MALİYE POLİTİKASI II

Politik bir kuruluş, politika yapıcı veya düzenleyici kurum belirli bir coğrafi alan, endüstri, meslek veya ideolojik grup gibi küçük bir topluluğun ticari, ideolojik veya politik çıkarlarına hizmet etmekle özellikle ilgilendiğinde ortaya çıkan bir kamu düzeni bozulmasına "siyasi yakalanma" denir. Siyasi yakalanma gerçekleştiğinde, küçük topluluğun çıkarlarına öncelik verilmesi toplum geneli için net bir zarara yol açar. Ekonomideki yüksek görünürlüğe sahip sektörlerdeki iflasların beklentiler ve dolayısıyla talep üzerine yaratabileceği potansiyel olumsuz etki nedeniyle devletin öncelikli olarak bu sektörlere destek vermesi gerektiği ileri sürülmektedir. Bu iddiada bir miktar geçerlilik payı bulunsa da siyasi yakalanma riski taşıması ve keyfi olması uygulanmasını oldukça zorlaştırmaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Ekonomi tarihinde ilk reel sektör krizi, 1970’li yıllarda yaşanmış olup; bu kriz literatüre “stagflasyon krizi” şeklinde girmiştir. Söz konusu dönemde petrol fiyatlarının hızla yükselmesi, petrol ithal eden ülkelerin üretim maliyetlerini artırmış ve dolayısıyla mal piyasasındaki fiyatlar da buna eşlik etmiştir. Öte yandan maliyetleri artan firmaların üretim hacimlerini azaltmasıyla birlikte işsizlik oranları yükselmiş ve böylece bu ülkelerde durgunluk ile enflasyon aynı anda ortaya çıkmıştır. Doğru yanıt E'dir.

Reel sektör krizleri mal, hizmet ve iş gücü piyasalarında ciddi daralmalar olarak ortaya çıkarlar ve üretim miktarının azalması, tam istihdam düzeyinden uzaklaşılması, ekonomide atıl kapasitenin oluşması ve işsizliğin artması gibi olumsuz sonuçlar yaratırlar.

Ekonomi tarihinde ilk reel sektör krizi, 1970’li yıllarda yaşanmış olup; bu kriz literatüre “stagflasyon krizi” şeklinde girmiştir. Söz konusu dönemde petrol fiyatlarının hızla yükselmesi, petrol ithal eden ülkelerin üretim maliyetlerini artırmış ve dolayısıyla mal piyasasındaki fiyatlar da buna eşlik etmiştir.

Durgunluk, ekonominin cari yıl içerisinde büyümemesi yani yıl içerisinde üretilen mal ve hizmetlerin piyasa değerinin bir yıl önceki değerleriyle aynı olması anlamına gelmektedir. Resesyon kısaca, ekonomik faaliyetlerdeki yavaşlamadır.

Ahlaki Tehlike: Sözleşmenin taraflarından birisinin, diğer taraf aleyhine sözleşmeden yararlanacak biçimde, davranışını değiştirmesi durumunda ortaya çıkan sorun. Örneğin yangına karşı evini sigorta eden eve sahibinin yangını önlemede daha az dikkatli davranması, sağlık sigortası olan bir kimsenin ilaç kullanımı konusunda savurganca hareket etmesi gibi.

İktisat alanında genel kabul gören yaklaşımlara göre özellikle yükseliş hâlindeki piyasalarda yaygın olarak görülen finansal krizler, kökeninde borç krizleri, bankacılık krizleri, para krizleri ve sistemik finansal krizler şeklinde dört başlıkta sıralanmaktadır.

Para krizleri, bir ulusal para biriminin değişim değerine yönelik spekülatif saldırılara bağlı olarak, ulusal paranın devalüe edilmesi, ulusal rezervlerin kullanılması veya faiz oranlarının ciddi oranda yükseltilmesi ile sonuçlanan bir kriz türüdür. Para krizlerine yol açacak spekülatif saldırılar genelde aşağıda belirtilen gelişmelerden sonra ortaya çıkmaktadır;
• Başta konut ve hisse senetleri olmak üzere yurt içi varlık fiyatlarının önemli ölçüde düşmesi,
• Döviz cinsinden kısa vadeli borçların artması,
• Cari işlemler açığının artması,
• Sabit döviz kuru politikasının terk edilmesine dair beklentilerin kuvvet kazanması.

Bankacılık krizlerine yol açan temel faktörler şu şekilde sıralanabilir;
• Zayıf piyasa disiplini
• Sınırlı açıklama
• Zayıf kurumsal yönetim
• Yetersiz denetim
• Yurt dışından sınırlı giriş dahil olmak üzere, finansal sistemde büyük devlet mülkiyeti ve sınırlı rekabet
• Çeşitlendirilmemiş finansal sistem (örneğin; bankaların finansal sistem içerisinde baskın rol oynaması)
• Politika çarpıklıkları

Sistematik finansal krizlerin öncü göstergeleri şu şekilde sıralanabilir:
• Geniş kapsamlı likidite yardımı
• Bankacılık sistemini yeniden yapılandırmanın yüksek maliyeti
• Bankaların kamulaştırılması
• Büyük miktarda teminatların verilmesi
• Varlık alımları
• Mevduatların dondurulması veya banka tatilleri

Sonuç olarak birinci nesil modellere göre; finansal krizlerin temel nedeni maliye politikasının sürdürülemez hâle gelmesidir.

Siyasi Yakalanma: Politik bir kuruluş, politika yapıcı veya düzenleyici kurum belirli bir coğrafi alan, endüstri, meslek veya ideolojik grup gibi küçük bir topluluğun ticari, ideolojik veya politik çıkarlarına hizmet etmekle özellikle ilgilendiğinde ortaya çıkan bir kamu düzeni bozulmasıdır. Siyasi yakalanma gerçekleştiğinde, küçük topluluğun çıkarlarına öncelik verilmesi toplum geneli için net bir zarara yol açar.

Mal ve hizmet piyasalarında fiyatlar genel düzeyinin sürekli artışı belli bir sınırın üstünde oluşursa buna enflasyon krizi denir. İş gücü piyasasındaki işsizlik oranının kabul edilebilir (doğal işsizlik oranı) düzeylerin üstüne çıkması hâlinde de işsizlik krizleri oluşur. Resesyon krizleri ise fiyatlar genel düzeyindeki artışların sonucu oluşan büyüme daralmalarına bağlı krizlerdir.

Ekonomi tarihinde ilk reel sektör krizi, 1970’li yıllarda yaşanmış olup; bu kriz literatüre “stagflasyon krizi” şeklinde girmiştir. Söz konusu dönemde petrol fiyatlarının hızla yükselmesi, petrol ithal eden ülkelerin üretim maliyetlerini artırmış ve dolayısıyla mal piyasasındaki fiyatlar da buna eşlik etmiştir.

Finansal krizler, finansal piyasalardaki istikrarsızlığın kontrol edilemez bir seviyeye ulaşması, etkilerinin geniş bir alana yayılması ve sonuç olarak piyasaların işlevlerini yerine getirememesi şeklinde de ifade edilebilir.  Finansal krizler, aynı zamanda asimetrik bilginin yol açtığı ters seçim ve ahlaki tehlike sorunlarının daha kötüye gitmesi şeklinde de nitelendirilebilir.

Ahlaki Tehlike: Sözleşmenin taraflarından birisinin, diğer
taraf aleyhine sözleşmeden yararlanacak biçimde, davranışını
değiştirmesi durumunda ortaya çıkan sorun. Örneğin yangına karşı
evini sigorta eden eve sahibinin yangını önlemede daha az dikkatli
davranması, sağlık sigortası olan bir kimsenin ilaç kullanımı konusunda savurganca hareket etmesi gibi.

İyi bir borç yönetiminin temel amaçları; kamu dışı sektörlerden kamu kesiminin borçlanma gereği kadar finansman sağlanması, uzun vadede risk primi ile birlikte borçlanma
maliyetlerinin en aza indirilmesi ve ülkede uygulanan para politikasıyla uyumlu bir borçlanma programı hazırlanıp hayata geçirilmesi şeklinde sıralanmaktadır.

Bankacılıkvkrizlerine yol açan temel faktörler şu şekilde sıralanabilir;
• Zayıf piyasa disiplini
• Sınırlı açıklama
• Zayıf kurumsal yönetim
• Yetersiz denetim
• Yurt dışından sınırlı giriş dahil olmak üzere, finansal sistemde büyük devlet mülkiyeti ve sınırlı rekabet
• Çeşitlendirilmemiş finansal sistem (örneğin; bankaların finansal sistem içerisinde
baskın rol oynaması)
• Politika çarpıklıkları

Bu modelde, birinci nesil kriz modelinin aksine krizler tahmin edilemezler ve bulaşıcı olarak kabul edilirler. İkinci nesil kriz modelleri “bankacılık krizi” ve “döviz krizi” şeklinde ortaya çıkarlar.

Birinci ve ikinci nesil kriz türlerinin farklar şu şekildedir:
• Birinci nesil modellerde krizler devlet politikasının bir sonucu iken ikinci nesil modellerde devletin böyle bir sorumluluğu yoktur. Ulusal paraya yönelik olarak kendiliğinden oluşan spekülatif saldırılar kriz yaratabilir.
• Birinci nesil modellerde deterministik nitelik taşıyan krizlerin bu özelliği ikinci nesil modellerde yoktur. Yani, ikinci nesil modellerde kriz, kaçınılmaz değildir.

Ahlaki tehlike ve aşırı yükselen varlık fiyatlarının aniden çökmesi, Asya krizinin en önemli nedenleri arasında gösterilirken; Asya ekonomilerinde ortaya çıkan sorunların temelinde finansal aracılar yer almaktadır. Ekonomide aktif rol oynayan finansal aracılar, genel olarak döviz cinsinden kısa vadeli borçlanıp; daha sonra sağlamış oldukları fonları spekülatif/riskli yatırımları finanse etmek amacıyla borç vermektedirler. Üstelik söz konusu aracılar, kendi sermayelerini kullanmamakta, piyasaya giriş için herhangi bir bedel ödememekte ve sadece kira geliri elde etmeye çalışırken; aynı zamanda onların yükümlülükleri hükûmetler tarafından garanti altına alınmaktadır. Bu kapsamda herhangi bir risk üstlenmeyen finansal aracıların yeterince denetlenmemesi, bölgede ahlaki açıdan ciddi bir tehlikeye yol açarak, piyasada aşırı yatırıma ve varlıkların değerinden daha yüksek fiyatlandırılmasına neden olmuştur.