MAKRO İKTİSAT

Grafikte başlangıç (A) noktası itibariyle üçlü dengenin (i0= iF – Y0) bileşiminde sağlandığı görülmektedir. Bu noktadan sonra para otoritesinin reel para arzında bir artışa gitmesiyle para piyasasında dengeyi gösteren (LM1) eğrisi sağa doğru kayarak (LM2) formunu almaktadır. Döviz piyasasının dengede olmadığı (B) noktası ile gösterilen yeni düzeyde yerli varlıkların getirilerini temsil eden faiz oranının, yabancı varlıkların getirilerini temsil eden faiz oranının altında olması (i0 = iF > i1) nedeniyle karar birimleri reel servetlerini birbiriyle tam ikame olabilen yerli ve yabancı varlıklar arasında getirisi daha yüksek olan yabancı varlıklarda bulundurmayı tercih etmektedirler. Getirisi yüksek olan yabancı varlıklara yönelen ilgi ülkeden döviz çıkışına neden olurken reel döviz kuru üzerinde bir yükseliş baskısı yapmasına rağmen sabit kur altında dövizin fiyatı değişemeyeceğinden merkez bankası dönem başında duyurduğu kur üzerinden ekonomik birimlerin döviz talebine yerli parayı çekerek karşılık vereceğinden reel para arzının artışıyla (LM2) formuna ilerleyen eğri yeniden (LM1) konumuna gerileyecektir. Dolayısıyla sermaye hareketlerinin sınırsız ve sabit kur rejiminin benimsendiği bir durumda genişletici para politikasının maliye politikası aksine etkin bir sonuç doğurmadığı görülmektedir.

Günümüzün küreselleşmiş dünyasında dış ticaret kadar önemli kavramlardan birisi de uluslararası finanstır. Uluslararası finansın önemli kavramlarından bir tanesi de Frankel (1999) tarafından ortaya atılan “imkansız üçleme (Impossible Trinity, Trilemma)” kavramıdır. (BP) eğrisinin yatay eksene paralel bir biçimde seyrettiği tam sermaye hareketliliği modelinde reel para arzında meydana gelen bir artışla düşen faiz oranı ortamında artan toplam planlanan harcamaların etkisiyle reel milli gelirin yükseldiği bilinmektedir. Düşen ulusal piyasadaki faiz oranının ekonomik karar birimlerini getirileri görece daha
yüksek olan yabancı varlıklar yönünde konumlanmaya itmesi reel döviz kuru üzerinde bir yükseliş baskısı yaratsa da sabit döviz kuru rejiminin benimsenmiş olmasının da etkisiyle döviz kurunda herhangi bir hareket olmayacağından merkez bankası önceden duyurduğu kur üzerinden yerli para karşılığında artan döviz talebini karşılayacaktır. Böylece genişletici para politikası ile başlayan süreç daraltıcı para politikası ile başladığı düzeye döndüğünden Mundell-Fleming modelinde sermaye hareketlerinin tam ve döviz kuru rejiminin “sabit” olarak benimsendiği bir durumda uygulanan para politikası uygulamasının etkinsiz olacağı sonucuna varılmaktadır. Yukarıdaki durumdan da açıkça anlaşılabileceği üzere tam sermaye ve sabit kur rejimi varsayımı altında merkez bankasının elinde ekonomiyi arzuladığı gibi yönlendirebileceği etkin bir para politikası silahı bulunmamaktadır. İşte merkez bankasının sermaye akışkanlığının tam olduğu bir durumda döviz kuru rejimi ve para politikasını aynı anda belirleyebilme noktasındaki imkansızlığı “imkansız üçleme” olarak adlandırılmaktadır. Uluslararası sermaye hareketleri, bağımsız para politikası ve döviz kuru rejiminden yalnızca iki tanesinin tercih edilebilmesine olanak tanıyan bu durumu aşağıdaki şekil yardımıyla daha net bir biçimde ortaya koymak mümkündür.

Buna göre üçgen şeklin köşelerinde yer alan ve aynı anda kullanılmasının mümkün olmadığı araçlardan tercih edilen iki tanesinin ancak ve ancak iki köşegen arasındaki kenarın kullanılmasıyla mümkün olabildiği özetlenmek istenmektedir. Yani sermaye hareketlerinin tamamen akışkan olduğu bir durumda, döviz kuru rejimi kontrol edilmek isteniyorsa bunun ancak ve ancak para kurulu ile mümkün olabildiği, aynı şekilde sermaye akışkanlığının tam ve para politikasının bağımsız bir biçimde uygulanması isteniyorsa bu durumun ancak esnek döviz kuru rejimi altında, son olarak hem kur hem
de para politikasında belirleyici olabilmenin sermaye hareketlerindeki kısıtlılık ile mümkün olabildiği anlatılmak istenmektedir.

Toplam Planlanan Harcama AE harfleriyle kısaltılarak yazılır. Toplam Planlanan Harcama (AE) denkleminden hareketle üzerindeki her düzeyde toplam tasarrufları toplam yatırımlara ve aynı zamanda toplam harcamaları toplam gelire eşitleyen IS eğrisi elde edilmişti. Dışa kapalı bir eko­nomik modelde mal piyasasında (AE = Y) biçiminde tanımlanan denge koşulu aynı şekilde açık bir ekonomi açısından da aynı biçimde tanımlanmaktadır.

Dışa açık bir ekonomi modeli için türetilen IS eğrisinin dışa kapa­lı bir ekonomi modeli için türetilen IS eğrisinden hiçbir farkı bulunma­maktadır. Tek fark toplam planlanan harcama denkleminin içerdiği net ihracat (NX) büyüklüğünün dışa açık ekonomi modelinde analize dâhil edilmesidir.

Kapalı bir ekonomi için (AE = C + I + G) biçiminde tanımlanan toplam harcama denklemi açık bir ekonomiye geçildiğinde (AE = C + I + G + NX) biçiminde tanımlanacaktır. Buradaki tek fark kapalı olmayan bir ekonominin dış âlemle etkileşim halinde olunmasının getirdiği ithalat ve ihracat büyüklüklerinin de modele dâhil edilmesidir.

CA = NX = (X ) – (IM)

Cari işlemler hesabının dengede olması (CA = 0) biçiminde gösterildiğinden, böylesine bir dengede net ihracatın dengede olması (NX = 0) koşulu da sağlanacaktır.

Karar birimleri ulusal tahvillere yöneldiğinde yatırım hesabı (CK) fazla verirken, yabancı tahvillere yöneldiğinde açık verecektir. Yani yatırım hesabının açık mı fazla mı vereceği ulusal tahvillerin faizi ile yabancı tahvillerin faizi arasındaki fark tarafından tayin edilmektedir.

CK = k (İ_D – İ_F)

CK= Yatırım hesabı

İ_D = Ulusal tahvillerin faiz oranı

İ_F = Yabancı tahvil faiz oranı

k = k katsayısı sermaye hareketlerinin ulusal ve yurtdışı faiz farkına olan duyarlılığıdır.

Cari işlemler hesabında oluşacak olan fazla veya açığa eş miktarda bir döviz çıkışı veya döviz girişi ile dengelenen noktaların geometrik yerini veren (BP) eğrisi döviz piyasasını dengeye getirmektedir. Döviz piyasasında dengeyi gösteren eğri BP harfleri ile kısaca yazılır.

Döviz piyasasında (ödemeler dengesinde) üzerindeki tüm noktalarda net ihracatta (cari işlemler hesabında) meydana gelen açık veya fazlanın aynı miktarda sermaye giriş veya çıkışına eşit­lendiği denge reel milli gelir-denge faiz oranı bileşimlerin geometrik yeri pozitif eğimli döviz piyasasında denge (BP) eğrisi ile gösterilmektedir. Pozitif eğime sahip BP eğrisi farklı eğimlerde ortaya çıkabilmektedir. BP eğrisi pozitif eğime sahip olmakla birlikte daha dik veya daha yatık olabilmek­tedir.

Reel döviz kurunda artış veya azalışlarla ile birlikte sırasıyla yükseliş veya düşüşe geçen net ihra­catın sermaye hareketlerini tetiklemesi sonucu faiz oranında meydana gelen yukarı veya aşağı hareketlerle reel milli gelir düzeylerinin bileşiminden oluşan döviz piyasasında denge (BP) eğrisinin sırasıyla aşağı (sağa) veya yukarı (sola) doğru kayacağı görülmektedir.

Ekonominin dışa açık olduğu bir model açısından ikili denge olarak bilinen mal ve para piyasalarına üçüncü bir denge durumu olan döviz piyasalarının eklem­lenmesiyle elde edilen üçlü denge;

Üçlü denge; IS, LM ve BP eğrilerinin (İ₀ –Y₀) bileşimiyle birbirlerine eşitlenmektedir.

Adını Robert Mundell ve Marcus Fleming’den alan “Mun­dell-Fleming Analizi” mal, para ve döviz piyasalarının farklılaştırılmış döviz kuru rejimleri altında farklı­laştırılmış ekonomi politikaları açısından içerdiği eşzamanlı denge durumunu inceler.

Merkez bankasının sermaye akışkanlığının tam olduğu bir durumda döviz kuru rejimi ve para politikasını aynı anda belirleyebilme noktasındaki imkânsızlığı “imkânsız üçleme” olarak adlandırılmaktadır. Uluslararası sermaye hareketleri, bağımsız para politikası ve döviz kuru rejiminden yalnızca iki tanesinin tercih edilebilmesine olanak tanıyan modeldir.

Uluslararası finansın önemli kavramların­dan bir tanesi Frankel (1999) tarafından ortaya atılan “imkânsız üçleme” kavramıdır.  Merkez bankasının sermaye akışkanlığının tam olduğu bir durumda döviz kuru rejimi ve para politikasını aynı anda belirleyebilme noktasındaki imkânsızlığı “imkânsız üçleme” olarak adlandırılmaktadır.

Ödemeler dengesinde yatırım hesabının açık mı fazla mı vereceği ulusal tahvillerin faizi ile yabancı tahvillerin faizi arasındaki fark tarafından tayin edilmektedir.Ödemeler dengesinde yatırım hesabının açık mı fazla mı vereceği ulusal tahvillerin faizi ile yabancı tahvillerin faizi arasındaki fark tarafından tayin edilmektedir

Cari işlemler hesabında oluşacak olan fazla veya açığa eş miktarda bir döviz çıkışı veya döviz girişi ile dengelenen noktaların geometrik yerini veren (BP) eğrisi döviz piyasasını dengeye getirmektedir.

Marjinal ithalat eğilimi (m) ne kadar büyükse (BP) eğrisi o kadar dik, sermaye hareketlerinin ulusal ve yurtdışı faiz farkına duyarlılığı (K ) ne kadar fazlaysa (BP) eğrisinin o kadar yatık olur.

Sermaye hareketlerinin faiz esnekliğinin sonsuz başka bir ifadeyle tam duyarlılıkta olması durumunda BP eğrisinin yatay olur.

Adını Robert Mundell ve Marcus Fleming’den alan “Mundell-Fleming Analizi” mal, para ve döviz piyasalarının farklılaştırılmış döviz kuru rejimleri altında farklılaştırılmış ekonomi politikaları açısından içerdiği eşzamanlı denge durumunu inceler.

Sermaye hareketliliğinin sınırsız ve döviz kurunun esnek olduğu bir durumda genişletici maliye politikasının üçlü denge üzerinde hiçbir etkisi olmaz (Şekil 5.7, Sayfa 140).

Dolayısıyla sermaye hareketlerinin sınırsız ve sabit kur rejiminin benimsendiği bir durumda genişletici para politikasının maliye politikası aksine etkin bir sonuç doğurmadığı görülmektedir.

Merkez bankasının sermaye akışkanlığının tam olduğu bir durumda döviz kuru rejimi ve para politikasını aynı anda belirleyebilme noktasındaki imkansızlığı “imkansız üçleme” olarak adlandırılmaktadır.