MAHALLİ İDARELER MALİYESİ

Kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi için, yasa koyucunun anayasada belirtilen esaslar çerçevesinde, merkezî yönetim ve yerel yönetimler arasında, bir yandan hizmetlerin dolayısıyla bunların gerektirdiği harcamaların, öbür yandan da bu giderleri karşılayan gelirlerin sistematik bir tarzda bölüşülmesini ifade eden bir sistemdir.

İdareler arası mali sistemin; harcamalar, özgelirler, idareler arası mali aktarımlar ve borçlanma olarak dört bileşeni bulunmaktadır.

Çoğu ülkede yerel yönetimler komünal hizmetler olarak adlandırılan şehir içi yolların, su ve kanalizasyon tesisatının, parklar, spor tesisleri ve mezarlıkların yapımı, bakımı ve işletilmesi ile itfaiye, ışıklandırma, çöp toplama, sosyal barındırma vb. hizmetlerden sorumludurlar.

Merkezî yönetim ve yerel yönetimler arasında görev ve kaynak bölüşümü konusu
literatürde mali tevzin kavramı ile ifade edilmektedir.

Yerel yönetimlerin harcama sorumluluklarının saptanması idareler arası mali ilişkilerin ilk aşamasını oluşturmaktadır. Burada hangi hizmetin hangi yönetim düzeyince etkin bir biçimde yerine getirileceğinin saptanması gerekmektedir.

Komünal hizmetler: Kent halkının toplu yaşama sonucu ihtiyaç duyduğu
temel kamusal hizmetler.

Sosyal sektör hizmetler: Sosyal devlet olmanın getirdiği, toplumun
kalkınma ve refahı için gerekli kamusal hizmetler.

Liste yetki yönteminde, yerel yönetimlerin görev alanı sınırının kanunlarla kesin
olarak belirlenmesi ve yerel yönetimlerin yasa koyucudan yeniden bir kanuni yetki almadan bu sınırların dışına çıkmamaları söz konusudur.

Harcamaların yönetimler arasında bölüşümünde açıklık, yerindenlik, ölçek ekonomisi ve dışsallık gibi ekonomik faktörlerin göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

Çifte vergileme: Aynı vergi kaynağı üzerine değişik
idarelerin aynı türden vergi koymaları durumudur.

Etkin bir özgelir sistemi tasarlanırken iç piyasanın etkinliği, idari maliyetler, istikrarlılık ve esneklik, ulusal eşitlik ve fayda - maliyet ilişkisi gibi konuların göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

Etkin bir idareler arası sistemin tasarlanabilmesi için, idareler arası mali aktarımlar düzenlenirken bazı ilkeler göz önünde bulundurulmalıdır. idareler arası mali sistemde aktarımların, dikey ve yatay mali dengenin sağlanması, politikaların ulusal düzeyde uyumlaştırılması ve bölgeler arası dışsallıkların giderilmesi gibi kapsamlı amaçları gerçekleştirmesi gerekmektedir.

Altın kural: Klasik kamu maliyesi teorisine göre
devletin yalnızca yatırım amacıyla borçlanabilmesi kuralıdır.

İdareler arası mali sistemin; harcamalar, özgelirler, idareler arası mali aktarımlar ve borçlanma olarak 4 bileşeni bulunmaktadır

Kurumsal düzenlemelerinin tam anlamıyla etkin bir biçimde işleyebilmesi için idareler arası mali sistemin kalitesi kurumların olgunluğu, düzenleyici yasa ve politikaların yapısı ve değişikliklere ayak uydurabilmeleriyle ölçülür.

İdareler arası mali aktarımların, dikey ve yatay dengenin sağlanması, politikaların ulusa düzeyde uyumlaştırılması ve bölgeler arası dışsallıkların giderilmesi gibi kapsamlı amaçları gerçekleştirmesi gerekmektedir.

Eğitim, sağlık ve sosyal destek alanlarında harcama sorumlulukları, sosyal devlet olmanın getirdiği toplumun kalkınma ve refahı için gerekli kamusal hizmetler.

Genel yetki yöntemi; yerel yönetimlerin, anayasa ya da kanunlarla açıkça yasaklanmamış, kendi yetki alanları dışında bırakılmamış veya başka herhangi bir yönetimin görev alanına girmemiş ve başka herhangi bir yönetime verilmemiş olmak kayıt ve şartıyla her türlü görevi üstlenebilemeleri ve bu konuda takdir yetkisine sahip olmaları anlamına gelmektedir.

İdareler arası mali sistemde dikey dengesizlik, yerel yönetimlerin kaynak yaratma gücünün harcama sorumluluklarını karşılayamaması ile ortaya çıkar. Sorunun en yaygın kaynağı ise yerel düzeyde yeterli özkaynakların bulunmamasıdır

Yerel yönetimlerin, idari etkinlik faktörü ve yerel hudutlar içerisinde hiç bir sınırlamaya tabi olmaksızın, tamamen kendi taktirlerine bağlı olarak tam bir vergileme yetkisine sahip oldukları sınırsız vergileme yönteminde vergi kaynağının seçiminde olduğu kadar, idaresinde de yerel yönetimler özerktirler.  ABD ve İsviçre'deki uygulamalarına bakıldığında, yerel yönetimlerin vergileme yetkisine merkezi idareler tarafından birtakım objektif kriterler ve sınırlamalar getirildiği görülmekterdir.