MALİ ANALİZ

Dikey analiz tekniğinde bilanço toplamı 100 kabul edilerek her bir varlık (aktif) ve kaynak (pasif) kaleminin genel toplama oranı hesaplanır.

Bilançoda yer alan grup toplamları 100 kabul edilerek her bir kalemin ait olduğu grup toplamı içindeki yüzdesi de hesaplanabilir.

Dikey analiz işletmenin varlık ve kaynak yapısı ile dönem net kârının nasıl oluştuğunu açıklayan bir analiz tekniğidir.

Bilançonun yüzde yöntemi ile analizinde öncelikle inceleme dönemine ilişkin bilanço verilerine gereksinim duyulacaktır. Analiz üç sütun üzerinde yapılmaktadır. Birinci sütunda, ilgili döneme ilişkin bilanço verilerinin tutarları yer almaktadır. İkinci sütunda, her kalemin kendi grup toplamı içindeki oranı yer almakta ve üçüncü sütunda ise her kalemin bilanço toplamına olan oranı yazılmaktadır.

Dikey analiz tekniğinin bilançoda grup toplamları veya genel toplamlar; gelir tablosunda net satışlar üzerinden uygulanması sonucunda her iki tablodaki dikey yüzdeler farklı şeyleri ifade etmektedir. Bilançodaki yüzdeler, kalemlerin grup veya genel toplam içindeki payını gösterirken, gelir tablosundaki yüzdeler ise kalemlerin net satışlar karşısındaki payını göstermektedir.

Kalem incelenmesinin amacı, her bir kalemin ait olduğu grup toplamı ve aktif ve pasif toplamı içerisindeki payının, kalemin özelliği de dikkate alınarak, yeterli büyüklükte olup olmadığını incelemektir.

Varlık dağılımının incelenmesi kapsamında öncelikle dönen varlıklar ile duran varlıkların toplamlarının aktif toplamı içerisindeki payları incelenir.

Varlık kaynak ilişkisinin incelenmesi kapsamında dönen ve duran varlıkların hangi kaynaklarla finanse edildiği ve bu finansman şeklinin işletme açısından uygun olup olmadığı incelenir.

Dikey analiz tekniğinin bilançoda grup toplamları veya genel toplamlar; gelir tablosunda net satışlar üzerinden uygulanması sonucunda her iki tablodaki dikey yüzdeler farklı şeyleri ifade etmektedir. Bilançodaki yüzdeler, kalemlerin grup veya genel toplam içindeki payını gösterirken, gelir tablosundaki yüzdeler ise kalemlerin net satışlar karşısındaki payını göstermektedir.

Varlık ve kaynak dağılımının incelenmesinde bilançoda yer alan grup toplamlarının toplam içerisinde yüzde olarak sahip olduğu pay dikkate alınarak grubun özelliğine ve işletmenin türüne göre bunun yeterli olup olmadığı araştırılır. Bu durumda varlık ve kaynak dağılımının incelenmesi aşağıda yer alan üç aşamada gerçekleşir:
• Varlık dağılımının incelenmesi
• Kaynak dağılımının incelenmesi
• Varlık-kaynak ilişkisinin incelenmesi

Duran varlıklar için durum ele alınacak olursa, bilindiği gibi duran varlıklar içerisinde genellikle maddi duran varlıklar en büyük paya sahiptir. Bu nedenle de işletmenin gerekli üretim kapasitesini sağlayacak maddi duran varlıklara sahip olması istenir. Maddi duran varlık kalemlerinin gereğinden az olması işletmenin arzulanan üretim ve iş hacmine ulaşamamasına, gereğinden çok olması da maliyet ve gider artışlarına yol açar.

Duran varlıklar için durum ele alınacak olursa, bilindiği gibi duran varlıklar içerisinde genellikle maddi duran varlıklar en büyük paya sahiptir. Bu nedenle de işletmenin gerekli üretim kapasitesini sağlayacak maddi duran varlıklara sahip olması istenir. Maddi duran varlık kalemlerinin gereğinden az olması işletmenin arzulanan üretim ve iş hacmine ulaşamamasına, gereğinden çok olması da maliyet ve gider artışlarına yol açar.

Ticaret işletmeleri için de sanayi işletmeleri için de özkaynakların toplam kaynaklar içinde en büyük paya sahip olması istenir. Diğer bir ifadeyle kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamının özkaynaklardan daha az veya en fazla ona eşit olması istenir. Ancak ülkemizde para ve sermaye piyasasının yeterince gelişmemiş olması ve işletmelerin daha çok şahıs işletmesi veya aile işletmesi şeklinde olması gibi nedenlerle işletmelerin faaliyetlerini daha çok yabancı kaynakla yürütmelerine neden olmaktadır.

Özkaynaklar ise bilindiği gibi, geri ödemesi ve faiz ödemesi olmayan bir kaynaktır ve işletme ortaklarının varlıklar üzerindeki haklarını gösterir. Bu bakımdan özkaynakların otofinansman yönünü temsil eden kâr yedekleri ve dönem kârının en büyük payı alması istenir. Bilindiği gibi otofinansman işletmenin kendi kendini finanse edebilmesidir. Bu nedenle özkaynakların içinde otofinansmanı temsil eden kalemlerin payının yüksekliği her tür işletme açısından olumlu bir göstergedir. Ancak, ortaklarca fiilen işletmeye yatırılan sermaye büyüklüğü arttıkça kârdan pay alacak hisse sayısı da artacağından ve
kârın işletmede kalan kısmı da o oranda azalacak ve işletmenin otofinansman yönü zayıflayacaktır. Diğer taraftan fiktif hareketler nedeniyle ortaya çıkan değerlerin (örneğin, yeniden değerleme artışları gibi) özkaynaklar içerisinde fazla yer tutmaması arzu edilir.

Dönen varlıkların başta kısa vadeli yabancı kaynaklardan olmak üzere günlük faaliyetlerin sürdürülebilmesi için, yani net çalışma sermayesinin oluşabilmesi için özkaynaklardan veya uzun vadeli yabancı kaynaklardan da finanse edilmiş olması gerekir. Duran varlıklar ise özkaynaklar ve uzun vadeli yabancı kaynaklarla finanse edilmelidir. Böyle bir durum, işletmenin kısa vadeli borçlarını mevcut dönen varlıklarla ödeyebildiğinden başka üretim, satış ve gider karşılamada başarılı olacağı ve bunun sonucunda dönem kârlılığının daha da kuvvetleneceği anlamına gelir. Aksi bir durumda ise yani kısa vadeli yabancı kaynakların genel dikey yüzdesinin dönen varlıkların dikey yüzdesinden büyük olması durumunda, net çalışma sermayesi noksanı söz konusu olacaktır. Bu nedenle de işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeyemeyeceği ve mali gücünün sarsılarak zarara uğrayacağı söylenebilir.

Maddi Duran Varlıklar 
1. Arazi ve Arsalar 
2. Yerüstü ve Yeraltı Düzenleri 
3. Binalar 
4. Makine, Tesis ve Cihazlar 
5. Taşıt Araç ve Gereçleri 
6. Döşeme ve Demirbaşlar 
7. Diğer Maddi Duran Varlıklar 
8. Birikmiş Amortismanlar 
9. Yapılmakta Olan Yatırımlar
10. Verilen Sipariş Avansları

DÖNEN VARLIKLAR
A. Hazır Değerler
B. Menkul Kıymetler
C. Kısa Vadeli Ticari Alacaklar *
D. Diğer Kısa Vadeli Alacaklar
E. Stoklar
F. Diğer Dönen Varlıklar

ÖZ SERMAYE
A. Sermaye
B. Sermaye Taahhütleri (-)
C. Emisyon Primi
D. Yeniden Değerleme Değer Artışı
E. Yedekler
F. Net Dönem Karı
G. Dönem Zararı (-)
H. Geçmiş Yıllar Zararları (-)

Dönen varlıkların başta kısa vadeli yabancı kaynaklardan olmak üzere günlük faaliyetlerin sürdürülebilmesi için, yani net çalışma sermayesinin oluşabilmesi için özkaynaklardan veya uzun vadeli yabancı kaynaklardan da finanse edilmiş olması gerekir. Duran varlıklar ise özkaynaklar ve uzun vadeli yabancı kaynaklarla finanse edilmelidir. Böyle bir durum, işletmenin kısa vadeli borçlarını mevcut dönen varlıklarla ödeyebildiğinden başka üretim, satış ve gider karşılamada başarılı olacağı ve bunun sonucunda dönem kârlılığının daha da kuvvetleneceği anlamına gelir. Aksi bir durumda ise yani kısa vadeli yabancı kaynakların genel dikey yüzdesinin dönen varlıkların dikey yüzdesinden büyük olması durumunda, net çalışma sermayesi noksanı söz konusu olacaktır. Bu nedenle de işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeyemeyeceği ve mali gücünün sarsılarak zarara uğrayacağı söylenebilir.

Ancak bütün bunların yanında dönen varlıkların kısa vadeli borçlardan büyük olması her zaman yeterli olmaz. Dönen varlıklar aynı zamanda nakit, mal ya da hizmet şeklinde ödenecek kısa vadeli borçları, müşteri taleplerini ve üretimi karşılayacak çeşitlilikte kalemleri içermelidir. Dönen varlıkların likit yapısının nakitle ödenecek borçları, stoklar kaleminin mal teslim edilerek ödenecek borçları karşılayıp karşılayamayacağı incelenir. Ayrıca aralarında doğrudan ilişki bulunan varlık ve kaynak kalemlerinin genel toplama göre bulunmuş dikey yüzdeleri karşılaştırılmalıdır. Örneğin, ticari borçlar ve stoklar ilişkisi gibi.

Dikey yüzdeler bilançoda yer alan aktif ve pasif kalemlerin nasıl dağıldığına ilişkin olarak ya da gelir tablosundaki kalemlerin net satışlar karşısındaki dağılımının incelenmesi açısından analize yardımcı olan bir analiz tekniğidir. Cevabımız C seçeneğidir.