MAKRO İKTİSAT

Net ihracat (NX).

Cari işlemler hesabı.

45°’lik yansıtma doğrusu.

Sermaye girişi.

Sermaye çıkışı.

Reel kurda meydana gelen değişmeler dolayısıyla.

BP eğrisinin yukarısında (solunda) ve aşağısında (sağında).

BP eğrisinin ortak kesişmesiyle

Hiçbir etkisi görünmemektedir.

Tam etkin bir sonuca yol açar.

İhracat, yurtdışında üretilen reel ve gelir ve reel döviz kurunun bir fonksiyonudur.

Bir ülkenin ithalatı reel döviz kuru ve yurtiçi reel gelir tarafından belirlenir.

Dışa açık ve kapalı ekonomi modelleri için elde edilen IS eğrilerinin yapısında karakteristik bir fark bulunmamaktadır. Tek fark açık ekonomi modelinde çarpan katsayısının içerdiği (m) marjinal ithalat eğilimidir. Çarpan katsayısının (ke ) IS eğrisinin eğimini belirleyen bir bileşen olduğu düşünüldüğünde çarpan katsayısının daha büyük çıkmasına neden olan en küçük (m) değeri IS eğrisini daha yatık yaparken, çarpan katsayısının daha küçük çıkmasına neden olan en büyük (m) katsayısının IS eğrisini daha dik yapacağı dikkatlerden kaçmamalıdır.

Mal ve para piyasalarında denge sağlanmasına ilişkin koşulların sağlandığı düzeylerin geometrik yeri hatırlanacağı üzere IS ve LM eğrilerini oluşturmaktaydı. Benzer biçimde cari işlemler hesabında oluşacak olan fazla veya açığa eş miktarda bir döviz çıkışı veya döviz girişi ile dengelenen noktaların geometrik yerini veren (BP) eğrisi döviz piyasasını dengeye getirmektedir.

BP eğrisi, pozitif eğime sahip olmakla birlikte daha dik veya daha yatık olabilmektedir. BP'nin eğiminin değişmesi, faiz ile gelir arasındaki ödünleşimin değişmesine neden olacaktır. Ancak BP negatif eğimli olmaz.

Reel döviz kurunda artış veya azalışlarla ile birlikte sırasıyla yükseliş veya düşüşe geçen net ihracatın sermaye hareketlerini tetiklemesi sonucu faiz oranında meydana gelen aşağı veya yukarı hareketlerle reel milli gelir düzeylerinin bileşiminden oluşan BP eğrisinin sırasıyla aşağı (sağa) veya yukarı (sola) doğru kayacağı görülmektedir.

Şekilde (A) ve (B) noktalarının döviz piyasasında denge koşullarının (BP = 0) sağlandığı düzeyleri vermesine karşın (C) ve (D) noktalarında döviz piyasasının dengede olmadığı (BP ≠ 0) anlaşılmaktadır. (A) noktasında cari işlemler hesabındaki açık veya fazlaya eş miktarda bir sermaye giriş veya çıkışının olması döviz piyasasını dengeye getirirken, (D) noktasında ise (A) noktası ile aynı reel milli gelir düzeyinde olduklarından cari işlemler hesabının aynı düzeyde gerçekleştiğini söylemek mümkündür. Buna karşın cari fazlaya eş miktarda bir sermaye çıkışının olmadığı, cari işlemler hesabında verilen fazladan daha az bir düzeyde sermaye çıkışının olduğu dolayısıyla cari işlemler hesabındaki fazlaya eş miktarda bir çıkışın olmadığı bu düzey döviz piyasası açısından ödemeler dengesinin fazla verdiği (BP > 0) bir dengesizlik türüne işaret etmektedir.

Grafikte mal piyasasında dengeyi sağlayan IS, para piyasasında dengeyi sağlayan LM ve döviz piyasasında dengeyi sağlayan BP eğrilerinin (A) noktasında (i0 – Y0) bileşimiyle birbirine eşitlendiği görülmektedir. Bununla birlikte şekilde, pozitif eğimli olarak türetilen (BP) eğrisinin sermaye hareketlerinin yurtiçi yurtdışı faiz farkına duyarlılığının sonsuz olduğu durumdaki haliyle (K = ∞), yatay eksene paralel bir biçimde, ele alındığı görülmektedir.

Sermaye hareketlerinin sınırsız olduğu, esnek döviz kuru rejiminin geçerli olduğu bir ekonomide başlangıç (A) noktası itibariyle para, mal ve döviz piyasalarının üçü de eş zamanlı olarak (i0 – Y0) bileşiminde dengeye ulaşmıştır. Bu noktadan sonra kamu harcamalarında meydana gelen artış ve çarpan mekanizmasının etkisiyle reel milli gelir (Y2) düzeyine ulaşmıştır. Gelirde meydana gelen artışla birlikte artan para talebi faiz oranının (i0 )’dan (i1) düzeyine çıkmasına yol açmaktadır. Faiz oranında meydana gelen yükselme ile birlikte eski düzeyini koruyamayan toplam planlanan harcamalar azalarak reel gelir artışının (Y1–Y2) kadarlık kısmı dışlanmaktadır. Dışlama etkisiyle birlikte (B) noktası ile ifade edilen denge düzeyinde mal ve para piyasalarının dengede olmasına karşın döviz piyasasının dengede olmadığı görülmektedir. (C) noktası itibariyle ulusal varlıkların getirisinin (i1) gibi yabancı varlıkların getirisinin (i0 = iF) üzerinde gerçekleşmesi, karar birimlerinin getirisi daha yüksek olan yerli varlıklarda konumlanmasını sağlamaktadır. Karar birimlerinin getirisi daha yüksek olan yerli varlıklara olan ilgisiyle birlikte ülkeye giren döviz miktarındaki artış reel döviz kurunda bir azalma meydana getirecektir. Reel döviz kurundaki azalmayla birlikte artan ithalat ve azalan ihracat sonucu net ihracatın düşmesiyle ilk durumda artan kamu harcamalarının etkisiyle sağa doğru kayarak (IS2)
formunda oluşan mal piyasasında dengeyi gösteren eğri toplam planlanan harcamaların azalmasıyla yeniden geriye doğru hareket ederek mal piyasasında dengeyi gösteren eğrinin (IS1) formunda oluşmasına neden olacaktır. Ulaşılan nihai sonuç itibariyle üçlü denge başlangıçta olduğu gibi (A) noktası ile ifade edilen düzeyde (i0 – Y0) bileşiminde dengeye ulaşacaktır. Şekilden görüleceği üzere sermaye hareketliliğinin sınırsız ve döviz kurunun esnek olduğu bir durumda genişletici maliye politikasının üçlü denge üzerinde hiçbir etkisi görünmemektedir.

Grafikte başlangıç (A) noktası itibariyle üçlü dengenin (i0 – Y0) bileşiminde kurulduğu görülmektedir. Esnek döviz kuru rejiminde olduğu gibi sabit döviz kuru rejiminde de kamu harcamalarındaki artışla birlikte mal piyasasındaki denge durumlarının geometrik yerini veren (IS1) eğrisinin sağa doğru paralel olarak kayarak (IS2) formunu aldığı görülmektedir. Kamu harcamalarındaki artışla birlikte şekil üzerinde (C) noktasıyla ifade edilen denge durumunda reel milli gelirin artarak (Y2) düzeyinde gerçekleşmesi para talebinin artmasına neden olmuştur. Artan para talebi ile birlikte (i0 = iF )’den (i1) düzeyine çıkan faiz oranı toplam planlanan harcamaların azalmasına ve kamu harcamalarıyla (Y2) düzeyine yükselen reel milli gelirin (Y2 – Y1) kadar dışlanmasına neden olmaktadır. Dışlama etkisi ile birlikte (B) noktasıyla ifade edilen noktada döviz piyasasının dengede olmadığı görülmektedir. Yükselen faiz oranı ile birlikte yerli varlıkların getirilerini ifade eden (i1) faiz oranı, yabancı varlıkların getirilerini ifade eden (i0 = iF) faiz oranından yüksekte olduğundan ekonomik karar birimleri getirisi daha yüksek olan yerli varlıkları tercih edeceklerdir. Ulusal (yerli) varlıklara olan ilgi ile yurt içine yönelen döviz miktarını artırarak reel döviz kurunun yerli para karşısında değerinin azalması yönünde bir baskı oluşturmuştur. Sabit döviz kuru rejiminin benimsenmiş olması merkez bankasının dönem başında piyasalara duyurduğu döviz kuru üzerinden işlem
yapılmasını gerektirdiğinden reel kur üzerindeki düşüş baskısı kuru bulunduğu yerden hareket ettiremeyecektir. Bununla birlikte yerli para birimi üzerinden yüksek getirili finansal varlıkları satın alabilmek için yurt içine giren döviz karşılığında merkez bankası dönem başında duyurduğu döviz kuru üzerinden yerli para birimi talebini karşılayacak ve para piyasasında dengeyi gösteren (LM1)
eğrisi sağa doğru kayarak (LM2) formunu alacaktır. (C) noktası ile ifade edilen noktaya yönelen denge itibariyle reel milli gelirin (Y2) düzeyine çıkması sabit kur rejimi altında maliye politikasının esnek kur rejiminin aksine etkin olduğu sonucuna ulaşılmasına yol açmaktadır. Yani kamu harcamalarıyla artan reel milli gelirin yükselen
faiz oranı ile esnek kur rejimi altında dışlanması süreci, sabit kur rejimi altında işlemeyecektir. Maliye politikasının sabit kur rejimi altında etkin olmasına yol açan bu durumun arkasında görüldüğü üzere dışlama etkisinin olmaması yatmaktadır.

Sermaye hareketliliğinin sınırsız, döviz kurunun döviz arz ve talebine bağlı olarak döviz piyasasında belirlendiği esnek kur rejimi varsayımı altında başlangıç (A) noktası  itibariyle dengenin (i0 – Y0) bileşimiyle sağlandığı görülmektedir. Bu noktadan sonra reel para arzında (M/P) meydana gelen artışla birlikte para piyasasında dengeyi gösteren eğri (LM2)’ye kayarken ve yeni denge (B) noktası ile ifade edilen düzeyde (i1 – Y1) bileşimiyle sağlanmaktadır. Yurtiçinde faiz oranının (i1) gibi yabancı varlıkların getirisinin altında oluşması karar birimlerinin reel servetlerini daha yüksek getiriye sahip yabancı varlıklarda bulundurma eğiliminde olmalarına dolayısıyla dövizin yurtiçinden yurtdışına çıkmasına yol açmaktadır. Dövize olan bu talep artışı esnek kur rejiminin de desteğiyle reel döviz kurunun yükselmesi yönünde bir etkide bulunacaktır. Reel döviz kurunda meydana gelen yükseliş ithalatın azalması ihracatın artması ile net ihracatın artmasına yol açmaktadır. Artan net ihracat ile birlikte toplam planlanan harcamalar da artışa geçecek ve mal piyasasında dengeyi gösteren eğri (IS2) ile gösterilen forma doğru kayacaktır. Grafik üzerinde (C) noktası ile gösterilen bu noktada reel milli gelir artan reel para arzı ile (Y2) düzeyine çıkacak ve esnek kur rejimi altında etkin olmayan maliye politikasının aksine para politikasının etkin olmasına yol açacaktır. Reel döviz kurunda meydana gelen artışla birlikte yerli para biriminin yabancı para birimi karşısındaki değer kaybının ülkenin ihracatını artırması ülkenin ilişkide olduğu diğer ülkelerin ithalatının artmasıyla aynı anlama gelmektedir. Aynı şekilde net ihracatın artmasına neden olan bir diğer boyut olan ithalatın azalması da diğer ülkelerin ihracatının azalması anlamına geldiğinden kısaca reel döviz kuru azalan ülkenin net ihracatında ortaya çıkan artış eşzamanlı olarak diğer ülkelerin net ihracatında azalış meydana getirecektir. Reel döviz kuru düşen ülkenin diğer ülkelerin aleyhine sağladığı söz konusu kazanç “komşuyu zarara sokma politikası” olarak nitelendirilmektedir. Elbette komşuyu zarara sokma politikasının başarılı olabilmesi için reel döviz kurunu düşüren ülkeyi diğer ülkelerin izlememesi gerekmektedir. Diğer ülkelerin reel döviz kurunu düşüren ülkeyi takip etmesi durumunda ise komşuyu zarara sokma politikası başarısız olarak “rekabetçi değer kaybı” durumu gerçekleşmektedir.