MALİYE POLİTİKASI I

Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak yükselmesidir. Burada iki nokta önemlidir: Ekonomideki bütün fiyatların yükselmesi ve bu yükselişin bir seferlik olmaması. Bir ekonomide değişen arz ve talep koşullarına göre bazı malların fiyatı değişebilmektedir. Ancak enflasyondan bahsedebilmek için tüm fiyatların artması gerekmektedir.

Herhangi bir şekilde üretim maliyetleri arttığında bunun fiyatlar genel düzeyinde sürekli artışlara neden olabilmesi için toplam talebin de yeteri kadar güçlü olması gerekmektedir. Aksi durumda maliyet artışları fiyatlarda bir kerelik ayarlama yapılmasıyla sonuçlanacaktır. Benzer bir şekilde, fiyatların bir şekilde artmış olması ücret artışı taleplerini de beraberinde getirecek, artan ücretler üretimin daha maliyetli olmasına neden olarak fiyatların daha da artması sonucunu doğuracaktır. Ücret ve fiyatların bu şekilde birbirini beslemesi olgusu ücret-fiyat spirali olarak adlandırılmaktadır. Diğer bir ifadeyle ücret ya da fiyatlardaki bir artışın diğerini de uyararak enflasyona neden olmasıdır.

Enflasyonun nedenlerine ilişkin olarak üzerinde durulması gereken bir diğer konu, gelişmekte olan ülkelerde yaşanan enflasyondur. Bu ülkelerdeki enflasyon yukarıda açıklanan durumların dışında, o ülkelere özgü koşullardan kaynaklanabilmektedir. Örneğin, sermaye yetersizliği ya da döviz yetersizliği nedeniyle ham madde ya da ara mal ithalatının yapılamaması ve bu nedenle üretim düzeyinin düşük olması nedeniyle fiyat artışları görülebilmektedir. Gelişmekte olan ülkelerin kendine özgü koşulları nedeniyle ortaya çıkan bu enflasyon, yapısal enflasyon olarak adlandırılmaktadır.

Enflasyonun yarattığı belirsizlik ortamı nedeniyle yatırımcılar uzun dönemli yatırımlardan kaçınma eğilimi içinde olacaktır.

Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak yükselmesidir.

Mal ve hizmet alımına yönelik harcamalar arasında kısıntıya gidilmesi en kolay olanı yatırım harcamalarıdır. Devletin yatırım planlarını dondurması ya da bu planlardan vazgeçmesi, yüksek olasılıkla kamuoyunun dikkatini çekmeyecek ve politik bir dirençle karşılaşmayacaktır. Ancak kamu yatırımlarının azaltılmasının uzun dönemde üretim kapasitesi üzerinde olumsuz etkisi olacaktır.

Artan oranlı gelir vergisinin enflasyonla mücadele açısından yararlı olması, aynı zamanda uygulamaya da bağlıdır. Öncelikle artan oranlılığın gelir artışlarını yeterince vergilendirecek düzeyde olması gerekmektedir. Bunun yanı sıra vergi tabanının yeterince geniş olması ve gelir vergisinin mümkün olduğunca tüm gelirleri kapsaması gerekmektedir. Ayrıca vergi kaçırmanın yaygın olmaması da önemlidir.

Anti-enflasyonist maliye politikası, temelde Keynesyen çerçeveye dayanmaktadır.

Enflasyonla mücadelede araç olarak kullanılan kamu gelirleri;
-Gelir Vergileri
-Gider Vergileri
-Servet Vergileri
-Kamu Borçlanmasıdır.

Ayrıca günümüzde birçok ülkede kamu kesimi harcamalarını finanse edebilmek için borçlanma yoluna gidilmektedir. Dış borçlanma bir yana bırakıldığında devletin temelde üç kesimden borçlanabildiği görülmektedir: Kişi ve firmalar, ticari bankalar ve Merkez Bankası. Devlet kişi ve firmalardan borçlanıyorsa ve bu kesimler de tüketimlerini, tasarruflarını ya da yatırımlarını kısarak devlete borç veriyorlarsa toplam talep düzeyi değişmeyecek, sadece toplam talebin bileşimi değişecektir. Ancak kişi ve firmalar devlete verdikleri borcu ellerinde tuttukları atıl fonlardan karşılıyorlarsa ve devlet aldığı borcu harcamalarını finanse etmek için kullanıyorsa enflasyon daha da artacaktır. Benzer bir analiz ticari bankalar için de geçerlidir. Eğer ticari bankalar devlete verdikleri borcu özel kesime açtıkları kredileri kısarak sağlıyorlarsa yine toplam talepte bir değişme olmayacak, harcamayı yapan kesim değişecektir. Diğer bir borçlanma seçeneği devletin Merkez Bankasından borçlanmasıdır. Bu, tüm seçenekler için de en çok enflasyonist olanıdır. Çünkü Merkez Bankasından borçlanma para basımı anlamına gelecektir.

Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak yükselmesidir. Burada iki nokta önemlidir: Ekonomideki bütün fiyatların yükselmesi ve bu yükselişin bir seferlik olmaması. Bir ekonomide değişen arz ve talep koşullarına göre bazı malların fiyatı değişebilmektedir. Ancak enflasyondan bahsedebilmek için tüm fiyatların artması gerekmektedir.

Talep enflasyonu: Toplam talebin artması sonucu olarak fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artıştır. Bunlardan talep enflasyonu, toplam talebin toplam arzdan büyük olmasına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle devletin para arzını artırmasına bağlı olan talep artışı fiyatlar genel düzeyinin artmasına neden olabilmektedir.

Maliyet enflasyonu: Üretim maliyetlerinin artması sonucu olarak fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artıştır. Maliyet enflasyonu ise bir ekonomide üretim maliyetlerinin artması sonucunda fiyatların artması durumudur. Örneğin, enerji maliyetlerindeki bir artış üretim maliyetlerini artıracağı için fiyatların da artmasına neden olabilecektir. Ancak talep enflasyonu ile maliyet enflasyonu arasındaki ayırım gerçek hayatta bu kadar kesin değildir. Herhangi bir şekilde üretim maliyetleri arttığında bunun fiyatlar genel düzeyinde sürekli artışlara neden olabilmesi için toplam talebin de yeteri kadar güçlü olması gerekmektedir. Aksi durumda maliyet artışları fiyatlarda bir kerelik ayarlama yapılmasıyla sonuçlanacaktır.

Ücret-fiyat spirali: Ücret ya da fiyatlardaki bir artışın diğerini de uyararak enflasyona neden olmasıdır. Örneğin, fiyat artışları ücret artışlarına yol açacak, bu durum ise üretim maliyetlerini artırarak tekrar fiyatları artıracaktır. Fiyatların bir şekilde artmış olması ücret artışı taleplerini de beraberinde getirecek, artan ücretler üretimin daha maliyetli olmasına neden olarak fiyatların daha da artması sonucunu doğuracaktır. Ücret ve fiyatların bu şekilde birbirini beslemesi olgusu ücret-fiyat spirali olarak adlandırılmaktadır.

Yapısal enflasyon: Gelişmekte olan ülkelerde nitelikli eleman, sermaye ve ham madde kıtlıkları nedeniyle üretimin düşük olmasına bağlı olarak ortaya çıkan fiyat artışlarıdır.

Firmalar enflasyondan korunmak için daha karmaşık istihdam ya da mal alım satım sözleşmeleri hazırlamak zorunda kalmaktadırlar. Bu da firmanın zamanına mal olmaktadır. Bunun yanı sıra bilindiği gibi firmalar ürettikleri ya da sattıkları malların fiyatlarını katalog, ilan, reklam gibi çeşitli ortamlarda ilan etmektedirler Menü Maliyetleri: Enflasyon nedeniyle fiyatlarını artıran firmaların; fiyat etiketleri, kataloglar gibi fiyatların duyurulduğu ortamları yenilemek zorunda kalmaları nedeniyle katlanmak zorunda kaldıkları maliyetlerdir.

Enflasyon Vergisi: Devletin para basması sonucunda kişilerin elinde tuttukları paranın değerinin azalması sonucunda, kişilerin reel balanslarını (ellerinde tuttukları paranın gerçek değerini) korumak için tüketimlerini azaltmalarıdır. Devlet açısından da enflasyonun etkileri olmaktadır. Eğer devlet para basmak yoluyla harcamalarını finanse ederse tıpkı vergi almak gibi kendisine kaynak yaratmış olur. Enflasyon vergisi olarak tanımlanan bu durum gerçekten de para tutanların üzerine konulmuş bir vergi gibidir. Çünkü bu kesimlerin elinde tuttukları paranın satın alma gücü düşerken devletin gelirleri artmış olur.

Tanzi Etkisi: Enflasyonist dönemlerde, vergilerin tarh ve tahsili arasındaki sürenin uzaması nedeniyle vergi gelirlerinin reel değerinin azalmasıdır. Bazı durumlarda enflasyon devlet gelirlerini olumsuz yönde de etkileyebilmektedir. Özellikle yüksek enflasyonun yaşandığı dönemlerde, vergilerin tarh ve tahsili arasındaki sürenin uzaması vergi gelirlerinin reel değerini azaltmaktadır. Tanzi etkisi olarak tanımlanan bu durum, devlet gelirlerini aşındırmaktadır. Diğer yandan enflasyonun devlet harcamaları üzerinde artış baskısı yaratması nedeniyle harcamaların finansmanı konusunda da güçlükler yaşanabilmektedir.

Post Keynesyenler ise enflasyonu sınıfsal bir çatışmanın sonucu olarak görme eğilimindedir. Buna göre işçilerle kapitalistler arasında milli gelirin bölüşümüne yönelik bir çatışma söz konusudur: İşçiler kendi durumlarını iyileştirmek için ücret artışları talep ederlerken, kapitalistler de ücret artışları nedeniyle kâr paylarının azalmasını engellemek için ürettikleri malların fiyatlarını artırma eğiliminde olacaktır. Gelir bölüşümü savaşının sonucu ise enflasyon olmaktadır. Bu nedenle ücret ve fiyatların oluşumunun denetlenmesi, yani gelirler politikası uygulanmalıdır.

Enflasyonist dönemlerde kamu gelirlerini, özellikle de vergi gelirlerini artırmak, kişilerin elinde daha az harcanabilir gelirin kalması nedeniyle tüketim ve yatırım harcamalarını azaltacak; dolayısıyla enflasyonist baskı azalacaktır. Bilindiği gibi bir vergi sistemi tek bir vergiden değil, çeşitli vergilerin bileşiminden oluşmaktadır. Bu nedenle farklı vergilerin enflasyonla mücadele açısından etkileri de farklı olacaktır. Bu nedenle her bir verginin etkisi ayrı ayrı incelenecektir. Kamu borçlanması da kamu kesimine harcama yapabilme gücü verme açısından bir çeşit gelir olarak kabul edilebilir. Kamu borçlanması aynı zamanda özel kesimden kamu kesimine bir satın alma gücü transferi anlamına geldiği için toplam talebi kısmak amacıyla da kullanılabilir. Dolayısıyla kamu borçlanması konusu da enflasyonla mücadele açısından ele alınabilir. Transfer harcamaları enflasyonla mücadelede kullanılan kamu harcamalarıdır.