MALİYE POLİTİKASI I - Deneme Sınavı - 5

Türkiye’nin de aralarında bulunduğu bu ülkeler 1980’li yıllardan itibaren liberalizasyona gitmişler ve ithal ikamesi yerine ihracata yönelik büyüme politikalarını tercih etmişlerdir. Bu politika tercihindeki beklentiler, dış ödeme zorluklarının aşılması ile ekonomide bir yapısal dönüşüm gerçekleştirilmesi ve gelişen dünya ekonomilerine ayak uydurulmasıdır. Yapısal uyum olarak adlandırılan bu sürecin önemli bir boyutu da kamu dengelerinin sürdürülebilir bir noktaya getirilmesi ile mali uyumun sağlanmasıdır.

Vergi kapasitesi bir ekonomide, veri üretim düzeyinde, mevcut vergi sistemi ile toplanabilecek vergi miktarıdır.

Vergi gayreti, bir ekonomide vergi idaresinin vergi toplama ve vergi mükelleflerinin vergi ödeme çabaları sonucunda vergi kapasitesinin kullanılabilen bölümüdür

Toplam kamu gelirleri ile yatırım dışındaki kamu giderleri arasındaki fark olarak tanımlanan kamu tasarrufları, devletin yurt içi yatırıma ne kadar katkıda bulunabileceğini gösterir

Arz yanlı ekonomi yaklaşımı, üretim maliyetleri üzerindeki vergi ve benzeri yüklerin hafifletilmesi ile büyümenin hızlanacağını ve beklendiğinin aksine vergi gelirlerinin artacağını savunan görüştür.

Tobin vergisi istikrarsızlık yaratan etkilerin hafifletilmesi amacıyla kısa vadeli sermaye hareketleri veya sıcak para olarak adlandırılan finansal hareketler üzerinden alınacak düşük oranlı vergidir.

Küreselleşmenin olumlu bir yönü ise gelişmekte olan ülkelere yönelen yabancı sermayedir. Yükselen piyasalar olarak tanımlanan gelişmekte olan ülkelerin finansal piyasalarının doğru yönetilmesi hâlinde, yabancı sermaye gelişmekte olan ülkelerin sermaye ihtiyacını olumlu etkileyebilir.

Bir ülkede bölgeler arasındaki ekonomik ve sosyal gelişmişlik farkları, bölgesel dengesizlik olarak tanımlanabilir. Hemen hemen tüm ülkelerde farklı yoğunlulukta da olsa, bölgeler arasında bir takım dengesizlikler bulunmaktadır. Ancak gelişmekte olan ülkelerde, gelişmiş ülkelere oranla bölgesel dengesizliklerin çok daha yoğun olarak yaşandığı açıktır.
Bölgesel dengesizlikler değişik nedenlere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu dengesizliklerin ortaya çıkışında bölgeler arasındaki coğrafi, tarihsel, kültürel, ekonomik ve sosyal farklılıklar belirleyici olmaktadır.

Bölgeler arasındaki farkların giderilmesi sürecinde esas sorunun kaynak dağılımında yaşandığı söylenebilir. Çünkü bölgelerarası dengesizlikleri gidermeye yönelik hemen her önlem, bölgelerarası bir kaynak aktarımını zorunlu kılmaktadır. Elbette bu aktarımın yönü de gelişmiş bölgelerden gelişmekte olan bölgelere doğru gerçekleşmektedir. Burada
kaynakların etkin dağılımını sağlama görevi merkezî yönetimindir. Yerel yönetimlerin böyle bir dağılımı gerçekleştirmeleri son derece güçtür. Söz gelimi bölgelerin vergi potansiyelleri birbirinden çok farklı iken ihtiyaçları birbirine yakındır. Buna göre, tüm bölgeler aynı vergileme yetkilerine sahip olmalarına karşın, gelişmemiş bölgeler, gelişmiş bölgelere göre daha az gelir elde edeceklerdir. Kuşkusuz bu durum, gelişmemiş bölgelerin sorunlarını derinleştiren bir sürece işlerlik kazandıracaktır. Merkezî yönetim, yerel yönetimlerden gelen talepler doğrultusunda bölgelerin nüfus yoğunluğu, gelişmişlik düzeyleri gibi birtakım değişkenleri dikkate alarak kaynak transferini gerçekleştirmektedir.

Genel bir tanımla yatırım indirimi, yapılan yatırımın, yatırımın ve bölgenin niteliğine göre tamamının ya da belirli bir kısmının vergilendirilebilir gelirden indirilmesidir. Yatırım indirimi, yatırımın maliyetine doğrudan etkide bulunarak kârlılığını artıran önemli bir vergisel teşviktir. Devlet, yatırım indirimi ile vergi alacağından kısmen veya tamamen vazgeçerek özel kesim yatırımlarına destek vermekte, büyüme ve kalkınma sürecine katkıda bulunmaktadır.

Vergi tatili, belirli bir dönem boyunca gelir ve kurumlar vergisinin kısmen veya tamamen kaldırılmasıdır.

Devlet söz konusu alanlara yapılacak yatırımlar için, faiz oranlarını düşürerek ilgili yatırımların kredi maliyetlerini azaltabilir. Sanayide kullanılan girdi niteliğindeki malların ithalini kolaylaştıracak kur politikaları uygulayabilir veya ilgili malları doğrudan kendisi temin edebilir. Bu doğrultuda kamu harcamalarının rasyonel önceliklerle tasarlanarak, yatırımların uzun vade ve düşük maliyetle kredilendirilebilmesinin sağlanması ve özellikle enerji başta olmak üzere girdi niteliğindeki malların belirli sektör ve bölgeler için uygun koşullarda kullanımını sağlayacak yapının oluşturulması son derece önemlidir. Geri kalmış bölgelere yapılacak özellikle kamu altyapı yatırımları ile devlet, ilgili bölgelerde üretim maliyetlerini düşürmeye ve bu konuda özel sektöre öncülük etmeye çalışabilir. Yatırımcılar için geri kalmış bölgeleri çekici hâle getirmenin bir diğer yolu, sosyal altyapı harcamalarını arttırmaktır. Eğitim ve sağlık hizmetleri ile beşerî sermaye donanımını geliştirecek sektörlere yapılan harcamalar, genel olarak sosyal altyapı harcamaları olarak değerlendirilmektedir.

Özel kesim yatırımları için çok daha uyarıcı olan kimi amortisman yöntemlerinde ise ilk yıllarda fazla tutarda amortisman ayrılmakta, sonraki yıllarda ise ayrılan amortisman tutarları azalmaktadır. Buna göre, yatırımların teşvikinde, hızlandırılmış amortisman yönteminin ayrı bir yeri vardır. Hızlandırılmış amortisman yönteminde, işletmelerin amortismana tabi mallara yapmış oldukları harcamalar çok daha kısa sürede amorti edilerek işletme kârından düşülmektedir. Amortisman ayırma süresi genellikle ilgili sermaye malının fiziksel ömründen kısa olmakla birlikte bir yıldan daha uzundur.
Yatırımın getirisinin özellikle ilk yıllarda çok daha fazla olduğu yatırım türlerinde söz konusu amortisman yöntemi daha etkilidir. Getirinin sonraki yıllara sarktığı ya da ilk yılda önemli bir getirinin söz konusu olmadığı yatırım türleri için, böylesi bir amortisman rejimi fazla bir anlam taşımayacaktır. Kalkınma sürecinde sınırlı kaynakların yüksek katma değer oluşturacak alanlarda kullanılabilmesi son derece önemlidir. Dolayısıyla söz konusu amortisman yöntemlerinin genel bir teşvik politikası aracı olmaktan çok bir kalkınma programı dâhilinde belirli sektörler ve bölgeler için kullanılan teşvik araçları olması önem taşımaktadır. Teşviklerin sonuç vermesi hâlinde, belirli ekonomik faaliyetlerin diğerlerine oranla daha fazla ve daha hızlı gelişmesi sağlanmış olacaktır.

Teşvik politikaları, ekonomik faaliyetler ve sektörel farklılıklara göre değişik amaç ve hedefler doğrultusunda uygulanmaktadır. Teşviklerin öncelikli amacı, kamu kesiminin, belirli ekonomik faaliyetleri diğer faaliyetlere göre daha çok destekleyerek bunların daha kısa sürede, daha hızlı gelişmelerini sağlayabilmektir.

Sektörel teşviklerinin amaçları;

İstihdamın arttırılması- işsizliğin azaltılması

Bölgeler arası gelir dengesizliklerinin azaltılması

Sermaye birikimin arttırılması

üretim potansiyelinin arttırılması için gereklidir.

Bütçenin gelir ve gider kalemlerinin birbirlerine denk olmaları durumuna bütçe denkliği denir.

Sermayenin, yatırımların, teknolojinin ve nitelikli iş gücünün belirli bölgelerde toplanması bu bölgeleri kısa sürede merkez hâline getirmektedir. Diğer bir deyişle sanayileşme sürecinde merkeze doğru bir toplanma eğilimi söz konusudur. Taşıma maliyetlerini azaltan ölçek ekonomilerinden yararlanma amacı, finansal ve diğer hizmetlerin merkezlerde toplanması, ulaşım ve haberleşme imkânlarının da yine bu bölgelerde daha çok gelişme eğilimi göstermesi, sanayi merkezlerini daha çekici hâle getirmektedir.

Vergiler ve kamu harcamaları, maliye politikası kapsamında kullanılmakta olan temel teşvik araçlarıdır. Vergisel teşviklerin öncelikli amacı, geri kalmış bölgelerde üretim maliyetlerini düşürmek ve yatırımların kârlılığını artırmak suretiyle kaynakları bu bölgelere çekerek üretim kapasitelerini arttırabilmektir. Vergisel teşviklerle bölgesel farkların azaltılmasının yanı sıra belirli sektörlerin geliştirilmesi, kalkınmanın hızlandırılması, istihdamın artırılması ve yabancı sermaye girişlerinin teşvik edilmesi gibi kalkınma sürecine yön verecek dinamikler yönlendirilmeye çalışılmaktadır

Bir üreticinin kendi faaliyetleri dışında herhangi bir maliyete katlanmadan, başka ekonomik faaliyetler sonucu birtakım yararlar sağlaması durumudur.

Denk Bütçe Çarpanı : Eşit miktardaki vergi artışı ile finanse edilen kamu harcamalarının, gelir düzeyinde, artan kamu harcamalarına eşit miktarda bir artış yaratması durumudur.

Toplam arz eğrisi, verili her fiyat düzeyinde firmaların arz etmek istedikleri toplam çıktı miktarını gösterir.

Yüzyılın sonunda sermayenin küreselleşmesinin hızlanması ile beraber, yabancı yatırımlar için daha fazla imkân sağlayan ve bu yatırımlara daha cazip görünen ülkeler yükselen piyasalar olarak tanımlanmıştır. (Doğru Yanıt A Şıkkıdır.)