Stagflasyon ve Maliye Politikası

Enflasyon, fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak yükselmesidir. Burada iki nokta önemlidir: Ekonomideki bütün fiyatların yükselmesi ve bu yükselişin bir seferlik olmaması.

Talep enflasyonu, toplam talebin toplam arzdan büyük olmasına bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Talep enflasyonu, toplam talebin artması sonucu olarak fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artıştır.

Maliyet enflasyonu, üretim maliyetlerinin artması sonucu olarak fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artıştır.

Ücret-fiyat spirali, ücret ya da fiyatlardaki bir artışın diğerini de uyararak enflasyona neden olmasıdır. Fiyatların bir şekilde artmış olması ücret artışı taleplerini de beraberinde getirecek, artan ücretler üretimin daha maliyetli olmasına neden olarak fiyatların daha da artması sonucunu doğuracaktır.

Yapısal enflasyon, gelişmekte olan ülkelerde nitelikli eleman, sermaye ve ham madde kıtlıkları nedeniyle üretimin düşük olmasına bağlı olarak ortaya çıkan fiyat artışlarıdır.

Menü Maliyetleri, enflasyon nedeniyle fiyatlarını artıran firmaların; fiyat etiketleri, kataloglar gibi fiyatların duyurulduğu ortamları yenilemek zorunda kalmaları nedeniyle katlanmak zorunda kaldıkları maliyetlerdir.

Eğer devlet para basmak yoluyla harcamalarını finanse ederse tıpkı vergi almak gibi kendisine kaynak yaratmış olur. Enflasyon vergisi olarak tanımlanan bu durum gerçekten de para tutanların üzerine konulmuş bir vergi gibidir. Enflasyon vergisi, devletin para basması sonucunda kişilerin elinde tuttukları paranın değerinin azalması sonucunda, kişilerin reel balanslarını (ellerinde tuttukları paranın gerçek değerini) korumak için tüketimlerini azaltmalarıdır.

Tanzi etkisi, enflasyonist dönemlerde, vergilerin tarh ve tahsili arasındaki sürenin uzaması nedeniyle vergi gelirlerinin reel değerinin azalmasıdır.

Eğer %2-3 gibi makul bir enflasyon oranı tutturulabilirse yatırımların ve dolayısıyla
istihdamın artacağını savunan görüşler vardır. Bu görüşlerin temelinde ılımlı bir enflasyonun işçilerin reel ücretlerini düşürerek yatırımları daha kârlı hale getireceği düşüncesi yatmaktadır. Gerçek hayatta işçiler nominal ücretlerinin düşmesine gönüllü olmamaktadırlar. Ancak elde ettikleri nominal ücret artışı enflasyonun altında kalırsa aslında reel ücretleri gerilemektedir. Daha ucuz iş gücü, üretilen malların fiyatlarının artıyor olması olgusuyla birleşerek yatırımların kârlılığını artırmakta ve yeni yatırımların yapılması için teşvik edici olmaktadır.

Arz yanlı ekonomistler, özellikle vergilerin üretim düzeyi, çalışma ve yatırım yapma arzusu üzerindeki olumsuz etkisini vurgulamaktadırlar. Bu nedenle vergi oranlarının azaltılması üretimi, yatırımı teşvik edecek ve toplam arzın artmasıyla beraber toplam talep fazlası ortadan kalkacak, böylelikle enflasyonla mücadele edilmiş olacaktır.

Geleneksel Keynesyen yaklaşım ise enflasyonu, toplam talebin toplam arzdan fazla olmasına bağlı olarak ortaya çıkan bir sorun olarak görür. Açıktır ki bu durumda yapılması gereken, toplam talebi toplam arza eşitlemek olmalıdır. Bu da ya toplam talebin azaltılmasını ya da toplam arzın artırılmasını gerekmektedir. Toplumun refahı açısından en iyi çözüm toplam arzın artmasıdır. Ancak toplam arzın artırılması kolay değildir. Öncelikle yeni yatırımlar yapılması gerekmektedir. Bu da kaynak ve zaman gerektirmektedir. Ayrıca üretimi sınırlayan yapısal engeller varsa toplam arzı artırmak çok mümkün olmamaktadır. Dolayısıyla kısa vadede uygulanacak politika, toplam talep yönetimi politikası olmalıdır.

Mal ve hizmet alımına yönelik harcamalar arasında kısıntıya gidilmesi en kolay olanı yatırım harcamalarıdır. Devletin yatırım planlarını dondurması ya da bu planlardan vazgeçmesi, yüksek olasılıkla kamuoyunun dikkatini çekmeyecek ve politik bir dirençle karşılaşmayacaktır. Ancak kamu yatırımlarının azaltılmasının uzun dönemde üretim kapasitesi üzerinde olumsuz etkisi olacaktır.

Enflasyonist dönemlerde kamu gelirlerini, özellikle de vergi gelirlerini artırmak, kişilerin elinde daha az harcanabilir gelirin kalması nedeniyle tüketim ve yatırım harcamalarını azaltacak; dolayısıyla enflasyonist baskı azalacaktır.

Enflasyonist dönemlerde çoğu bireyin reel geliri artmasa da nominal geliri artmakta, bunun sonucu olarak bireylerin geliri bir üst vergi dilimine girmektedir. Bu durumda ise bireylerin elindeki harcanabilir gelirleri azalır ve toplam talep baskısı hafifler. Buna artan oranlı kişisel gelir vergisinin bu otomatik stabilizatör özelliği adı verilir. Bu özellik, bu vergiyi enflasyonla mücadele açısından kullanışlı hâle getirmektedir.

Servet vergilerinin enflasyonla mücadele açısından etkin olmamasına karşın, enflasyonist bir dönemde bu vergilerin kullanımı iki açıdan gerekli görülebilir. Öncelikle, servet harcama potansiyelinin bir göstergesidir. Servet vergisini tüketim yapma gücü daha yüksek olan kesimler ödemektedir. Bu açıdan servet vergilerinin alınmasının toplam talebi azaltabileceği beklenebilir. Bunun yanı sıra servet vergilerinin enflasyonist dönemlerde kötüleşen gelir dağılımını nisbi olarak iyileştirme yönünde bir etkisi de olabilecektir.

Borç Yönetimi: Kamu borçlanmasının bütçeye olan maliyetini minimize etmek ve çeşitli makroekonomik hedefleri gerçekleştirmek amacıyla kamu borçlarının miktar ve bileşimlerinin değiştirilmesidir.

Bir ekonomide dolaşımda olan nakit para ile banka mevduatlarının toplamına parasal taban adı verilir.

Devlet borçlanmasının anti-enflasyonist işlevi, borçlanmanın ekonomideki likiditeyi azaltması durumunda ortaya çıkmaktadır. Bunun için devletin aldığı borcu harcamaması gerekmektedir. Devlet borçları vade yapısı açısından değerlendirilecek olursa enflasyonist dönemlerde uzun vadeli borçlanmanın tercih edilmesi gereği ortaya çıkmaktadır. Devlet borçlanmasının enflasyonla mücadele açısından etkili olabilmesi, ekonomideki likidite miktarını azaltabilmesine bağlı olduğuna göre uzun vadeli borçlanma yöntemi bu amaca daha iyi hizmet edecektir.

Eğer ticari bankalar devlete borç verdikleri fonları özel kesime açtığı kredileri azaltmak yoluyla sağlarsa ve devletin aldığı borcu harcamadığı varsayımı geçerliyse özel kesimin yatırım ve tüketim imkânı daralacağı için enflasyonist baskı azalacaktır. Ticari bankalar için devlete borç vermek, özel kesime borç vermekten daha az riskli olduğu için avantajlı olabilmektedir. Ayrıca eğer kamu kesimi özel kesimden daha çok faiz ödeme eğilimindeyse ticari bankalar açısından kamu kesimine borç vermek daha tercih edilir olacaktır.

Finansal kırılganlık, bir finansal sistemin krize ne kadar açık olduğunun ölçüsüdür.