MAHALLİ İDARELER

Yerel yönetimlerin denetlenmesinin amaçları; ulusal birlik ve bütünlüğün korunması, idarenin bütünlüğünün korunması, vatandaşların haklarının korunması olarak sayılabilir.

Kamu idarelerinin görev ve yetkileri yasalarla belirlenmiştir. Buna göre idare, kanunların uygulanmasını göstermek veya kanunun emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak şartıyla usulüne uygun biçimde çıkarılmış tüzüklere, yönetmeliklere, kararname, karar, genelge, tebliğ gibi etkili metinlere de hukuka uygun olmak şartı ile uymak durumundadır. İdareler, yasalarla belirlenmiş bu görevleri yerine getirirken ve yetkilerini kullanırken birçok iş ve işlem gerçekleştirmektedirler. Örneğin, harcama yapmakta, gelir elde etmekte, personel çalıştırmaktadırlar. Denetim kapsamındaki idarelerin iş ve işlemleri ile uygulamalarının tabi oldukları mevzuata uygunluğunun denetlenmesi işi hukuka uygunluk denetimidir. Hukuka uygunluk denetimi, iş ve işlemler bittikten sonra geçmişe yönelik olarak evrak üzerinden yapılmaktadır. Hukuka uygunluk denetimi, salt mevzuata uygunluk açısından da değerlendirme yaptığı varsayıldığından klasik denetim çeşidi olarak değerlendirilmektedir. Hukuka uygunluk denetimi ile yerel yönetimlerin olası hukuk dışına taşan tutumları hukuk sınırlarına çekilmekte, hukuka aykırı işlem ve eylemleri ise çeşitli yaptırımlara tabi tutulmaktadır.

Yerindelik denetimi; elverişlilik, icabı hale uygunluk veya ihtiyaca uygunluk denetimi olarak da adlandırılır. Yerindelik denetiminde işlem veya eylemin hukuka uygunluğundan öte, yapılan işlem veya eylemin yerindeliği, kamu yararı ve hizmet gereklerine uygunluğu denetlenir.

Meclis araştırması, meclis üyelerinin belli bir konuda bilgi edinmek için kendi aralarında bir
komisyon kurarak inceleme yapmalarıdır. Sonunda herhangi bir cezalandırma durumu
oluşturmamakta, yürütmenin sorumluluk alanına giren konularda meclis üyelerinin bilgi
toplamalarını ve aydınlanmalarını sağlamaktadır.

Soru, bir milletvekili veya meclis üyesi tarafından işletilen bilgi edinme araçlarından biri
olmakla birlikte, yöneticilerden birinin uyarılması ve bir konunun kamuoyuna duyurulması bakımından önemli rol oynayan siyasi bir denetim şeklidir. Yazılı soru, yazılı olarak cevaplanmak üzere milletvekillerinin, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yazılı olarak soru sormalarından ibarettir. Araştırılarak iyi hazırlanmış, güncel ve toplumsal konuları ilgilendiren nitelikli sorular, hem diğer milletvekillerinin, hem de basın yoluyla kamuoyunun dikkatini çekerek hükumet ve idare üzerinde etkili bir denetimi ortaya çıkarabilir.

Önceden izin yetkisi, yerel yönetim birimlerinin, bazı kararlarını almadan önce, yasanın
gösterdiği vesayet makamından izin almakla yükümlü kılınmasıdır. Onama yetkisinden farklı olarak, önceden izin alma yönteminde yerel yönetim birimi, ilgili kararı alabilmek için vesayet makamına başvurmak zorundadır. Oysa onama yetkisinde yerel yönetim birimince karar alınmakta, karar alındıktan sonra vesayet makamı, bu kararı onama ya da onamama biçiminde yetkisini kullanmaktadır.

Onama yetkisi, yerel yönetim birimlerinin bazı işlemlerinin merkezi yönetimin onayı olmadan yürürlüğe girememesini ifade etmektedir. İşlemler üzerinde temel denetim olan onama, idari vesayet makamlarının incelemeye yetkili bulundukları belirli işlemlere ait yerel yönetim kararlarını, kanuna veya hizmetin gereklerine aykırılık görülmemesi sebebiyle onaylamasıdır.

Kamu kuruluşlarının kendi dışındaki başka bir kamu kuruluşu tarafından idari denetim yöntemleri kullanılarak denetlenmesine, dış idari denetim denilmektedir. Yerel yönetimler üzerinde gerçekleştirilen dış idari denetim çoğu kaynakta idari vesayet denetimi olarak da adlandırılmaktadır. Buradaki “vesayet” kelimesinin anlamı özel hukuktaki anlamından farklıdır. Merkezi yönetimin seçimle işbaşına gelmiş organlara sahip özerk yerel yönetimlerin hiyerarşik olarak üstü olması söz konusu değildir. Ancak kamu idaresinin bütünlüğünün sağlanması bakımından merkezi yönetimin yerel yönetimler karşısında bir üstünlüğü de bulunmaktadır. Bu üstünlük kamu hukukunda tanımını vesayet kelimesinde bulmuş ve dış idari denetim, idari vesayet denetimi olarak adlandırılmıştır.

Yönetimin yargı denetimine tabi olması, yargının yönetime müdahalesi anlamına gelmemektedir. Yönetimi hukuka bağlı kalmaya ve yönetilenlerin haklarını gözetmeye özen göstermeye sevk etmenin bir yolu olmaktadır. Yönetimin yargısal denetimi, yöneten ile yönetilen arasındaki çatışmayı ortadan kaldırdığı gibi toplumsal ilişkiler alanında kesinlik ve istikrar da getirmektedir. Yönetimin yargısal denetimi, yönetimin faaliyetlerini yürütürken hukuk kurallarına uygun hareket etmesini sağlayarak, temel
hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesini engellemekte, böylece yönetilenleri yönetime karşı koruma amacı taşımaktadır. Yönetimin yargısal denetiminin en önemli amacı, yönetimin keyfi uygulamalarına karşı bir güvence oluşturmaktır. Yönetimin yargısal denetimi ile yönetimin keyfi davranışlarına karşı önleyici tedbirlerin alınmasının yanı sıra yönetilenlerin haklarını teminat altına almak da hedeflenmektedir.

Denetim, planlanan işlerin amaç ve hedeflere ulaşacak şekilde gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini belirlemek ve saptanacak sapmaları ve sorunları gidererek sistemin en etkili ve verimli çalışmasını sağlamak bakımından, yönetimin en yaşamsal işlevlerinden biridir.

Açıklık, kaydedilen işlemlerin anlaşılır bir şekilde tasnif edilmiş ve ait olduğu hesaba dâhil edilmiş olmasıdır.

Avrupa Konseyi tarafından imzaya açılan, yerel yönetimlerin merkezi otoriteden özerkliğini garanti eden anlaşmaya Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı denir.

Yerel özerkliğin mutlak ve sınırsız olamaması, yerel yönetimlere, çatısı altında yaşadıkları devletlerin amaçlarına uygun hareket etme yükümlülüğü getirir.

Siyasi denetim yerel yönetimlerin denetim çeşitlerinden biri değildir.

Mali denetim, bütçe uygulamasına ilişkin olarak kamu idarelerinin mali karar ve işlemlerinin denetimidir. Kamu idaresinin gelir, gider ve borç ilişkileri ile her türlü malları ve kıymetlerine ilişkin işlem ve tasarrufları, muhasebe düzeni içerisinde kayda alınır.

Soru, bir milletvekili veya meclis üyesi tarafından işletilen bilgi edinme araçlarından biri olmakla birlikte, yöneticilerden birinin uyarılması ve bir konunun kamuoyuna duyurulması bakımından önemli rol oynayan siyasi bir denetim şeklidir.

Yönetimin yargısal denetiminde, yönetimin eylem ve işlemlerinin hukuka uygun olup olmadığı araştırılmaktadır.

Yerel yönetimler üzerinde uygulanan vesayet denetimi, kanuna dayanan ve kanunla belirlenen bir denetim türüdür.

Ombudsman; anayasaya göre yasama organınca kurulan ve yasama organına karşı sorumlu olan, başında yüksek seviyeli, bağımsız bir bürokratın olduğu, hükümet kuruluşları, yetkilileri ve çalışanları tarafından haksızlığa uğramış insanların şikâyetleri doğrultusunda veya kendi inisiyatifi ile harekete geçen, araştırma yapma, disiplin uygulaması önerme ve rapor yayınlama hakkı olan ofis, şeklinde tanımlanmaktadır.

Yönetim, bir veya birden fazla amacı gerçekleştirmek amacıyla insanlar ve kaynakların belli yöntemlerle işbirliğini sağlamak ve onları söz konusu amaçlara doğru sevk etme çabasıdır. Çağdaş bir yönetimin başarılı olabilmesi için; planlama, örgütlenme, yönetme, eşgüdüm ve denetim olarak belirlenen yönetim unsurlarını bünyesinde özümsemesi ve bu suretle etkinliğini ve verimliliğini artırması beklenmektedir. Buna göre A seçeneğinde verilen unsurlar doğrudur.