MALİYE POLİTİKASI I - Deneme Sınavı - 14

Post Keynesyenler ise enflasyonu sınıfsal bir çatışmanın sonucu olarak görme eğilimindedir. Buna göre işçilerle kapitalistler arasında milli gelirin bölüşümüne yönelik bir çatışma söz konusudur: İşçiler kendi durumlarını iyileştirmek için ücret artışları talep ederlerken, kapitalistler de ücret artışları nedeniyle kâr paylarının azalmasını engellemek için ürettikleri malların fiyatlarını artırma eğiliminde olacaktır. Gelir bölüşümü savaşının sonucu ise enflasyon olmaktadır. Bu nedenle ücret ve fiyatların oluşumunun denetlenmesi, yani gelirler politikası uygulanmalıdır.

Enflasyonist dönemlerde kamu gelirlerini, özellikle de vergi gelirlerini artırmak, kişilerin elinde daha az harcanabilir gelirin kalması nedeniyle tüketim ve yatırım harcamalarını azaltacak; dolayısıyla enflasyonist baskı azalacaktır. Bilindiği gibi bir vergi sistemi tek bir vergiden değil, çeşitli vergilerin bileşiminden oluşmaktadır. Bu nedenle farklı vergilerin enflasyonla mücadele açısından etkileri de farklı olacaktır. Bu nedenle her bir verginin etkisi ayrı ayrı incelenecektir. Kamu borçlanması da kamu kesimine harcama yapabilme gücü verme açısından bir çeşit gelir olarak kabul edilebilir. Kamu borçlanması aynı zamanda özel kesimden kamu kesimine bir satın alma gücü transferi anlamına geldiği için toplam talebi kısmak amacıyla da kullanılabilir. Dolayısıyla kamu borçlanması konusu da enflasyonla mücadele açısından ele alınabilir. Transfer harcamaları enflasyonla mücadelede kullanılan kamu harcamalarıdır.

Ekonomik büyüme kısaca bir ekonomide ortaya çıkan reel gelir artışı olarak tanımlanabilir. Bir ekonomide işsizliğin yaygınlaşması üretimin yavaşlaması sonucunu doğurabilir. Üretimin azalması, şüphesiz ki ekonomik büyümeyi de yavaşlatır.İngilizcede durgunluk anlamına gelen "stagnation" ve enflasyon anlamına gelen "inflation" kavramlarını birleşmesi ile oluşmuş stagflasyon, bir ekonomide yaygın işsizlik ile beraber yüksek enflasyonun yaşandığı bir ekonomik istikrarsızlıktır.

Phillips, adı geçen çalışmada, parasal ücretlerin artışı ile işsizlik oranı arasındaki ilişkinin ters yönlü olduğu sonucuna varmıştır. Bunu bir grafik ile ifade etmiş ve Phillips eğrisi olarak iktisat yazınında yer almıştır. Laffer eğrisi ise vergi oranları ile vergi hasılatı arasındaki ilişkiyi gösteren bir eğridir.

Monetarist görüşün kurucusu olarak kabul edilen Milton Friedman ve bu okulun oluşumuna da katkı sağlayan Edmund Strother Phelps, birbirlerinden ayrı olarak yaptıkları araştırmalarında Phillips eğrisinin enflasyon beklentisinin sabit olduğu varsayımı koşuluyla geçerli olduğunu belirtmişlerdir, soru kökünde yer alan çıkarsamaya ulaşmışlardır.

Türkiye Kısa dönemli eğri, işsizlik ve enflasyon oranı arasındaki değişimi gösteren negatif eğimli bir eğridir. Uzun dönemli eğri, enflasyon oranı ile işsizlik oranı arasında ters yönlü bir ilişki bulunmadığını gösterir.

John Maynard Keynes’in Genel Kuramı’nı yayımlamasından sonra gerek gelişmiş ve gerekse gelişmekte olan ülkeler müdahaleci devlet anlayışını benimsemiş ve ekonomilerinin istikrara kavuşmalarında, toplam talep yönetimi ile istikrar politikalarını uygulamışlardır. II. Dünya Savaşı’ndan 1970'li yıllara kadar hakim olan Keynesyen yaklaşım çerçevesinde uygulanan müdahaleci politikalar ile nispeten başarılı da olmuşlardır. 1970'lerde oluşan stagflasyon sorunu ve buna bağlı olarak özellikle monetarist ekonomistlerin Keynesyen istikrar politikalarına karşı geliştirdikleri eleştiriler, çağdaş Keynesyen ekonomistleri harekete geçirmiştir. Çağdaş Keynesyen (Neo-Keynesyen) ekonomistler, Keynesyen bakış açısı ile bir yandan stagflasyon sorununu ortaya çıkaran faktörlerin neler olduğu ve oluşan stagflasyon sorunun çözüm arayışlarını, bir yandan da kendilerine yöneltilen eleştirileri açıklamak üzere geliştirdikleri yaklaşımda, stagflasyonun gerekçesi talep yönlü ve arz yönlü şokların ekonomiyi sürekli olarak etkilemesi görüşüne ve ücret ve fiyatların aşağıya doğru esnek olmaması ya da rijit olduğu varsayımına dayanarak açıklamaktadırlar.

Fiyat istikrarsızlığın ortaya çıkardığı sosyal maliyetler kaynak tahsisinin bozulması, kaynakların etkin kullanılmaması, gelir dağılımının bozulması, ödemeler dengesinin bozulması, tasarruf hacminin etkilenmesidir.

Arz yönlü ekonomistler, mal ve hizmet üretimi üzerinden alınan yüksek oranlı verilerin üretim maliyetleri artırarak toplam arzı etkilediğini savunmaktadır. Nitekin, Laffer eğrisi yaklaşımı vergi oranlarının düşürülmesiyle vergi gelirinin artırılacağını ifade eder. Fakat Keynesyen ekonomi yaklaşımında ekonomik istikrarsızlıkların temelinde talep yönlü istikrarsızlıklar bulunduğu savunulmaktadır. Dolayısıyla III yanlış, I ve II doğrudur.

Belirli endüstrilerin kendine özgü koşulları içinde; yapısal nedenlerle yaygın işsizlik, üretim daralması gibi nedenlerle de fiyatlar yükselmiş olabilir. Böyle bir durumda sektörel politikalar uygulanmalıdır.

Gelirler politikası enflasyonu etkileyen fiyat ve ücret artışlarını ortadan kaldırmak ya da sınırlandırmak üzere geliştirilen doğrudan müdahale içeren politikalardır. Bu politikayı savunanlar piyasadaki eksik rekâbeti vurgulamaktadırlar. Bu politikada, eksik rekâbet piyasalarında oluşan ücret ve fiyatların yüksek düzeylerde seyredebileceğinden hareketle, bunların gelirler politikası ile oluşum sürecinde müdahale edilmesinin yararları olacağı savunulmaktadır.

Fiyatlara doğrudan müdahale eden gelirler politikası, fiyat artışlarını sınırlamak için vergi sistemini kullanılmasını öngören vergi temelli gelirler politikası, sektörel ve bölgesel mikro politikalar ve üretimi teşvik eden politikalar stagflasyonla mücadele politikaları olarak sayılabilir. Stagflasyonla mücadelede geleneksel mali araçlar ile makro düzeydeki politikaların ise çözüm olmadığı ifade edilmektedir.

Bu kavramı ilk defa İngiliz Parlamenter Iain Macleod 1965 yılında kullanmıştır.

Stagflasyon: Bir ekonomide yaygın işsizlik ile beraber yüksek enflasyonun yaşandığı bir ekonomik istikrarsızlıktır. Bu kavramı, Paul Samuelson’un “durgunluk döneminde artan enflasyon” anlamında kullanmasının etkisi ile birlikte, stagflasyon ekonomi yazınında yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Stagflasyonu tanımlamak ve daha iyi analiz edebilmek için enflasyon, işsizlik ve ekonomik büyüme kavramları üzerinde durmak gerekir.

Yeni Zelandalı ekonomist Alban William Phillips tarafından İngiliz ekonomisi üzerine yaptığı bir çalışma ile daha anlamlı hâle gelmiştir. A. W. Phillips, adı geçen çalışmada, parasal ücretlerin artışı ile işsizlik oranı arasındaki ilişkinin ters yönlü olduğu sonucuna varmıştır. Bunu bir grafik ile ifade etmiş ve Phillips eğrisi olarak ekonomi yazınında yerini almıştır. Phillips eğrisine göre bir ekonomide, işsizlik ile mücadele edildiğinde nispeten düşük işsizlik oranına ulaşılır, ancak bu durum yüksek parasal ücret artışı ile başarılabilir. Parasal ücretlerin artışı enflasyona yol açtığına göre, düşük işsizlik yaşandığı dönemlerde yüksek enflasyon söz konusu olur. Eğer enflasyon ile mücadele edilirse bunu başarmak ancak yüksek işsizlik sonucunda gerçekleştirilebilmektedir.

Monetarist görüşün kurucusu olarak kabul edilen Milton Friedman’dır.

Doğal işsizlik oranı, enflasyonun olmadığı işsizlik oranı olarak kabul edildiğinde, kısa dönem Phillips eğrisinin yatay ekseni kestiği noktada oluşan işsizlik oranı doğal işsizlik oranı olarak kabul edilebilir.

Ekonomi doğal işsizlik oranında iken reel ücret sabittir. Böyle bir durumda eğer enflasyon olursa işçiler ücret artışı talep ederek satın alma gücündeki azalmayı önlemek isterler. İşsizliği azaltmak üzere uygulanan bir genişletici politika durumunda artan talep nedeni ile firmalar ürettikleri mal ve hizmetlerin fiyatlarını işçilerin beklentilerinden daha fazla yükseltebilirler. Yüksek fiyatlar nedeni ile oluşan yüksek hasılat firmaları eski ücret düzeyinden geçerli iş gücü talep etmeye sevk eder. Kısa dönemde, işçiler ücret hadlerinin yükseldiğini sanarak bu talebe yanıt verirler. Bu durumda işsizlik oranı doğal işsizlik oranının altına inebilir. Uzun dönemde, işçiler fiyat artışının ücret artışından fazla olması nedeni ile reel ücretlerinin azaldığını anlayarak iş gücü arzını azaltmakta ve ücret artış oranının fiyat artış oranı ile hareket etmesini talep etmede ısrarlı olurlar. Dolayısı ile reel ücret düzeyi doğal işsizlik oranında tekrar dengesini bulur. Görüldüğü gibi işçi ve firmaların beklentileri dikkate alındığında işsizlik oranı doğal işsizlik oranına dönmekte ve reel ücret değişmemektedir.

Ekonomik istikrarın sağlanması da tam istihdam ile fiyat istikrarının birlikte sağlanması ile mümkün olmaktadır. Bir ekonomide ortaya çıkan stagflasyon ile bir taraftan fiyat istikrarsızlığının bir taraftan da tam istihdamın sağlanmadığı görülmektedir. Bu duruma sahip bir ekonomide iki temel sosyal maliyet ortaya çıkmaktadır. Birincisi, fiyat istikrarsızlığının ortaya çıkardığı sosyal maliyetler ki bunlar arasında kaynak tahsisinin bozulmasına bağlı olarak kaynakların etkin kullanılamaması, gelir dağılımının bozulması, ödemeler dengesinin olumsuz etkilenmesi, tasarruf hacminin etkilenmesi sayılabilir. İkincisi ise işsizliğin neden olduğu sosyal maliyetler olarak ortaya çıkmaktadır. Bunlar arasında üretim hacminin azalması, büyüme hızında yavaşlama, sosyal transferlerin artması, yoksulluğun artması, insanların yaşam kalitesinin düşmesi ve bunlara bağlı olarak diğer dolaylı etkiler sayılabilir.

Ekonomik istikrarın sağlanması da tam istihdam ile fiyat istikrarının birlikte sağlanması ile mümkün olmaktadır. Bir ekonomide ortaya çıkan stagflasyon ile bir taraftan fiyat istikrarsızlığının bir taraftan da tam istihdamın sağlanmadığı görülmektedir. Bu duruma sahip bir ekonomide iki temel sosyal maliyet ortaya çıkmaktadır. Birincisi, fiyat istikrarsızlığının ortaya çıkardığı sosyal maliyetler ki bunlar arasında kaynak tahsisinin bozulmasına bağlı olarak kaynakların etkin kullanılamaması, gelir dağılımının bozulması, ödemeler dengesinin olumsuz etkilenmesi, tasarruf hacminin etkilenmesi sayılabilir. İkincisi ise işsizliğin neden olduğu sosyal maliyetler olarak ortaya çıkmaktadır. Bunlar arasında üretim hacminin azalması, büyüme hızında yavaşlama, sosyal transferlerin artması, yoksulluğun artması, insanların yaşam kalitesinin düşmesi ve bunlara bağlı olarak diğer dolaylı etkiler sayılabilir.