MALİYE POLİTİKASI I

Bir ülkede bölgeler arasındaki ekonomik ve sosyal gelişmişlik farkları, bölgesel dengesizlik olarak tanımlanabilir. Hemen hemen tüm ülkelerde farklı yoğunlulukta da olsa, bölgeler arasında bir takım dengesizlikler bulunmaktadır. Ancak gelişmekte olan ülkelerde, gelişmiş ülkelere oranla bölgesel dengesizliklerin çok daha yoğun olarak yaşandığı açıktır.
Bölgesel dengesizlikler değişik nedenlere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu dengesizliklerin ortaya çıkışında bölgeler arasındaki coğrafi, tarihsel, kültürel, ekonomik ve sosyal farklılıklar belirleyici olmaktadır.

Bölgeler arasındaki farkların giderilmesi sürecinde esas sorunun kaynak dağılımında yaşandığı söylenebilir. Çünkü bölgelerarası dengesizlikleri gidermeye yönelik hemen her önlem, bölgelerarası bir kaynak aktarımını zorunlu kılmaktadır. Elbette bu aktarımın yönü de gelişmiş bölgelerden gelişmekte olan bölgelere doğru gerçekleşmektedir. Burada
kaynakların etkin dağılımını sağlama görevi merkezî yönetimindir. Yerel yönetimlerin böyle bir dağılımı gerçekleştirmeleri son derece güçtür. Söz gelimi bölgelerin vergi potansiyelleri birbirinden çok farklı iken ihtiyaçları birbirine yakındır. Buna göre, tüm bölgeler aynı vergileme yetkilerine sahip olmalarına karşın, gelişmemiş bölgeler, gelişmiş bölgelere göre daha az gelir elde edeceklerdir. Kuşkusuz bu durum, gelişmemiş bölgelerin sorunlarını derinleştiren bir sürece işlerlik kazandıracaktır. Merkezî yönetim, yerel yönetimlerden gelen talepler doğrultusunda bölgelerin nüfus yoğunluğu, gelişmişlik düzeyleri gibi birtakım değişkenleri dikkate alarak kaynak transferini gerçekleştirmektedir.

Genel bir tanımla yatırım indirimi, yapılan yatırımın, yatırımın ve bölgenin niteliğine göre tamamının ya da belirli bir kısmının vergilendirilebilir gelirden indirilmesidir. Yatırım indirimi, yatırımın maliyetine doğrudan etkide bulunarak kârlılığını artıran önemli bir vergisel teşviktir. Devlet, yatırım indirimi ile vergi alacağından kısmen veya tamamen vazgeçerek özel kesim yatırımlarına destek vermekte, büyüme ve kalkınma sürecine katkıda bulunmaktadır.

Vergi tatili, belirli bir dönem boyunca gelir ve kurumlar vergisinin kısmen veya tamamen kaldırılmasıdır.

Devlet söz konusu alanlara yapılacak yatırımlar için, faiz oranlarını düşürerek ilgili yatırımların kredi maliyetlerini azaltabilir. Sanayide kullanılan girdi niteliğindeki malların ithalini kolaylaştıracak kur politikaları uygulayabilir veya ilgili malları doğrudan kendisi temin edebilir. Bu doğrultuda kamu harcamalarının rasyonel önceliklerle tasarlanarak, yatırımların uzun vade ve düşük maliyetle kredilendirilebilmesinin sağlanması ve özellikle enerji başta olmak üzere girdi niteliğindeki malların belirli sektör ve bölgeler için uygun koşullarda kullanımını sağlayacak yapının oluşturulması son derece önemlidir. Geri kalmış bölgelere yapılacak özellikle kamu altyapı yatırımları ile devlet, ilgili bölgelerde üretim maliyetlerini düşürmeye ve bu konuda özel sektöre öncülük etmeye çalışabilir. Yatırımcılar için geri kalmış bölgeleri çekici hâle getirmenin bir diğer yolu, sosyal altyapı harcamalarını arttırmaktır. Eğitim ve sağlık hizmetleri ile beşerî sermaye donanımını geliştirecek sektörlere yapılan harcamalar, genel olarak sosyal altyapı harcamaları olarak değerlendirilmektedir.

Özel kesim yatırımları için çok daha uyarıcı olan kimi amortisman yöntemlerinde ise ilk yıllarda fazla tutarda amortisman ayrılmakta, sonraki yıllarda ise ayrılan amortisman tutarları azalmaktadır. Buna göre, yatırımların teşvikinde, hızlandırılmış amortisman yönteminin ayrı bir yeri vardır. Hızlandırılmış amortisman yönteminde, işletmelerin amortismana tabi mallara yapmış oldukları harcamalar çok daha kısa sürede amorti edilerek işletme kârından düşülmektedir. Amortisman ayırma süresi genellikle ilgili sermaye malının fiziksel ömründen kısa olmakla birlikte bir yıldan daha uzundur.
Yatırımın getirisinin özellikle ilk yıllarda çok daha fazla olduğu yatırım türlerinde söz konusu amortisman yöntemi daha etkilidir. Getirinin sonraki yıllara sarktığı ya da ilk yılda önemli bir getirinin söz konusu olmadığı yatırım türleri için, böylesi bir amortisman rejimi fazla bir anlam taşımayacaktır. Kalkınma sürecinde sınırlı kaynakların yüksek katma değer oluşturacak alanlarda kullanılabilmesi son derece önemlidir. Dolayısıyla söz konusu amortisman yöntemlerinin genel bir teşvik politikası aracı olmaktan çok bir kalkınma programı dâhilinde belirli sektörler ve bölgeler için kullanılan teşvik araçları olması önem taşımaktadır. Teşviklerin sonuç vermesi hâlinde, belirli ekonomik faaliyetlerin diğerlerine oranla daha fazla ve daha hızlı gelişmesi sağlanmış olacaktır.

Teşvik politikaları, ekonomik faaliyetler ve sektörel farklılıklara göre değişik amaç ve hedefler doğrultusunda uygulanmaktadır. Teşviklerin öncelikli amacı, kamu kesiminin, belirli ekonomik faaliyetleri diğer faaliyetlere göre daha çok destekleyerek bunların daha kısa sürede, daha hızlı gelişmelerini sağlayabilmektir.

Sektörel teşviklerinin amaçları;

İstihdamın arttırılması- işsizliğin azaltılması

Bölgeler arası gelir dengesizliklerinin azaltılması

Sermaye birikimin arttırılması

üretim potansiyelinin arttırılması için gereklidir.

Bütçenin gelir ve gider kalemlerinin birbirlerine denk olmaları durumuna bütçe denkliği denir.

Sermayenin, yatırımların, teknolojinin ve nitelikli iş gücünün belirli bölgelerde toplanması bu bölgeleri kısa sürede merkez hâline getirmektedir. Diğer bir deyişle sanayileşme sürecinde merkeze doğru bir toplanma eğilimi söz konusudur. Taşıma maliyetlerini azaltan ölçek ekonomilerinden yararlanma amacı, finansal ve diğer hizmetlerin merkezlerde toplanması, ulaşım ve haberleşme imkânlarının da yine bu bölgelerde daha çok gelişme eğilimi göstermesi, sanayi merkezlerini daha çekici hâle getirmektedir.

Vergiler ve kamu harcamaları, maliye politikası kapsamında kullanılmakta olan temel teşvik araçlarıdır. Vergisel teşviklerin öncelikli amacı, geri kalmış bölgelerde üretim maliyetlerini düşürmek ve yatırımların kârlılığını artırmak suretiyle kaynakları bu bölgelere çekerek üretim kapasitelerini arttırabilmektir. Vergisel teşviklerle bölgesel farkların azaltılmasının yanı sıra belirli sektörlerin geliştirilmesi, kalkınmanın hızlandırılması, istihdamın artırılması ve yabancı sermaye girişlerinin teşvik edilmesi gibi kalkınma sürecine yön verecek dinamikler yönlendirilmeye çalışılmaktadır

Bir üreticinin kendi faaliyetleri dışında herhangi bir maliyete katlanmadan, başka ekonomik faaliyetler sonucu birtakım yararlar sağlaması durumudur.

Sektörel maliye politikalarında önemli bir yere sahip olan teşvik politikaları, devlet tarafından desteklenmesi öngörülen faaliyetlerin kısmen ya da tamamen kamu kaynaklarıyla finanse edilmesi biçiminde tanımlanabilir. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Teşviklerin öncelikli amacı, kamu kesiminin, belirli ekonomik faaliyetleri diğer faaliyetlere göre daha çok destekleyerek bunların daha kısa sürede, daha hızlı gelişmelerini sağlayabilmektir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

İç kaynaklar kalkınma sürecinde sermaye birikiminin önemli bir kaynağıdır. Gelişmekte olan ülkelerde, iç kaynaklar açısından sağlanan teşvikler, ekonomi içi bir kaynak transferine yol açmakta ve amaca uygun sonuçların ortaya çıkmaması durumunda gelir dağılımında bozulmaya neden olmaktadır. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Özellikle gelişmekte olan ülkeler, küreselleşmenin ortaya çıkardığı fırsatları değerlendirebilmek için, arz yönlü ekonomi politikalarıyla önemli ölçüde vergi indirimlerine gitmişlerdir. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Bölgesel Dengesizlik: Bir ülkede bölgeler arasındaki ekonomik ve sosyal gelişmişlik farklarıdır. Doğru cevap "E" şıkkıdır.

Bölgesel dengesizlikler değişik nedenlere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu dengesizliklerin ortaya çıkışında bölgeler arasındaki coğrafi, tarihsel, kültürel, ekonomik ve sosyal farklılıklar belirleyici olmaktadır. Bölgesel dengesizlikleri ortaya çıkaran sosyal nedenlere bakıldığında eğitim, sağlık gibi sosyal içerikli harcamaların genelde gelişmiş bölgelere yapılmasına bağlı olarak bir takım sorunların ortaya çıktığını gözlemlemek mümkündür. Büyük pazarlara yakınlık, yetişmiş iş gücü ekonomik nedenler arasında yer alırken; kültürel miraslar kültürel nedenler arasında yer almakta; yeraltı ve yer üstü zenginlikler ise bölgesel dengesizlikleri ortaya çıkaran coğrafi nedenler arasında yer almaktadır. Doğru cevap "A" şıkkıdır.

Günümüzde bölgesel dengesizliklerle mücadele daha çok merkezi yönetim tarafından yürütülen kalkınma programları ile yapılmaya çalışılmaktadır. Doğru cevap "B" şıkkıdır.

Vergi harcaması, vergi indirimleri ve vergi imtiyazları gibi nedenlerle toplanamayan vergi gelirlerini ifade etmektedir. Doğru cevap "C" şıkkıdır.

Vergiler ve kamu harcamaları, maliye politikası kapsamında kullanılmakta olan temel teşvik araçlarıdır. Doğru cevap "D" şıkkıdır.

Vergisel teşvikler kapsamında kullanılan başlıca teşvik araçları; yatırım indirimi, hızlandırılmış amortisman, vergi indirimi ve muafiyeti, vergi tatili, indirilmiş gelir ve
kurumlar vergisi uygulamalarıdır. Vergi tatili, belirli bir dönem boyunca gelir ve kurumlar vergisinin kısmen veya tamamen kaldırılmasını ifade eder. Doğru cevap "B" şıkkıdır.