MALİYE POLİTİKASI I

Makroekonomi toplam arz, toplam talep, fiyatlar genel düzeyi, toplam istihdam gibi toplulaştırılmış araçları kullanarak bir ekonomideki daralma ve genişleme dönemlerini konu edinir.

Kamu harcamalarının genişletici etkisi verginin daraltıcı etkisinden daha büyük olur. Kamu harcamalarındaki bir artış talebin yükselmesine yol açar.

Kullanılabilir kişisel gelirdeki değişikliğin tüketim miktarında meydana getirdiği değişiklik marjinal tüketim eğilimi olarak tanımlanır.

Yukarıdaki beş ifade birbiri ile ilişkilidir. İlk dördü doğru iken son ifade de kamu harcamalarının artması, özel sektör yatırım harcamalarını azaltmaktadır.

Her üç etkide toplam talep eğrisinin negatif eğimli olmasının nedenlerindendir.

Para arzının artması ile reel para miktarı artar, faizler düşer, yatırımlar ve dolayısıyla toplam talep artar ve bu durumlar dışlama etkisinin olmaması durumunda ortaya çıkar.

İlk dört madde Keynesyen yaklaşımında doğrudur. Uygulanan genişletici maliye veya para politikaları sadece fiyat düzeyini yükseltmektedir.

Deneyimler, toplam arz eğrisinin kısa dönemde pozitif, uzun dönemde ise dikey olduğunu göstermektedir.

Fiyat düzeyi düşen ülkenin ihracatı artar ve ithalatı azalır. Faiz etkisi ise para arzının değişmediği varsayımı altında fiyat düzeyinin düşmesi hâlinde reel para arzının artmasıyla ilgilidir. Reel para arzının artması sonucu faiz oranları düşeceğinden, yatırım harcamaları ve dolayısıyla toplam talep artacaktır.

Toplam talep-toplam arz modeli kullanılarak ekonomik dalgalanmaları, enflasyona ve işsizliğe karşı uygulanabilecek maliye ve para politikalarını analiz etmek mümkündür.

Basit Keynesyen milli gelir modelinde gayri safi milli hasılanın parasal değeri (Y), bir ekonomideki toplam mal ve hizmet talebinin parasal değerine eşittir. Bu da, makroekonomi derslerinden bilindiği gibi harcama cinsinden gayri safi milli hasılaya denk düşer. Bir ekonomide üretilen mal ve hizmetler, ya hane halkı tarafından tüketim amacıyla satın alınır (C) ya da firmalar tarafından yatırım amacıyla satın alınır (I). Bunların dışında kamu sektörü de bu mal ve hizmetleri kamu hizmeti vermek veya kamu yatırımı yapmak amacıyla satın alır (G). Dışa kapalı bir ekonomide Y cebirsel olarak aşağıdaki şekilde ifade edilir:
Y = C + I + G.

Marjinal Tüketim Eğilimi: Kullanılabilir kişisel gelirdeki değişikliğin tüketim miktarında meydana getirdiği değişikliktir Marjinal tüketim eğiliminin 0 ile 1 arasında bir değer olduğu varsayılmaktadır (0 < c < 1). Yani bireyler bir miktar tüketim yapmakta, gelirlerin bir kısmını ise tasarruf etmektedirler.

Kamu Harcamaları Çarpanı: Kamu harcamalarında meydana gelen değişikliğin gelir düzeyinde meydana getirdiği değişikliği ölçmek için kullanılan katsayıdır. (1/1 – c) kamu harcamaları çarpanı olarak adlandırılır.

Transfer Harcamaları Çarpanı; Transfer harcamalarındaki bir değişikliğin gelir düzeyinde yarattığı değişmeyi gösteren katsayıdır. (c/1 – c) ifadesi transfer harcamaları çarpanı olarak adlandırılır. Buna göre, c = 0.8 iken transfer harcamalarında meydana gelen T1’lik artış, milli hasılanın denge değerini T4 kadar arttırır. Dikkat edilirse transfer harcamaları çarpanı, mal ve hizmet alımına yönelen kamu harcamaları çarpanından daha küçüktür. Bunun nedeni, transfer harcamalarının mal ve hizmet karşılığı olmaması nedeniyle doğrudan talep yaratmaması, kullanılabilir geliri arttırarak dolaylı olarak talep yaratmasıdır. Çünkü, bireyler gelirlerinin bir kısmını (1 – c) tasarruf ederek geriye kalanı ile mal ve hizmet satın almaktadırlar.

Denk Bütçe Çarpanı: Eşit miktardaki vergi artışı ile finanse edilen kamu harcamalarının, gelir düzeyinde, artan kamu harcamalarına eşit miktarda bir artış yaratması durumudur. Vergi çarpanı, kamu harcamaları çarpanının aksine negatif işaret alır. Çünkü, kamu harcamaları toplam talebi arttırırken vergiler hane halkının kullanılabilir gelirini azaltarak taleplerini düşürür. Buna ek olarak vergi çarpanı mutlak değer olarak kamu harcamaları çarpanından daha düşüktür. Çünkü, kamu harcamaları doğrudan toplam talebin bir unsuru olduğu hâlde, vergiler kullanılabilir geliri etkileyerek tüketim harcamaları yoluyla milli hasılayı dolaylı olarak etkiler. Diğer bir deyişle, kamu harcamaları gelir akımını doğrudan etkilediği hâlde, vergiler bireylerin kullanılabilir gelirini doğrudan etkileyip ikinci aşamada bu kullanılabilir gelir ile yapılan tüketimi etkiler. Kamu harcamaları çarpanı ile vergi çarpanı arasındaki bu fark denk bütçe çarpanı kavramını gündeme getirmektedir.

Keynesyen modele ihracat (Xₒ) ve ithalat (M) dahil edildiğinde gayri safi yurtiçi hasılanın parasal değeri şu şekilde olacaktır: Y = C + I + G + (Xₒ – M).

Marjinal İthalat Eğilimi: Gelir düzeyinde meydana gelen değişikliğin ithalat miktarında meydana getirdiği değişikliktir.

IS Eğrisi: Planlanan harcamalarla üretim düzeyinin eşit olduğu denge noktalarında gelir ile faiz oranı arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir.

LM Eğrisi: Para arzı ile para talebinin eşit olduğu denge noktalarında gelir ile faiz oranı arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir.

Toplam talep eğrisi, bir ekonomide mal ve para piyasalarının eş anlı olarak dengede olduğu fiyat düzeyi ve çıktı miktarı bileşimlerini gösterir. Toplam talep eğrisi de mikroekonomideki herhangi bir malın talep eğrisi gibi negatif eğimlidir. Yani fiyat düzeyi düştükçe talep edilen toplam çıktı miktarı artar ya da fiyat düzeyi arttıkça talep edilen toplam çıktı miktarı azalır. Negatif eğimli olan toplam talep eğrisinin neden böyle olduğuna dair üç açıklama yapılabilir: Refah etkisi, uluslararası etki ve faiz etkisi.