MAKRO İKTİSAT - Deneme Sınavı - 2

Solow (Neo-Klasik) büyüme modelinde üretim fonksiyonu

y = f(k)

olarak yazılabilir.

Bu üretim fonksiyonu bize işgücü başına ser­maye miktarı olan k ile işgücü başına çıktı miktarı olan y = f(k)’nın doğrusal ilişkisini vermektedir. Kişi başına düşen sermaye miktarı arttıkça kişi ba­şına düşen çıktı miktarı da artar. Ancak sermaye için azalan verimler kanunu geçerli olduğundan kişi başına çıktı azalan oranda artacaktır.

Solow (Neo-Klasik) büyüme modelinde kişi başına sermaye birikim denklemi:

∆k = sf(k)-(δ+n)k

şeklinde yazılır.

Kişi başına sermaye birikim denklemine göre Solow büyüme modelinde bir yıldan öteki yıla kişi başına sermaye stokundaki değişim kişi başına tasarruftan (sy), (δ+n)k terimi­nin çıkartılması ile elde edilir. Modelde tasarruf­lar yatırıma eşit olduğu için, sy terimi işçi başına yatırım(i) olarak da yorumlanabilir. Ayrıca kişi başı yatırımı kişi başı sermaye stokunun bir fonksiyo­nu olduğunu, yani i=sf(k) durumunu göstermiştik. Diğer taraftan sermaye stoku hem aşınma sonucu aşınma nedeniyle hem de nüfus artışı sonucunda mevcut sermaye stokunun daha fazla işgücü tara­fından kullanılması nedeniyle azalmaktadır. Sonuç olarak, kişi başına sermaye stokundaki net değişim (Δk), kişi başına yatırım (sy = sf(k)) ile kişi başına sermayede aşınma ve nüfus artışı nedeniyle meyda­na gelen azalma [-(δ+n)k] arasındaki fark kadardır. Buna göre, yeni yatırımlar kişi ba­şına sermaye stokunu arttırırken, aşınma ve nüfus artışı ise kişi başına sermaye stokunu azaltacaktır.

İçsel büyüme teorilerinin gelişimi 1986 tarihine dayanır. İçsel büyüme teorisi teknolojik ilerlemeyi, dolayısıyla çıktı miktarındaki artış hızını, içsel olarak, yani modelin içinde belirler. Paul Romer’ın 1986 yılında yapmış olduğu çalışmayla başlayan içsel büyüme teorilerinin önemli bir özelliği bir ülkedeki uzun dönem büyüme hızının, Solow modelinde olduğu gibi yalnızca dışsal olarak sistem dışında belirlenen teknolojik ilerlemeye değil, o ülkenin tasarruf ve yatırım oranlarına bağlı olduğunu ortaya koyar.

İçsel büyüme teorilerinde üretim fonksiyonu için sermayenin marjinal getirisi için azalan verim­lere tabi olmayan yapısı söz konusudur. Bunun ne­deni de bilginin modelde oynadığı önemli roldür. Buna göre bilgi, azalan verimlere tabi olmayan bir sermaye türü olarak ekonomik büyümenin itici gücü olarak karşımıza çıkar. Bununla ilgili içsel bü­yüme teorisyenleri ekonominin bütünü için serma­yenin marjinal verimliliğinin neden azalmadığının nedenleri ile ilgili unsurlara açıklık getirmişlerdir. Buna göre içsel büyüme teorilerinde ekonomik büyümeyi etkileyen başlıca faktörler, önceki mo­dellerdeki fiziki sermaye ve işgücü faktörlerinin dışında, beşeri sermaye, bilgi, yetenek ve yaratıcı­lık, eğitim, araştırma ve geliştirme olarak karşımıza çıkar. Ekonomiler sermaye biriktirip daha zengin oldukça kaynaklarını insana ve Ar-Ge faaliyetleri­ne daha çok yatırım yapmaya yönlendirirler. Bu da beşeri sermayeyi ya da Ar-Ge faaliyetlerini artırarak verimlilik artışı yaratır. Eğer beşeri sermaye stokun­daki artış sabitken fiziki sermaye stoku artarsa fiziki sermayede azalan marjinal verim geçerli olacaktır. Ancak içsel büyüme teorisine göre bir ülkenin fi­ziksel sermaye stoku yükselirken beşeri sermaye ve de Ar-Ge de onunla birlikte artacak ve böylece ser­mayenin marjinal verimliliği azalmamış olacaktır.

John Lucas'dır. Solow büyüme modelinin eksikliklerine yanıt verebilmek üzere ilk olarak Paul Romer’ın (1986) çalışması ile başlayan içsel büyüme modelleri, büyümenin be­lirleyicilerinin model içinde belirlendiği, yani iç­sel olduğu ve John Lucas (1988), Robert Barro (1991), Sergio Rebelo (1991)’nun öncü çalışmalarının da yer aldığı çok sayıda farklı modelden oluşur.

Konjonktür dalgalanmaları konusunda ilk önemli çalışmaları yapan Burns ve Mitchell (1946), konjonktürü, ulusların toplam iktisadi faaliyetlerinde ortaya çıkan bir dalgalanma türü olarak tanımlar.

Konjonktür dalgalanmalarında toplam iktisadi faaliyetin zaman içindeki döngüsel hareketi dört değişik aşamadan oluşur. Bu aşamalar, çıkış, tepe, iniş ve dip olarak adlandırılır.

Ücret ve fiyatların yapışkanlığını açıklamak ile ilgili yeni Keynesyenler çeşitli görüşler belirtmişlerdir. Bunlar arasında menü maliyetleri, örtülü sözleşmeler, etkin ücret hipotezi, işgücü sözleşmeleri, sendikaların ücret belirlemesi gibi yaklaşımlardan bahsedilebilir.

Reel konjonktür teorisi modelinin temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Ücretler ve fiyatlar hem kısa hem de uzun dönemde esnektir ve ekonomi tam istihdamdadır.

• Klasik dikotomi geçerlidir ve bu nedenle reel olan çıktı düzeyi, istihdam gibi değişkenler, nominal büyüklükleri olan para arzı, fiyat düzeyi gibi değişkenlerden etkilenmemektedir.

• Ekonomideki dalgalanmaların ana nedeni reel şoklar olan verimlilik, yani teknoloji kaynaklı şoklardır.

• Rasyonel beklentiler varsayımı kullanılır.

Reel konjonktür teorisi Nobel ödüllü Edward Prescott ve Finn Kydland (1982) tarafından geliştirilmiştir.

Konjonktür dalgalanmalarını açıklayan teorilerin çıkış noktası 1929 yılındaki büyük buhran olmuştur.

Eğer makroiktisadi değişkenin dönme noktaları konjonktürden önce ortaya çıkıyorsa o değişken öncü değişken, konjonktürle aynı zamanda gerçekleşiyorsa eş zamanlı değişken, konjonktürden sonra ortaya çıkıyorsa gecikmeli değişken olarak adlandırılır.

İçsel büyüme teorilerinde ekonomik büyümeyi etkileyen başlıca faktörler, beşeri sermaye, bilgi, yetenek ve yaratıcılık, eğitim, araştırma ve geliştirme olarak karşımıza çıkar.

İktisadi değişkenin iniş ve çıkış hareketleri toplam iktisadi faaliyetten yani konjonktürden bağımsız hareket ediyorsa konjonktürel olmayan değişken (acyclical) adını alır.

Konjonktür dalgalanmasında toplam iktisadi faaliyetin en düşük değere ulaştığı noktaya dip denirken toplam iktisadi faaliyetlerin en yüksek olduğu noktaya tepe adı verilir.

Toplam iktisadi faaliyet tepe noktaya ulaştıktan sonra iniş aşaması başlar. Toplam iktisadi faaliyetin düştüğü bu iniş aşamasına da “daralma”, “durgunluk” ya da “resesyon” dönemi adı verilir.

Toplam iktisadi faaliyet için iki dip nokta veya iki tepe nokta arası tam bir “konjonktür devresi” olarak adlandırılır. Konjonktür dalgalanmasında toplam iktisadi faaliyetin en düşük değere ulaştığı noktaya dip denirken toplam iktisadi faaliyetlerin en yüksek olduğu noktaya tepe adı verilir. Toplam iktisadi faaliyet dip noktaya ulaştıktan sonra yükselmeye başlar. Toplam iktisadi faaliyetin arttığı bu çıkış dönemine genişleme dönemi denir. Toplam iktisadi faaliyet tepe noktaya ulaştıktan sonra iniş aşaması başlar. Toplam iktisadi faaliyetin düştüğü bu iniş aşamasına da daralma veya durgunluk (resesyon) dönemi adı verilir.

Makroiktisadi değişkenlerin konjonktür dönemindeki davranışlarını incelerken iki temel karakteristik konjonktürel davranış önem taşır. Bunlar:

Makroiktisadi değişkenlerin toplam ekonomik faaliyetlere göre ne yönde değiştiği üç ayrı durumla tanımlanır:

Son olarak, eğer iktisadi değişkenin iniş ve çıkış hareketleri toplam iktisadi faaliyetten yani konjonktürden bağımsız hareket ediyorsa “konjonktürel olmayan değişken (acyclical)” adını alır.

Enflasyon ve Nominal Faiz oranları aynı yönde ve gecikmeli konjonktür davranışı gösteren makro iktisadi değişkenlerdir. Eğer makroiktisadi değişkenin dönme noktaları konjonktürden önce ortaya çıkıyorsa o değişken “öncü değişken”, konjonktürle aynı zamanda gerçekleşiyorsa “eş zamanlı değişken”, konjonktürden sonra ortaya çıkıyorsa “gecikmeli değişken” olarak adlandırılır.

Temel makro iktisadi değişkenler ve konjonktür davranışları şu şekilde sıralanabilir: