MALİYE POLİTİKASI I

LM eğrisi, pozitif eğimlidir. LM eğrisi üzerinde, para arzından oluşan para politikası aracı etkilidir. Hükümet, kamu harcamalarını ve vergileri değiştirerek maliye politikasını yürütür. Nominal para arzını ise Merkez Bankası vasıtasıyla kontrol eder. Fiyat düzeyi sabit iken, nominal para arzındaki değişiklik, reel para arzındaki değişikliğe denktir. Merkez Bankası, tahvil satın alarak piyasadaki para miktarını arttırır veya tahvil satarak piyasadaki para miktarını azaltır. Merkez Bankası’nın tahvil satın alması, piyasadaki tahvil miktarını azaltır. Bu durum, tahvil fiyatının yükselmesine ya da tahvil getirisinin düşmesine neden olur. Merkez Bankası’nın tahvil satması ise yukarıdaki durumun tersi etki yaratır.

Dengeye tekrar dönülmesi sürecinde maliye ve para politikalarının nispi etkinliği, basit klasik ve basit Keynesyen modeller çerçevesinde açıklanabilir. İki model arasındaki temel fark, basit Keynesyen modelde para piyasasının ihmal edilmiş olmasıdır.

Yatırım talebinin faiz oranındaki değişmelere tamamiyle duyarsız, yani, yatırımın faiz esnekliğinin sıfır olduğu durumda IS eğrisi dik konumdadır.  Spekülasyon amacıyla para talebi faize duyarlı (LM eğrisi pozitif eğimli) ve IS
eğrisi dik iken genişletici bir maliye politikası, örneğin, kamu harcamalarındaki bir artış, IS eğrisini sağa doğru (IS0 ’dan IS1 ’e) kaydırır. Kamu harcamalarındaki artış, faiz oranının yükselmesine (i1) neden olur.

Yatırım talebinin faiz oranındaki değişmelere tamamiyle duyarsız, yani, IS eğrisinin dik olduğu durumda para politikası etkin değildir. Para arzındaki bir artış LM eğrisini sağa doğru, (LM0 ’dan LM1 ’e) kaydırır. Para arzı artışının faiz oranını düşürmesi, yatırım harcamalarını arttırması ve geliri (Y*) düzeyine yükseltmesi beklenirken yatırımın faize duyarsız olması nedeniyle gelir düzeyi değişmez(Y0 = Y1). Bu durumda para piyasasında dengenin sağlanması için faiz oranının düşmesi gerekir. Faiz oranı, para talebi artışı para piyasasını tekrar dengeye getiren düzeye gelene kadar düşer (i1).

Spekülasyon amacıyla para talebinin faize tamamen duyarsız olduğu durumda LM eğrisi diktir. LM eğrisinin dik olduğu durumda, maliye politikası etkin değildir. Kamu harcamalarındaki bir artış IS eğrisini, IS0 ’dan IS1 ’e kaydırır. Kamu harcamalarındaki artışın neden olduğu toplam talep artışı, işlem amacıyla para talebini arttırır. Para arzı sabit olduğu için bu da faiz oranının yükselmesine neden olur.
Yatırımlar azalır, toplam talep düşer. Gelir düzeyinin (Y*)’a kadar artması beklenirken gelir düzeyi değişmez, (Y0 )’da kalır.

Sabit döviz kuru sisteminde sermaye dolaşımı serbest olduğunda, genişletici maliye politikası oldukça etkindir. Genişletici maliye politikası, örneğin, kamu harcamalarındaki artış, IS eğrisini sağa doğru (IS0 ’dan IS1’e) kaydırır. Kamu harcamalarındaki artış, yerli faiz oranını yabancı faiz oranının üzerine çıkarır (i1) ve ülkeye sermaye girişine neden olur. Sabit döviz kuru sistemini korumak için Merkez Bankası müdahale eder, döviz satın alır, yerli para bollaşır, para arzı yükselir. Merkez Bankasının piyasadan döviz satın alımı, yerli faiz oranının yabancı faiz oranına eşit olduğu noktaya gelinceye kadar devam eder. Para arzı artışı, LM eğrisini LM0 ’dan LM1’e kaydırarak, maliye politikasının genişletici etkisini pekiştirir.

Genişletici maliye politikası, örneğin, kamu harcamalarındaki bir artış IS eğrisini sağa doğru (IS0’dan IS1’e) kaydırır. Döviz kuru esnek olduğu için Merkez Bankası müdahalesine gerek yoktur. Döviz kuru, döviz piyasasında
dengeyi sağlayacak şekilde değişir. Yeni denge daha yüksek faiz oranında (i1 ) ve gelir düzeyinde (Y1) gerçekleşir. BP eğrisinin LM eğrisinden daha yatık olduğu durumda genişletici maliye politikası sonucunda dış ödemeler fazlası ortaya çıkar. Bu durumda döviz piyasasını dengeye getirmek için döviz kurunun düşmesi gerekir.

Maliye politikası, IS eğrisi dik veya LM eğrisi yatık, yani, yatırım talebinin faiz esnekliği sıfır ve spekülasyon amacıyla para talebinin faiz esnekliği sonsuz
olduğu durumda etkindir.

İradi maliye politikasının temel özelliği bir ekonomide istikrarı sağlamak için alınması gerekli önlemlerin maliye politikasını yürütmekle yetkili siyasi karar birimlerinin takdirine dayanmasıdır. Yani, bir ekonomide talebi yönlendirmek veya istikrar sağlamak amacıyla siyasal otoritenin iradi kararlar almasıdır. Bu bağlamda, talep yetersizliği, enflasyon, işsizlik gibi sorunların ortaya çıkması halinde, bu sorunların çözümüne yönelik olarak ekonomik paketler hazırlanarak karara bağlanır. Bu kararlar bazen yasama organı tarafından alınabileceği gibi bazen de yürütme organı tarafından alınır. Doğru cevap D’dir.

Maliye politikasında gecikmeler sorunu, ekonomik sorunların zamanında tahmin ve teşhis edilmesi ile uygulamaya başlanan politikanın zamanında sonuç verebilmesine ilişkindir. Gecikmeler sorunu üç aşamalı olarak karşımıza çıkabilir. Bunlar tanıma gecikmesi, uygulama gecikmesi ve tepki gecikmesidir. Doğru cevap Bdir.

Uygulama gecikmesi, bir maliye politikası paketi için harekete geçme anı ile bu paketin uygulamaya başlanması arasındaki gecikmedir. Maliye politikasındaki değişiklikler genellikle yasal ve iradi kararlar gerektirir. Yasama süreci oldukça zaman almaktadır. Bu yüzden, bazen uygulamada ortaya çıkacak gecikmelerin azaltılması (zaman kazanmak) için yürütmeye bazı yetkiler verilir. Gelir vergisi dilimlerinin enflasyona uyarlanması ve katma değer vergisi oranının arttırılması veya düşürülmesine ilişkin bazı yetkilerin Cumhurbaşkanlığına verilmesi buna örnek olarak verilebilir. Doğru cevap E’dir.

Yasama organınca bazı yetkilerinin yürütme organına bırakılması gecikmeler sorunu aşamalarından uygulama gecikmesi içindir. Uygulama gecikmesi, bir maliye politikası paketi için harekete geçme anı ile bu paketin uygulamaya başlanması arasındaki gecikmedir. Maliye politikasındaki değişiklikler genellikle yasal ve iradi kararlar gerektirir. Yasama süreci oldukça zaman almaktadır. Bu yüzden, bazen uygulamada ortaya çıkacak gecikmelerin azaltılması (zaman kazanmak) için yürütmeye bazı yetkiler verilir. Gelir vergisi dilimlerinin enflasyona uyarlanması ve katma değer vergisi oranının arttırılması veya düşürülmesine ilişkin bazı yetkilerin Cumhurbaşkanlığına verilmesi buna örnek olarak verilebilir. Doğru cevap B’dir.

Ekonomik tahminler doğru yapılsa bile bu doğru tahminin zamanında yapılması, iradi kararların zamanında alınması ve uygulanan ekonomik programın beklenen zamanda ve büyüklükte sonuç vermesi gerekir. Bir ekonomik sorunun doğru tahmin edilmesi elbette önemlidir. Ancak bu ekonomik sorunun zamanında tahmin edilmesi de en az doğruluğu kadar önemlidir. Doğru tahmin ve doğru politikalara rağmen zamanında uygulanmayan politikalar doğru sonuç vermeyecektir. Doğru cevap A’dır.

Yürütme organıdır. Diğer organların karar vermeleri belli bir usul hükümlerini içermektedir. Yasama organınca bazı yetkilerinin yürütme organına bırakılması gecikmeler sorunu aşamalarından uygulama gecikmesi içindir. Uygulama gecikmesi, bir maliye politikası paketi için harekete geçme anı ile bu paketin uygulamaya başlanması arasındaki gecikmedir. Maliye politikasındaki değişiklikler genellikle yasal ve iradi kararlar gerektirir. Yasama süreci oldukça zaman almaktadır. Bu yüzden, bazen uygulamada ortaya çıkacak gecikmelerin azaltılması (zaman kazanmak) için yürütmeye bazı yetkiler verilir. Gelir vergisi dilimlerinin enflasyona uyarlanması ve katma değer vergisi oranının arttırılması veya düşürülmesine ilişkin bazı yetkilerin Cumhurbaşkanlığına verilmesi buna örnek olarak verilebilir. Doğru cevap C’dir.

Yürütme organıdır. İradi maliye politikaları, bir ekonomik sorun ortaya çıktığında tasarlanıp karara bağlanır ve uygulanır. İradi politikalar, bir ekonomik sorunun ortaya çıkmasıyla gündeme geldiği için ekonomik tahminlerin doğruluğu büyük önem taşımaktadır. Uygulanacak maliye politikası, yapılan tahminlerin doğruluğuna ve konulan teşhislerin çerçevesine doğrudan bağlıdır. Ekonomik tahminler doğru yapılsa bile bu doğru tahminin zamanında yapılması, iradi kararların zamanında alınması ve uygulanan ekonomik programın beklenen zamanda ve büyüklükte sonuç vermesi gerekir. Yukarıda değinildiği gibi bir ekonomik sorunun doğru tahmin edilmesi elbette önemlidir. Ancak bu ekonomik sorunun zamanında tahmin edilmesi de en az doğruluğu kadar önemlidir. Doğru cevap C’dir.

Yürütme> Yasama> Yargı’dır. En erken karar verme kabiliyetine sahip yürütme organı birinci sıradadır. İkincisi ise yasama organıdır. Yargı organı ise Anayasamız gereğince denetim işlemi yapmaktadır. Yürütme organı haricinde diğer organların karar vermeleri belli ve ayrıntılı bir usul hükümlerini içermektedir. Yasama organınca bazı yetkilerinin yürütme organına bırakılması gecikmeler sorunu aşamalarından uygulama gecikmesi içindir. Uygulama gecikmesi, bir maliye politikası paketi için harekete geçme anı ile bu paketin uygulamaya başlanması arasındaki gecikmedir. Maliye politikasındaki değişiklikler genellikle yasal ve iradi kararlar gerektirir. Yasama süreci oldukça zaman almaktadır. Bu yüzden, bazen uygulamada ortaya çıkacak gecikmelerin azaltılması (zaman kazanmak) için yürütmeye bazı yetkiler verilir. Gelir vergisi dilimlerinin enflasyona uyarlanması ve katma değer vergisi oranının arttırılması veya düşürülmesine ilişkin bazı yetkilerin Cumhurbaşkanlığına verilmesi buna örnek olarak verilebilir. Doğru cevap A’dır.

Kamu harcamaları ve vergiler olmak üzere 2 tanedir. Maliye politikasının bu iki temel aracı olan kamu harcamaları ve vergilerin ekonomik istikrar sağlayıcı işlevi, bu araçların gelirdeki değişmelere karşılık ne kadar değiştiğine bağlıdır. Kamu harcamalarının talep arttırıcı özelliği olduğuna göre, durgunluk döneminde bu harcamaların artması, enflasyon döneminde ise bu harcamaların azalması gerekir. Tersine, vergiler özel sektör harcamalarını azalttığına göre durgunluk döneminde vergilerin azalması, enflasyon dönemlerinde ise vergilerin artması gerekir. Doğru cevap A’dır.

Kamu harcamaları (işsizlik tazminatı, tarıma verilen destekler) ve vergilerdir. Maliye politikasının bu iki temel aracı olan kamu harcamaları ve vergilerin ekonomik istikrar sağlayıcı işlevi vardır. Kamu harcamalarının talep arttırıcı özelliği olduğuna göre, durgunluk döneminde bu harcamaların artması, enflasyon döneminde ise bu harcamaların azalması gerekir. Tersine, vergiler özel sektör harcamalarını azalttığına göre durgunluk döneminde vergilerin azalması, enflasyon dönemlerinde ise vergilerin artması gerekir. Doğru cevap E’dir.

Türkiye’de otomatik istikrar sağlayıcı özelliğe sahip vergiler, toplam vergi gelirleri içerisinde az bir paya sahiptir. Türkiye’de kayıt dışı çalışmanın yüksek olduğu (yaklaşık olarak toplam çalışanların yarısı), vergi kayıp ve kaçaklarının yaygın olduğu ve kişisel gelir vergisinin her çeşit kazancı kapsamada yetersiz olduğu bilinen bir gerçektir. Bütün bu nedenler, kişisel gelir vergisinin otomatik istikrar sağlayıcı etkisini azaltmaktadır. Doğru cevap E’dir.

Vergilerin otomatik istikrarlandırıcı bir fonksiyona sahip olması için öncelikle esnek bir vergi sisteminin yapılanmış olması gerekmektedir. Bir vergi sistemi içinde çeşitli vergilerin esneklikleri birbirinden farklıdır. Bir sıralama yapmak gerektiğinde esnekliği en yüksek olan vergiler kişisel gelir vergileridir. Bunu kurumlar vergisi (Gelir üzerinden alınan vergiler) ve tüketim vergileri izler. Servet vergilerinin ise otomatik istikrar sağlayıcı olarak herhangi bir etkiye sahip olmadıkları söylenebilir. Doğru cevap C’dir.