Maliye ve Para Politikalarının Nispi Etkinliği

Keynesyen yaklaşıma göre piyasa ekonomisinin kendiliğinden milyonlarca kişi ve firmayı kontrol ederek toplam talebi, tam istihdamı ve denge geliri eş anlı sağlayacak düzeye çıkarması istisnai bir durumdur. Bu yüzden de toplam talebi kontrol edecek bilinçli politikalar geliştirilmedikçe, bir ekonomideki istikrarı garanti altına almak mümkün değildir.

Basit Keynesyen milli gelir modelinde gayri safi milli hasılanın parasal değeri (Y), bir ekonomideki toplam mal ve hizmet talebinin parasal değerine eşittir. Bu da, harcama cinsinden gayri safi milli hasılaya denk düşer. Bir ekonomide üretilen mal ve hizmetler, ya hane halkı tarafından tüketim amacıyla satın alınır (C) ya da firmalar tarafından yatırım amacıyla satın alınır (I). Bunların dışında kamu sektörü de bu mal ve hizmetleri kamu hizmeti vermek veya kamu yatırımı yapmak amacıyla satın alır (G):

Y = C + I + G

Marjinal Tüketim Eğilimi, kullanılabilir kişisel gelirdeki değişikliğin tüketim miktarında meydana getirdiği değişikliktir. Marjinal tüketim eğiliminin 0 ile 1 arasında bir değer olduğu varsayılmaktadır (0 < c < 1). Yani bireyler bir miktar tüketim yapmakta, gelirlerin bir kısmını ise tasarruf etmektedirler.

Kamu harcamaları çarpanı, kamu harcamalarında meydana gelen değişikliğin gelir düzeyinde meydana getirdiği değişikliği ölçmek için kullanılan katsayıdır. tüketim, yatırım ve kamu harcamalarında ortaya çıkan artış toplam talebi arttırmakta, vergiler ise toplam talebi düşürmektedir. Kamu harcamalarındaki 1 TL’lik bir artış, gayri safi milli hasılanın denge değerinde (1/1 – c) kadarlık bir artış meydana getirmektedir. (1/1 – c) kamu harcamaları çarpanı olarak adlandırılır.

Transfer Harcamaları Çarpanı, transfer harcamalarındaki bir değişikliğin gelir üzeyinde yarattığı değişmeyi gösteren katsayıdır. (c/(1-c)) ile ifade edilir.

Vergi Çarpanı, vergilerde meydana gelen değişikliğin gelir düzeyinde yarattığı değişmeyi ölçen katsayıdır.

Denk bütçe çarpanı, eşit miktardaki vergi artışı ile finanse edilen kamu harcamalarının, gelir düzeyinde, artan kamu harcamalarına eşit miktarda bir artış yaratması durumudur.

Y = C + I + G + (X₀ - M)

Marjinal ithalat eğilimi, gelir düzeyinde meydana gelen değişikliğin ithalat iktarında meydana getirdiği değişikliktir. Keynesyen modelinde M ile ifade edilen ithalat şöyle ifade edilir:

M = mY

Bu formülde yer alan m, marjinal ithalat eğilimidir.

IS eğrisi, planlanan harcamalarla üretim düzeyinin eşit olduğu denge noktalarında gelir ile faiz oranı arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir.

LM eğrisi, para arzı ile para talebinin eşit olduğu denge noktalarında gelir ile faiz oranı arasındaki ilişkiyi gösteren eğridir.

Toplam talep eğrisi, bir ekonomide mal ve para piyasalarının eş anlı olarak dengede olduğu fiyat düzeyi ve çıktı miktarı bileşimlerini gösterir. Toplam talep eğrisi de mikroekonomideki herhangi bir malın talep eğrisi gibi negatif eğimlidir. Yani fiyat düzeyi düştükçe talep edilen toplam çıktı miktarı artar ya da fiyat düzeyi arttıkça talep edilen toplam çıktı miktarı azalır.

Negatif eğimli olan toplam talep eğrisinin neden böyle olduğuna dair üç açıklama yapılabilir: Refah etkisi, uluslararası etki ve faiz etkisi.

Refah etkisi, fiyat düzeyinin düşmesiyle para ve diğer varlıkları elinde tutan bireylerin kendilerini daha zengin hissederek daha fazla harcama yapacaklarını ifade eder. Uluslararası etki, yurtiçi fiyatlarla diğer ülke fiyatlarının nispi değişimlerine ilişkindir. Faiz etkisi ise para arzının değişmediği varsayımı altında fiyat düzeyinin düşmesi hâlinde reel para arzının artmasıyla ilgilidir. Reel para arzının artması sonucu faiz oranları düşeceğinden, yatırım harcamaları ve dolayısıyla toplam talep artacaktır.

Toplam arz eğrisi, verili her fiyat düzeyinde firmaların arz etmek istedikleri toplam çıktı miktarını gösterir. Normal bir ekonomik işleyişte arz eğrisi pozitif eğimlidir. Çıktı artarken istihdam artacağından iş gücü maliyetleri de artar. Bu yüzden de çıktı miktarının artması fiyat düzeyindeki artışla beraber gerçekleşir.

Klasik toplam arz eğrisi, tam istihdam düzeyinde fiyat ne olursa olsun aynı miktarda mal üretileceğini gösteren dikey toplam arz eğrisidir. Klasik toplam arz eğrisinin yatay eksene dik olması, fiyat düzeyi ne olursa olsun, aynı miktarda mal üretileceği anlamına gelir. Diğer bir deyişle, talep artışı arz düzeyini etkilemeden sadece fiyatları arttırmaktadır.

Toplam arz eğrisinin orta alanı, ekonomi tam istihdama yaklaşırken fiyatlarla üretilen mal miktarı arasında pozitif bir ilişki olduğunu gösteren toplam arz eğrisidir.

Bir ekonomide denge, toplam arz ve toplam talebin eşit olduğu, yani toplam arz ve toplam talep eğrilerinin kesiştiği noktada gerçekleşir. Diğer bir deyişle, ekonomik denge durumunda satılmayan mal ya da karşılanmayan talep olmayacaktır. Ekonomik dengesizlik ise işsizlik veya enflasyon anlamına gelmektedir.

Keynes’in temel yaklaşımı ekonominin tam istihdamın altında olduğu, dolayısıyla kullanılmayan (atıl) bir kapasitenin mevcut olduğu varsayımına dayanmaktadır. 1929 yılında yaşanan büyük bunalımı ifade eden bu varsayımın geçerli olması hâlinde, talebin arttırılması ile fiyatlar değişmeden toplam çıktıyı arttırmak mümkündür. Çünkü Keynesyen alanda verili fiyat düzeyinde atıl üretim kapasitesi bulunmaktadır.

Klasik varsayımlar altında ise ekonomi tam istihdamda dengede olduğu için toplam arz eğrisi diktir. Buna göre fiyat ne olursa olsun toplam arz değişmeyecektir. Kamu harcamalarındaki artış nedeniyle talebin artması durumunda, ekonomi tam istihdam koşullarında bulunduğu için firmalar ek istihdam yaratamayacakları için arz artmamakta, kamu harcamaları artışı sadece fiyatları yükseltmektedir.

Bu alanda meydana gelen toplam talep artışının bir kısmı fiyatlara, bir kısmı ise gelir düzeyine yansımaktadır.