MALİYE POLİTİKASI II

Genel olarak gelir dağılımını etkileyen faktörler üç alt başlık altında ele alınabilir. Bunlar; i) Faktör fiyatları, ii) Servet
dağılımı ve iii) Beşerî sermaye dağılımı şeklindir.

Bir ekonomik sistemde gelir, üretim faktörleri aracılığıyla ortaya çıkmaktadır. Üretim faktörleri ise ücret, faiz, rant ve kâr gibi değerler ile nihai geliri paylaşmaktadır.

Genel olarak
• Fonksiyonel (işlevsel) gelir dağılımı: Gelirin üretim faktörleri arasındaki dağılımını,
• Kişisel (bireysel) gelir dağılımı: Gelirin bireyler arasındaki dağılımını,
• Sektörel gelir dağılımı: Üretim sürecinde gelirin hangi sektörce ne kadar katma değer yaratılarak oluşturulduğunu,
• Birincil ve ikincil gelir dağılımı: Yaratılan gelirin kamu müdahalesi öncesi ve sonrasındaki dağılımını,
• Yatay ve dikey gelir dağılımı: Gelirin toplumun farklı sosyal tabakaları itibarıyla dağılımını,
gösterir.

Genel olarak
• Fonksiyonel (işlevsel) gelir dağılımı: Gelirin üretim faktörleri arasındaki dağılımını,
• Kişisel (bireysel) gelir dağılımı: Gelirin bireyler arasındaki dağılımını,
• Sektörel gelir dağılımı: Üretim sürecinde gelirin hangi sektörce ne kadar katma
değer yaratılarak oluşturulduğunu,
• Birincil ve ikincil gelir dağılımı: Yaratılan gelirin kamu müdahalesi öncesi ve sonrasındaki dağılımını,
• Yatay ve dikey gelir dağılımı: Gelirin toplumun farklı sosyal tabakaları itibarıyla
dağılımını,
gösterir.

Aralık Ölçüsü = (En yüksek gelir – En düşük gelir)/Ortalama gelir

Eğer gelir dağılımında mutlak eşitlik söz konusu ise yani toplumdaki her birey gelirden eşit ölçüde pay alıyorsa Lorenz Eğrisi
45°’lik bir doğru (OBA) biçiminde olacaktır.

Gini Katsayısı ise yine Lorenz eğrisinden türetilmekte ve kişisel gelir dağılımın ölçümü için sıklıkla başvurulan bir ölçü olarak ele alınmaktadır.

Vergi sisteminin gelir dağılımı üzerindeki etkilerini belirleyen faktörler genel olarak;
• Vergilerin yapısı: Vergilerin konusu, matrahı, uygulanan muafiyet ve istisnalar ile indirimler, tarife yapısı.
• Adil gelir dağılımı için kullanılan vergilerin vergi hasılatı içerisindeki payı,
• Vergilerin yansıtılma kolaylığı/zorluğu,
• Vergilerin gelir esnekliği,
şeklinde sıralanabilir.

Vergi yansıması; bir ekonomik aktörün üzerindeki vergi yükünü piyasa mekanizması aracılığıyla diğer ekonomik faktörlere aktarmasıdır.

Piyasa mekanizmasına herhangi bir müdahale olmaksızın emek, toprak, girişim ve sermaye faktörlerinin, bireylerin, bölgelerin ya da sektörlerin belirli bir dönemde oluşan gelirden aldıkları paya birincil gelir dağılımı denilmektedir. Birincil gelir dağılımında üretim
faktörlerinin piyasa mekanizmasında fiyatlandırılması, oluşan hasılanın yine piyasa mekanizmasınca dağıtılması ön plana çıkmaktadır.

Genel olarak

Birincil Gelir Dağılımı: Kamu ve özel kesimde üretime giren üretim faktörleri, bireyler, bölgeler ya da sektörlerin gelirden elde ettikleri payları gösterir.

Dikey Gelir Dağılımı: Gelirin farklı ödeme gücüne sahip olması beklenen gruplar arasında dağılımı.

Gelir dağılımı serisinde uç değerlerin karşılaştırılmasında yararlanılan diğer araç aralık ölçüsüdür. Aralık ölçüsünde de serideki en yüksek ve en düşük gelir elde edenler karşılaştırılmaktadır. Ancak aralık ölçüsünde en yüksek ve en düşük gelirler arasındaki fark ortalama gelire oranlanmaktadır.

Bireyin ya da bir grubun kamusal politikalardan net yarar sağlamasına (Kamu harcamalarından yararlanması nispeten daha az vergi ödemesi) mali rant denilmektedir.

Kamu harcamalarının sınıflandırılmasında üretim faktörlerinin kamu kurumlarınca satın alınma ya da kullanılma süreçlerini yansıtan reel harcamalar, üretim kaynaklarının kamu sektörü ile özel sektör arasındaki paylaşımını göstermektedir.

Vergi sisteminin gelir dağılımı üzerindeki etkilerini belirleyen faktörler genel olarak;

şeklinde sıralanabilir.

Mali Sürüklenme: Enflasyon dönemlerinde gelir vergisi mükelleflerinin nominal gelirlerinin artması sonucunda artan oranlı tarife kapsamında daha yüksek ortalama vergi oranlarıyla karşı karşıya kalmalarıdır.

Gelir vergisi, gerçek kişilerin (bireylerin) belirli bir dönemde elde ettikleri kazanç ve iratların safi tutarı üzerinden alınan bir vergidir. Genel olarak ayırma prensibi, en az geçim indirimi ve muafiyet ile istisnalar sayesinde subjektif bir karakteristiğe bürünebilen gelir vergisi, yansıtılması güç, artan oranlı tarifenin kolaylıkla uygulanabileceği yapıdadır. Bu nedenle etkin şekilde uygulanması hâlinde gelir dağılımını denkleştirme gücü son derece yüksektir. Bunun yanında mükelleflerin şahsi ve ailevi durumlarını kolaylıkla dikkate alabilen gelir vergisi hem yatay hem de dikey adaletin sağlanabilmesine aracı olmaktadır.53

Maliye politikasının bir diğer aracı kamu borçlanmasıdır. Bu aracın gelir dağılımı üzerindeki etkileri ise borçlanma miktarına, finansman kaynaklarına, borçlanma senetleri için belirlenen faiz haddine ve faiz haricinde sağlanan diğer avantajlara göre değişiklik arz edecektir. Nihayetinde devlet, borçlanma neticesinde doğan faiz ve anapara ödemesi ile borçlanma senetlerinin sahibi kişi ya da kurumlara gelir aktaracak iken finansmanını toplumda yaşayan bireylerden alacağı vergiler ile karşılayacaktır. Şayet borçlanma senetlerinin sahipleri ile borcun finansmanına katlanan yani vergilendirilenler aynı değil ise bu durumda borçlanma gelir dağılımı üzerinde olumsuz etkiler meydana getirecektir.