MAKRO İKTİSAT

Konjonktür, bir ekonomide içinde bulunulan toplam ekonomik faaliyet düzeyindeki dalgalan­malardır. Konjonktür dalgalanmaları konusunda ilk önemli çalışmaları yapan Burns ve Mitchell 1946, yılında konjonktürü; ulusların toplam iktisadi fa­aliyetlerinde ortaya çıkan bir dalgalanma türü ola­rak tanımlar. Buna göre birçok ekonomik faaliyet aynı zamanda gerçekleşen genişleme, onu izleyen durgunluk ve daralma ve bir sonraki konjonktürün genişleme dönemi ile birleşen bir canlanma dö­neminden oluşur. Bu konjonktür dalgalanmaları tekrarlanan ancak periyodik olmayan değişmeler olarak gözlemlenir.

Konjonktür dalgalanmasında toplam iktisadi fa­aliyetin en düşük değere ulaştığı noktaya dip denir­ken toplam iktisadi faaliyetlerin en yüksek olduğu noktaya tepe adı verilir. Toplam iktisadi faaliyet dip noktaya ulaştıktan sonra yükselmeye başlar. Toplam iktisadi faaliyetin arttığı bu çıkış dönemine geniş­leme dönemi denir. Toplam iktisadi faaliyet tepe noktaya ulaştıktan sonra iniş aşaması başlar. Top­lam iktisadi faaliyetin düştüğü bu iniş aşamasına da daralma veya durgunluk (resesyon) dönemi adı ve­rilir.

Ekonomik değişkenlerin konjonktürel davra­nışlarında ayırt edici özellik olarak makro­iktisadi değişkenlerin dönme noktaları olan dip ve tepe noktalarının konjonktürün dönme noktaları­na oranla zamanlamasına bakılır. Üç değişken gözlemlenir:

İlki: Eğer makroiktisadi değişkenin dönme nok­taları konjonktürden önce ortaya çıkıyorsa, o değişkene öncü değişken denir.

İkincisi: Eğer değişkenin dönme noktaları konjonk­türle aynı zamanda gerçekleşiyorsa, o değiş­kene eş zamanlı değişken denir.

Üçüncüsü: Eğer değişkenin dönme noktaları konjonktürün dönme noktalarından sonra ortaya çıkıyorsa, o değişken gecikmeli değişken olarak adlandırılır.

Temel makroiktisadi değişkenlerin konjonktürel davranışları, yön ve zamanlama göre ayrılır.  Sanayi üretiminin değişim yönü aynı yönde, değişim zamanı ise eşzamanlıdır.

Reel konjonktür teorisine göre ekonomideki arz yönlü pozitif verimlilik şokları ekonomik genişleme dönemlerine, negatif verimlilik şokları da ekonomik durgunluk dönemlerine neden olur.

Solow (Neo-Klasik) büyüme modelinde üretim fonksiyonu

y = f(k)

olarak yazılabilir.

Bu üretim fonksiyonu bize işgücü başına ser­maye miktarı olan k ile işgücü başına çıktı miktarı olan y = f(k)’nın doğrusal ilişkisini vermektedir. Kişi başına düşen sermaye miktarı arttıkça kişi ba­şına düşen çıktı miktarı da artar. Ancak sermaye için azalan verimler kanunu geçerli olduğundan kişi başına çıktı azalan oranda artacaktır.

Solow (Neo-Klasik) büyüme modelinde kişi başına sermaye birikim denklemi:

∆k = sf(k)-(δ+n)k

şeklinde yazılır.

Kişi başına sermaye birikim denklemine göre Solow büyüme modelinde bir yıldan öteki yıla kişi başına sermaye stokundaki değişim kişi başına tasarruftan (sy), (δ+n)k terimi­nin çıkartılması ile elde edilir. Modelde tasarruf­lar yatırıma eşit olduğu için, sy terimi işçi başına yatırım(i) olarak da yorumlanabilir. Ayrıca kişi başı yatırımı kişi başı sermaye stokunun bir fonksiyo­nu olduğunu, yani i=sf(k) durumunu göstermiştik. Diğer taraftan sermaye stoku hem aşınma sonucu aşınma nedeniyle hem de nüfus artışı sonucunda mevcut sermaye stokunun daha fazla işgücü tara­fından kullanılması nedeniyle azalmaktadır. Sonuç olarak, kişi başına sermaye stokundaki net değişim (Δk), kişi başına yatırım (sy = sf(k)) ile kişi başına sermayede aşınma ve nüfus artışı nedeniyle meyda­na gelen azalma [-(δ+n)k] arasındaki fark kadardır. Buna göre, yeni yatırımlar kişi ba­şına sermaye stokunu arttırırken, aşınma ve nüfus artışı ise kişi başına sermaye stokunu azaltacaktır.

İçsel büyüme teorilerinin gelişimi 1986 tarihine dayanır. İçsel büyüme teorisi teknolojik ilerlemeyi, dolayısıyla çıktı miktarındaki artış hızını, içsel olarak, yani modelin içinde belirler. Paul Romer’ın 1986 yılında yapmış olduğu çalışmayla başlayan içsel büyüme teorilerinin önemli bir özelliği bir ülkedeki uzun dönem büyüme hızının, Solow modelinde olduğu gibi yalnızca dışsal olarak sistem dışında belirlenen teknolojik ilerlemeye değil, o ülkenin tasarruf ve yatırım oranlarına bağlı olduğunu ortaya koyar.

İçsel büyüme teorilerinde üretim fonksiyonu için sermayenin marjinal getirisi için azalan verim­lere tabi olmayan yapısı söz konusudur. Bunun ne­deni de bilginin modelde oynadığı önemli roldür. Buna göre bilgi, azalan verimlere tabi olmayan bir sermaye türü olarak ekonomik büyümenin itici gücü olarak karşımıza çıkar. Bununla ilgili içsel bü­yüme teorisyenleri ekonominin bütünü için serma­yenin marjinal verimliliğinin neden azalmadığının nedenleri ile ilgili unsurlara açıklık getirmişlerdir. Buna göre içsel büyüme teorilerinde ekonomik büyümeyi etkileyen başlıca faktörler, önceki mo­dellerdeki fiziki sermaye ve işgücü faktörlerinin dışında, beşeri sermaye, bilgi, yetenek ve yaratıcı­lık, eğitim, araştırma ve geliştirme olarak karşımıza çıkar. Ekonomiler sermaye biriktirip daha zengin oldukça kaynaklarını insana ve Ar-Ge faaliyetleri­ne daha çok yatırım yapmaya yönlendirirler. Bu da beşeri sermayeyi ya da Ar-Ge faaliyetlerini artırarak verimlilik artışı yaratır. Eğer beşeri sermaye stokun­daki artış sabitken fiziki sermaye stoku artarsa fiziki sermayede azalan marjinal verim geçerli olacaktır. Ancak içsel büyüme teorisine göre bir ülkenin fi­ziksel sermaye stoku yükselirken beşeri sermaye ve de Ar-Ge de onunla birlikte artacak ve böylece ser­mayenin marjinal verimliliği azalmamış olacaktır.

John Lucas'dır. Solow büyüme modelinin eksikliklerine yanıt verebilmek üzere ilk olarak Paul Romer’ın (1986) çalışması ile başlayan içsel büyüme modelleri, büyümenin be­lirleyicilerinin model içinde belirlendiği, yani iç­sel olduğu ve John Lucas (1988), Robert Barro (1991), Sergio Rebelo (1991)’nun öncü çalışmalarının da yer aldığı çok sayıda farklı modelden oluşur.

Konjonktür dalgalanmaları konusunda ilk önemli çalışmaları yapan Burns ve Mitchell (1946), konjonktürü, ulusların toplam iktisadi faaliyetlerinde ortaya çıkan bir dalgalanma türü olarak tanımlar.

Konjonktür dalgalanmalarında toplam iktisadi faaliyetin zaman içindeki döngüsel hareketi dört değişik aşamadan oluşur. Bu aşamalar, çıkış, tepe, iniş ve dip olarak adlandırılır.

Ücret ve fiyatların yapışkanlığını açıklamak ile ilgili yeni Keynesyenler çeşitli görüşler belirtmişlerdir. Bunlar arasında menü maliyetleri, örtülü sözleşmeler, etkin ücret hipotezi, işgücü sözleşmeleri, sendikaların ücret belirlemesi gibi yaklaşımlardan bahsedilebilir.

Reel konjonktür teorisi modelinin temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Ücretler ve fiyatlar hem kısa hem de uzun dönemde esnektir ve ekonomi tam istihdamdadır.

• Klasik dikotomi geçerlidir ve bu nedenle reel olan çıktı düzeyi, istihdam gibi değişkenler, nominal büyüklükleri olan para arzı, fiyat düzeyi gibi değişkenlerden etkilenmemektedir.

• Ekonomideki dalgalanmaların ana nedeni reel şoklar olan verimlilik, yani teknoloji kaynaklı şoklardır.

• Rasyonel beklentiler varsayımı kullanılır.

Reel konjonktür teorisi Nobel ödüllü Edward Prescott ve Finn Kydland (1982) tarafından geliştirilmiştir.

Konjonktür dalgalanmalarını açıklayan teorilerin çıkış noktası 1929 yılındaki büyük buhran olmuştur.

Eğer makroiktisadi değişkenin dönme noktaları konjonktürden önce ortaya çıkıyorsa o değişken öncü değişken, konjonktürle aynı zamanda gerçekleşiyorsa eş zamanlı değişken, konjonktürden sonra ortaya çıkıyorsa gecikmeli değişken olarak adlandırılır.

İçsel büyüme teorilerinde ekonomik büyümeyi etkileyen başlıca faktörler, beşeri sermaye, bilgi, yetenek ve yaratıcılık, eğitim, araştırma ve geliştirme olarak karşımıza çıkar.

İktisadi değişkenin iniş ve çıkış hareketleri toplam iktisadi faaliyetten yani konjonktürden bağımsız hareket ediyorsa konjonktürel olmayan değişken (acyclical) adını alır.

Konjonktür dalgalanmasında toplam iktisadi faaliyetin en düşük değere ulaştığı noktaya dip denirken toplam iktisadi faaliyetlerin en yüksek olduğu noktaya tepe adı verilir.