MAKRO İKTİSAT - Deneme Sınavı - 10

Para piyasasında dengeyi gösteren eğri LM eğrisidir.

Sermaye hareketliliğinin sınırsız ve döviz kurunun esnek olduğu bir durumda genişletici maliye politikasının üçlü denge üzerinde hiçbir etkisi görünmemektedir. Doğru cevap B'dir.

Sermaye hareketlerinin sınırsız ve sabit kur rejiminin benimsendiği bir durumda genişletici para politikasının maliye politikası aksine etkin bir sonuç doğurmadığı görülmektedir. Doğru cevap C'dir.

İmkansız üçleme (impossible trinity, trilemma) kavramı Frankel tarafından ortaya atılmıştır. Doğru cevap D'dir.

Sermaye hareketlerinin tamamen akışkan olduğu bir durumda, döviz kuru rejimi kontrol edilmek isteniyorsa bunun ancak ve ancak para kurulu ile mümkün olabilir. Doğru cevap E'dir.

Fiyatlar genel düzeyi günümüz ekonomilerindeki en önemli değişkenlerden biridir. Oysa IS-LM modelinde fiyatlar genel düzeyi sabit varsayılmaktadır. İşte Toplam Talep (AD) – Toplam Arz (AS) Modelinde bu varsayım terk edilmekte ve böylece daha gerçekçi bir analiz ortaya çıkmaktadır. Bu bölümde, fiyatlar genel düzeyi ile denge milli gelir düzeyi arasındaki ilişki “Toplam Talep – Toplam Arz Modeli (AD-AS) Modeli” yardımıyla analiz edilmektedir.

Toplam Talep (AD) Eğrisi, mal ve para piyasalarının eşzamanlı olarak dengeye gelmelerini sağlayan fiyatlar genel düzeyi ile denge milli gelir arasındaki ilişkiyi analiz etmektedir.

Para talebinin gelire olan duyarlılığı ne kadar düşükse gelirde meydana gelen artışın para talebinde meydana getireceği artış o kadar düşük düzeyde kalacaktır. Para talebinde meydana gelen bu sınırlı yükseliş faiz oranında çok daha ılımlı bir yükselmeye neden olacak ve dışlama etkisinin olabildiğince az olmasına ve gelir üzerindeki etkisinin olabildiğince yüksek olmasına yol açmaktadır. Dolayısıyla yatık bir (AD) eğrisi, para talebinin gelire olan duyarlılığının (k) olabildiğince düşük olduğu bir durumda elde edilmektedir.

Daha yatık olan (AD) eğrisi itibariyle fiyatta meydana gelen değişimlerin milli gelir üzerindeki etkisi daha fazla olurken, daha dik bir (AD) eğrisi itibariyle bu etki sınırlı kalmaktadır.

Toplam talep eğrisinin (AD) mal ve para piyasasında eşzamanlı dengenin kurulmasına olanak tanıyan fiyat ve gelir bileşimlerinden oluştuğu hatırlanırsa IS ve LM eğrilerinin eğimlerinin toplam talep (AD) eğrisinin eğimi üzerinde belirleyici oldukları anlaşılacaktır.

Fiyat düşüşünün neden olduğu gelir artışının çok daha yüksek olmasını içeren yatırımın faize duyarlılığının (b) yüksek olduğu bu durum AD eğrisinin daha yatık olmasına yol açmaktadır.

Çarpan katsayısı (ke) değeri ne kadar yüksek olursa fiyat düşüşüyle başlayan hareketin denge milli gelir üzerinde yaratacağı etki daha büyük olacağından bu durum daha yatık bir (AD) eğrisi yardımıyla gösterilmektedir.

Dışa kapalı bir ekonomide dış ticaret söz konusu olmadığından Marjinal İthalat Eğilimi (m) katsayısı, dışa kapalı bir ekonomide Toplam Talep (AD) Eğrisinin eğimini belirleyen unsurlar arasında yer alamayacaktır.

Klasiklerin ekonomide her zaman kendiliğinden sağlanan tam istihdam durumu temel önermesinden hareketle Klasik Toplam Arz eğrisi, düşey eksende fiyatlar genel düzeyinin (P) ve yatay eksende reel milli gelir düzeyinin (Y) yer aldığı bir grafikte, tam istihdam milli gelir düzeyinde yatay eksene dik bir doğru şeklinde gösterilmektedir.

Klasik toplam arz (AS) eğrisi tam istihdam milli gelir düzeyinde yatay eksene dik bir doğru şeklinde gösterilmektedir. Yani ekonomi üretebileceği en yüksek üretim düzeyindedir. Dolayısıyla bu durumda uygulanacak genişletici maliye politikası toplam talebin artmasına (AD eğrisi sağa kayar) neden olacaktır. Bu durumda istense de arz yani üretim artırılamadığından bir talep fazlası durumu söz konusu olacak, bu talep fazlası da fiyatların artmasına neden olacaktır.  Bu ortamda ücretler artacak ve bu artış maliyetlerin de artmasına neden olacaktır. Uygulanan genişletici maliye politikası dolayısıyla gerçekleşen fiyat artışı, sabit olan para arzı dolayısıyla reel para arzının azalmasına ve faizlerin yükselmesine neden olacaktır. Yani temel Klasik önerme, kamunun ekonomiye harcama artırıcı bir politikayla müdahale etmesinin tek sonucunun “enflasyon” olacağı yönünde bir görüş ileri sürmektedir. Elbette bu görüşün altında yatan ekonomik rasyonel, yatay eksene dik bir formda olduğu kabul edilen AS eğrisi olduğudur.

Klasik ve Keynesyen yaklaşım arasında toplam arz eğrisinin formuna ilişkin uzlaşmazlıklardan bir diğeri de Keynesyen yaklaşımın nominal ücretlerin düşme yönünde rijit bir yapıya sahip olduğuna dair görüşleridir. Bu anlamda toplam arz eğrisi sonsuz esnek bir yapıda olduğunu (yatay eksene paralel) ileri süren Keynesyen yaklaşıma göre toplam arz eğrisinin yatay eksene paralel bir formda olduğu kabul edilmektedir.

Harvey Leibenstein tarafından ortaya atılan bir kavram olan “Etkin Ücret Teorisi” gelişmekte olan ülkelerde ücretlerde yapılacak olan bir iyileşmenin emek gücünü sosyal ve ekonomik olmak üzere pek çok açıdan etkileyerek verimliliğini artırdığı önermesi üzerine kurulmaktadır. Ücretlerde yapılması muhtemel iyileştirmenin emek verimliliği üzerindeki etkisi 4 yaklaşım tarafından açıklanmaktadır. Bunlardan birinci yaklaşım, ücretlerdeki iyileşmenin emek gücünün beslenme ve sağlık koşullarının iyileşmesi üzerinden verimliliğinin artacağını ileri süren yaklaşımdır. İkincisi ücretlerdeki iyileşmenin emek gücünün firmaya olan bakış açısı üzerindeki olumlu etkisidir. Yüksek ücret politikasıyla çalışan bir firmanın ücretteki memnuniyetsizlikten dolayı işçilerinin işi bırakma veya başka bir işe geçmelerinden kaynaklı olarak tecrübesiz yeni işçilerle çalışmak zorunda kalması türünden riskleri taşımadığı ileri sürülmektedir. Yüksek ücret politikasının emek verimliliği üzerindeki etkisini ileri süren üçüncü görüş, yüksek ücret sayesinde işverenin emek piyasasındaki en donanımlı emek gücüyle çalışmasının mümkün olabildiği ve bunun da çıktı verimliliğini olumlu etkilediği yönündedir. Son olarak ise yüksek ücret politikası sayesinde emek gücünün artan motivasyonuyla birlikte verimliliğinin arttığı ileri sürülmektedir.

Monetarist yaklaşımın temelinde Klasik ekonomi okulu bulunmaktadır. Klasik yaklaşımda, ekonominin kendiliğinden tam istihdam durumunda dengede olduğu varsayımı üzerine kurulan “piyasaların sürekli temizlendiği” tezi geçerlidir. Bununla birlikte eksik bilgilenme modellerinden “işçi yanılma modeli” etrafında kurulan monetarist yaklaşımda emek talebi reel ücretin bir fonksiyonuyken, emek arzı beklenen reel ücretin bir fonksiyonu olmaktadır. Emek arzının beklenen reel ücrete ilişkin tahminini oturttuğu gelecek dönemde gerçekleşmesini beklediği fiyat düzeyinin tahmini; fiyat düzeyinin geçmiş dönem gerçekleşmeleri ve ekonomik birimlerin geçmişteki yanılgılarının bileşkesi biçiminde ele alınan “Uyarlayıcı (Adaptif) Bekleyişler Hipotezine ” göre oluşturulmaktadır.

Monetarist yaklaşım gibi müdahaleci Keynesyen anlayışa bir tepki olarak ortaya çıkan “Yeni Klasik Yaklaşım” varsayımsal düzlemde; piyasaların sürekli kendiliğinden temizlendiği, Monetarist ekolün tersine firmaların da eksik bilgilenme içinde olduğu ve ekonomik birimlerin rasyonel beklentilere sahip olduğu tezi üzerine inşa edilmektedir.

Toplam talep eğrisi (AD) mal ve para piyasalarının eş zamanlı olarak dengeye gelmelerini sağlayan fiyat ve denge milli gelir düzeyleri bileşiminin geometrik yeri olarak da tanımlanabilmektedir.

Toplam talep eğrisinin (AD) mal ve para piyasasında eş zamanlı dengenin kurulmasına olanak tanıyan fiyat ve gelir bileşimlerinden oluştuğu hatırlanırsa IS ve LM eğrilerinin eğimlerinin toplam talep (AD) eğrisinin eğimi üzerinde belirleyici oldukları görülecektir. 

Toplam talep (AD) eğrisi IS-LM modeli üzerinden elde edildiğine göre IS ve LM eğrilerinin eğim katsayıları AD eğrisinin eğimini belirleyecektir. Buna göre ilk önce IS eğrisinin eğim katsayılarının AD üzerindeki etkisine bakmak gerekirse; IS eğrisinin eğiminin yatırımın faize olan duyarlılığı (b) ve çarpan katsayısı (ke) tarafından belirlendiği bilinmektedir.

(AD) eğrisi LM eğrisinin eğimine bağlı olarak da değişebilmektedir. LM eğrisinin eğimini belirlemek suretiyle (AD) eğrisinin eğimi üzerinde de belirleyici olan bir diğer unsur da para talebinin gelire (k) olan duyarlılığıdır. LM eğrisi üzerinden (AD) eğrisinin eğimini belirleyen son unsur da para talebinin faize (h) olan duyarlılığıdır.

AD eğrisi, mal ve para piyasalarında eş zamanlı makroekonomik dengeyi sağlayan faiz oranı ve gelir düzeyi bileşimlerini gösterdiğinden AD eğrisinin denklemi de mal ve para piyasalarındaki dengeyi gösteren IS ve LM eğrilerinin denklemlerinden hareketle türetilmektedir.

Denkleme göre çarpan katsayısı (ke) ve yatırımın faize (b) duyarlılığının toplam talep (AD) eğrisinin eğimiyle ters yönlü değiştiği görülürken, para talebinin faize duyarlılığı (h) ve para talebinin gelire duyarlılığının (k) ile toplam talep eğrisinin (AD) eğimiyle aynı yönde değiştiği görülmektedir. Yani çarpan katsayısı (ke) ve yatırımın faize duyarlılığı (b) ne kadar büyükse AD eğrisi o kadar daha yatık olurken, para talebinin faize duyarlılığı (h) ve para talebinin gelire duyarlılığı (k) ne kadar küçükse AD eğrisi o kadar daha yatık olmaktadır.

Maliye politikası olarak sunulan artan kamu harcamalarının etkin bir biçimde sonuçlanabilmesi için çarpan katsayısı (ke) ile para talebinin faiz duyarlılığının olabildiğinde yüksek, para talebinin gelir duyarlılığı (k) ile yatırımın faiz duyarlılığının (b) olabildiğince düşük olması gerekmektedir.