yapıcı veyadüzenleyici kurum belirli bircoğrafi alan, endüstri, meslek veya ideolojik grup gibi küçük bir topluluğun ticari, ideolojik veya politik çıkarlarına hizmet etmekle özellikle ilgilendiğinde ortaya çıkan bir kamu düzeni bozulmasıdır. Siyasi yakalanma gerçekleştiğinde, küçük topluluğun çıkarlarına öncelik verilmesi toplum geneli için net bir zarara yol açar.

Sistematik finansal krizlerin öncü göstergeleri şu şekilde sıralanabilir:
• Geniş kapsamlı likidite yardımı
• Bankacılık sistemini yeniden yapılandırmanın yüksek maliyeti
• Bankaların kamulaştırılması
• Büyük miktarda teminatların verilmesi
• Varlık alımları
• Mevduatların dondurulması veya banka tatilleri

Para krizleri, bir ulusal para biriminin değişim değerine yönelik spekülatif saldırılara bağlı olarak, ulusal paranın devalüe edilmesi, ulusal rezervlerin kullanılması veya faiz oranlarının ciddi oranda yükseltilmesi ile sonuçlanan bir kriz türüdür. Para krizlerine yol açacak spekülatif saldırılar genelde aşağıda belirtilen gelişmelerden sonra ortaya çıkmaktadır;
• Başta konut ve hisse senetleri olmak üzere yurt içi varlık fiyatlarının önemli ölçüde düşmesi,
• Döviz cinsinden kısa vadeli borçların artması,
• Cari işlemler açığının artması,
• Sabit döviz kuru politikasının terk edilmesine dair beklentilerin kuvvet kazanması.

Bankacılık krizlerine yol açan temel faktörler şu şekilde sıralanabilir;
• Zayıf piyasa disiplini
• Sınırlı açıklama
• Zayıf kurumsal yönetim
• Yetersiz denetim
• Yurt dışından sınırlı giriş dahil olmak üzere, finansal sistemde büyük devlet mülkiyeti ve sınırlı rekabet
• Çeşitlendirilmemiş finansal sistem (örneğin; bankaların finansal sistem içerisinde baskın rol oynaması)
• Politika çarpıklıkları

Ekonomi tarihinde ilk reel sektör krizi, 1970’li yıllarda yaşanmış olup; bu kriz literatüre “stagflasyon krizi” şeklinde girmiştir. Söz konusu dönemde petrol fiyatlarının hızla yükselmesi, petrol ithal eden ülkelerin üretim maliyetlerini artırmış ve dolayısıyla mal piyasasındaki fiyatlar da buna eşlik etmiştir. Öte yandan maliyetleri artan firmaların üretim hacimlerini azaltmasıyla birlikte işsizlik oranları yükselmiş ve böylece bu ülkelerde durgunluk ile enflasyon aynı anda ortaya çıkmıştır.

Siyasi Yakalanma: Politik bir kuruluş, politika yapıcı veya düzenleyici kurum belirli bir coğrafi alan, endüstri, meslek veya ideolojik grup gibi küçük bir topluluğun ticari, ideolojik veya politik çıkarlarına hizmet etmekle özellikle ilgilendiğinde ortaya çıkan bir kamu düzeni bozulmasıdır. Siyasi yakalanma gerçekleştiğinde, küçük topluluğun çıkarlarına öncelik verilmesi toplum geneli için net bir zarara yol açar.