Lojistikte Risk Yönetimi ve Sigorta

1. Dış risk: Genel olarak doğal afetlerden, savaşlardan, terörizm ve salgın hastalıklardan veya hükümetin getirdiği yasal kısıtlamalardan ya da rekabetten kaynaklanabilir.
2. İç risk: İşletmelerin lojistik ve tedarik zinciri süreçlerinin nasıl yapılandırıldığı ve yönetildiği sonucu ortaya çıkan risklerdir.

• Risk kelimesinin etimolojik kökeni, Latince "risicum" kelimesine dayanmaktadır ve genel anlamda beklenmeyen sonuçlarla karşılaşma olasılığı olarak tanımlanmaktadır.
• Risk, olumsuz olayların ve bunların olası sonuçlarının ortaya çıkma ve hedefleri kapsam, kalite, zaman ve maliyet açısından etkileme derecesidir.
• Risk, bir ölçümün beklenen değerine bağlı olarak güvenilir bir olasılık seviyesindeki gelecek zaman noktalarında ortaya çıkan olası bir kayıptır.
• Risk, ileride ortaya çıkması beklenen ama meydana gelip gelmeyeceği kesin olarak bilinmeyen olayları (planların başarısız olması, hatalı karar alma) ifade etmektedir.

1. Belirsizlik
2. Sonuçlar

• Tam ve net olarak bilinememeleri,
• Zamanla değişkenlik göstermeleri,
• Olumsuz sonuçlar doğurabilir ve yönetilebilir nitelikte olmalarıdır.

Uluslararası Standartlar Kurumu, risk kavramını, bir olayın gerçekleşme olasılığı ile etkilerinin bir birleşimi olarak tanımlamaktadır.

Kurumsal risk, işletmedeki tüm fonksiyonların bir bütün olarak karşı karşıya oldukları risktir.

Risk yönetimi, bir sistemde bir araya getirilen ve bir işletmenin eylemlerini karşılaştığı riskler ışığında kontrol etmek için kullanılan, koordineli ilkeler, süreçler, faaliyetler, roller, sorumluluklar ve altyapı kümesidir.

1. Saf ve spekülatif risk
2. Çeşitlendirilebilir risk ve çeşitlendirilemeyen risk
3. Kurumsal risk
4. Sistemik risk

Saf risk, sadece zarar olasılığının bulunduğu veya kaybedilmediği bir durum olarak tanımlanmaktadır. Tek olası sonuçlar ters (kayıp) ve nötr (zararsız).

Spekülatif risk, kar veya zararın mümkün olduğu bir durum olarak tanımlanmaktadır.

Çeşitlendirilebilir risk, ekonomiyi değil sadece bireyleri veya küçük grupları etkileyen risktir. Çeşitlendirmeyle azaltılabilecek veya elimine edilebilecek bir risktir.

Çeşitlendirilemeyen risk, tüm ekonomiyi veya ekonomi  içindeki çok sayıda kişi veya grubu etkileyen bir risktir. Çeşitlendirilemeyen risk ekonominin tamamını veya ekonomideki çok sayıda kişiyi etkilediği için, buna temel
risk de denir.

İşletme riski, bir işletme şirketinin karşılaştığı tüm büyük riskleri kapsayan bir terimdir.

• Stratejik risk: Firmanın finansal amaç ve hedeflerine ilişkin belirsizliği ifade eder.
• Operasyonel risk: Firmanın ticari faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır.
• Finansal risk: Emtia fiyatlarındaki, faiz oranlarındaki, döviz kurlarındaki ve paranın değerindeki olumsuz değişiklikler nedeniyle zararın belirsizliğini ifade eder.

Sistemik risk, tüm finansal sistemin bozulmasına neden olabilecek tek bir kuruluş veya işletme grubunun başarısızlığından dolayı tüm bir sistemin veya tüm pazarın çökme riskidir.

Risk profilinin amacı, en büyük güvenlik açıklarının nerede olduğunu ve zincirin bozulma ya da aksama ihtimalinin ne olduğunu belirlemektir.

• Tedarik
• Talep
• Süreç
• Kontrol
• Çevresel etkiler

Cranfield Üniversitesi tarafından İngiltere hükümeti için yapılan bir araştırmada, lojistik ve tedarik zinciri kırılganlığını "Lojistik süreçlerdeki ya da tedarik zincirindeki risklerin yanı sıra tedarik zincirindeki risklerden kaynaklanan ciddi rahatsızlıklara maruz kalma" olarak tanımlanmaktadır.

• Etkinlik yerine verimlilik üzerine odaklanma
• İşletmelerin lojistik süreçlerinin ve tedarik zincirlerinin küreselleşmesi
• Odaklanmış fabrikalar ve merkezi dağıtım
• Dış kaynak kullanımı eğilimi
• Tedarikçi tabanının azalması

Lojistik faaliyetlerin temel amacı, müşteri ihtiyaçlarının tam ve zamanında karşılanma gerekliliğidir.

Lojistik risk denildiğinde ilk akla gelen belirtilen amaca ulaşamama riski olmaktadır. Bu riskin oluşumu, lojistik faaliyetlerin herhangi birinde oluşacak bir aksama nedeniyle meydana gelmektedir. Lojistik faaliyetlerde oluşacak belirsiz veya önceden bilinmeyen olay veya olayların lojistik faaliyetlerin birini ve daha fazlasını olumsuz etkilemesi işletme amaçlarının başarısızlığa ulaşması lojistik risk unsurunu oluşturmaktadır.

• Stok yönetiminde oluşan riskler
• Depolama riski
• Taşıma riski

Stok, kullanılmayı veya satılmayı bekleyerek belirli bir süre atıl durumda tutulan, ekonomik bir değere sahip malzeme ve mallar olarak tanımlanmaktadır.

Temel stok sınıflandırılması ham maddeler, yarı mamuller, mamuller, hazır parçalar, yardımcı malzemeler olarak belirtilmektedir.

1. İklim riskleri
2. Fiziksel riskleri
3. Kimyasal riskler
4. Biyolojik riskler
5. Fonksiyonel riskler

Depo yönetim sistemi üç bileşenden oluşmaktadır. Bunlar;

1. Yazılım,
2. Barkod teknolojisi,
3. Radyo frekans donanımıdır.

• Yetersiz sistem takibi
• Yetersiz iletişim 

• Taşıma araçlarının getirdiği riskler
• Taşıma konsolidasyonu, yükleme, elleçleme vb faaliyetlerden kaynaklanan riskler
• Rota ve güzergah kaynaklı riskler
• Yolların ve coğrafi engellerin getirdiği riskler
• Siyasi, idari ve bölgesel yapılanmanın getirdiği riskler
• Havaalanı, gar, liman kapasitelerinin getirdiği riskler
• Yüklerin nitelikleri ile ilgili riskler
• Hava koridoru, deniz yolu gibi uluslararası taşıma yapısının getirdiği riskler
• Hava sahası, karasuları gibi uluslararası hukuki ve siyasi yapılanmanın getirdiği riskler

Amaç operasyonel esnekliği geliştirmek, çabuk iyileşme yeteneğini teşvik etmek ve aksaklıkların giderilmesi için alternatif rotalar çizmektir.

1. Gelir faktörlerine öncelik vermek.
2. Kritik altyapıyı tanımlamak.
3. Zayıf yönleri belirlemek.
4. Model senaryoları yazmak.
5. Cevaplar geliştirmek.
6. Risk çevresini kontrol etmek.

• Başkalarının bağlı olduğu bir unsur
• Tedarikçilere aşırı bağlılık, üretim yerleri, malzeme veya bilgi akışı
• Sınırlı alternatifler
• Yüksek riskli coğrafi alanlar, endüstriler ve ürünlerle (savaş veya taşkın bölgeler veya havayolları gibi ekonomik olarak sorunlu endüstriler gibi) birleşme
• Önemli altyapıya güvensiz erişim noktaları

• Risk tanımlama
• Risk analizi
• Risk önceliklendirme

Risk tanımlama, risk kaynaklarını ve oluşabilecek olayları ve bu olayların sebeplerini ve potansiyel sonuçlarını belirleme sürecidir.

Risk tanımlamanın amacı, önemli sonuçları olabilecek olaylara dayanan bir risk listesi (veya kaydı) oluşturmaktır.

Risk analizinin amacı, risk nedenlerini ve kaynaklarını, mevcut risk kontrollerinin etkinliğini, olayın olasılığını ve olayın hem olumsuz hem de olumlu sonuçlarını anlamaktır.

Risk önceliklendirme, risk analizine dayanarak hangi risklerin ele alınması gerektiğine karar verme sürecidir. Analiz edilen risklerin olasılığı ve sonuçları birbirleriyle ve risk kriterleri ile karşılaştırılır.

Risk önceliklendirme, sonuçları organizasyonel rehberlerle karşılaştırarak veya resmî olarak risk analizinin tartışılması ve değerlendirilmesi yoluyla resmî olarak yapılabilir.

Risk tedavisi, riskleri değiştirmek için seçeneklerin seçilmesini, seçeneklerin uygulanmasını ve her risk için risk kontrollerinin iyileştirilmesini veya değiştirilmesini içerir.

• Riske yol açan faaliyetlerde bulunmayarak riski tamamen önlemek.
• Bir fırsatı yakalama riskini almak, hatta arttırmak.
• Olasılığın veya sonuçların veya her ikisinin de değiştirilmesi.
• Riski sözleşmeye bağlı, sigorta, finans, topluluk veya devlet düzenlemeleri yoluyla paylaşmak.

1. Lojistiği anlamak.
2. Lojistiği iyileştirmek.
3. Kritik yolları (ağları ve bağlantıları) tanımlamak.
4. Kritik yolları yönetmek.
5. Ağ görünürlüğünü iyileştirmek.
6. Tedarik zinciri sürekliliği takımı kurmak.
7. Tedarik zinciri risk yönetimi prosedürlerini geliştirmek için tedarikçiler ve müşterilerle birlikte çalışmak.

Lojistik süreçler aslında birbirleriyle bağlantılı "düğümler" ve "bağlantılar" içeren karmaşık ağlardan oluşur.

• Düğümler; tedarikçiler, distribütörler, fabrikalar ve depolar gibi işletmeleri veya tesisleri temsil eder.
• Bağlantılar; düğümlerin bağlandığı araçlardır. Bu bağlantılar fiziksel akışlar, bilgi akışları veya finansal akışlar olabilir.

• Uzun teslimat süresi,
• Alternatifi olmayan tek bir tedarik kaynağı,
• Özel altyapıya bağlılık, (Örneğin limanlar, taşıma modları veya bilgi sistemleri)
• Tedarikçiler ve müşteriler arasında yüksek derecede konsantrasyon,
• Tanımlanabilir yüksek risk seviyeleri (arz, talep, süreç, kontrol ve çevresel risk).

BMEA, lojistik risk yönetiminde önceliğin nereye yerleştirilmesi gerektiğini belirlemede yardımcı olmak için yararlı bir araçtır.

BMEA'nın amacı, başarısızlık riskini azaltmak için karmaşık bir sistemin dikkatinin nereye odaklanması gerektiğini belirlemeye yönelik sistematik bir yaklaşım sağlamaktır.

Lojistik risk yönetimine yüksek öncelik verilmesini sağlamak için ekibin, yönetim kurulu düzeyinde bir yöneticiye, ideal olarak lojistik müdürü veya yönetim kurulunda başkan yardımcısına rapor vermesi gerekir.

Amerikan Risk ve Sigorta Birliği Sigorta Terminolojisi Komisyonu'na göre sigorta, önceden ödenen prim karşılığında, bir kimsenin ya da bir şeyin sağlığı, hayatı, malları ile ilgili herhangi bir şekilde ilerde karşılaşabileceği tesadüfi ya da olağan zararlarını gidermek için, bu işle uğraşan bir kuruluşla yapılan bağlantı sözleşmesidir. Başka bir ifade ile sigorta şirketinin, sigortalının ödediği bir prim karşılığı, çeşitli rizikolara karşı hasarını güvenceye aldığı bir sözleşmedir.

Sigortanın temel işlevi, zararı ekonomik açıdan önemsiz bir duruma getirmektir.

• Sigorta şirketi
• Sigorta ettiren
• Bir Sigorta Sözleşmesi

• Kayıpların havuzlanması
• Tesadüfi Kayıpların ödenmesi
• Risk transferi
• Tazminat

Havuzlama, birkaç grubun tamamı boyunca meydana gelen zararların yayılmasıdır.

Risk transferi, saf bir riskin sigortalıdan sigortacıya devredilmesidir.

• Erken ölüm
• Aşırı uzun ömürlülük
• Sağlıksızlık
• Sakatlık
• İmha ve mülk hırsızlığı
• Kişisel sorumluluk davaları

Tazminat, sigortanın zararın oluşmasından önce yaklaşık olarak finansal durumuna geri getirilmesidir.

Poliçe, sigorta sözleşmesidir. Sigortalının menfaatini ihlal eden tehlikenin gerçekleşmesi halinde, tazminat vermeyi veya sigortalının hayatında meydana gelen belli olaylar üzerinde ödemede bulunmayı taahhüt eden bir sözleşmedir.

• Sigortacı ile sigortalı / sigorta ettirenin ve varsa menfaattarın ismi, adresi
• Sigortanın konusu
• Verilen teminatlar
• Teminat başlangıç ve bitiş tarihleri
• Sigorta bedeli

Poliçeyi diğer sözleşmelerden ayıran özellik sigortacının edim yükümlülüğünün gelecekte belirli olmayan olgulara (sigorta edilen menfaatin tehlikeye maruz kalmasına) bağlı olmasıdır.

Yıllık poliçenin bitim tarihinde aynı şirket nezdinde yeni poliçe yapıldığında, tecditname ismini alır.

Zeyilname; poliçe ve tecditler üzerinde herhangi bir değişiklik, ilave, iptal gibi durumlar olduğunda düzenlenen belgelerdir.

Sigorta bedeli, poliçede yazılı olan meblağ olup hasar halinde sigortacının ödeyeceği en yüksek miktardır.

Sigorta primi, sigortacının hasar halinde ödeyeceği tazminata karşılık olarak sigorta ettiren tarafından peşinen veya taksitle ödenen ücrettir. Bu ücret; teknik olarak hesaplanan prime, masrafla komisyonlar kar
gibi unsurların eklenmesiyle bulunur.

Sigorta değeri, teminat altına alınan nesnenin piyasa rayicidir.

Aşkın sigorta; poliçede yazılı bedel, sigorta edilen malın değerinden daha fazla olduğunda aşkın sigorta söz konusu olup, malın tümü hasarlansa dahi ödenecek tazminat rayiç değerle sınırlı olacağından, sigortalı boş yere fazla prim ödemiş olduğunu anlayacaktır.

Eksik sigorta, sigorta bedelinin sigorta değerinden az olması durumudur. Eğer sigorta bedeli gerçek değerinin altında gösterilmiş ise eksik sigorta var demektir.

Muafiyet, sigortalının hasarın bir kısmına katılmasıdır.

Belirlenen muafiyet rakamına kadar olan hasarların ödenmediği, yalnız geçen meblağın ödendiği muafiyete tenzili muafiyet denir.

Belirlenen muafiyet rakamına kadar olan hasarların ödenmediği, geçen hasarların ise kesintisiz ödendiği muafiyet türüne entegral muafiyet denir.

1. Sigortacı: Sigorta anlaşmasında riski üstlenerek teminat veren ve tehlikenin gerçekleşmesi halinde tazminat ödemeyi taahhüt eden taraftır.
2. Sigortalı: Sigorta anlaşmasında tazminat almaya hak kazanan taraftır.

Sigorta ettiren sigorta anlaşmasının teklifini veren ve gerektirdiği primi ödemekle yükümlü taraftır.

• Acente
• Prodüktör
• Sigorta eksperi
• Reasürans
• Koasürans

Acente; sigorta şirketi namına faaliyette bulunan (o şirketi temsil eden), gerçek veya tüzel kişi olarak kurulan istihsal organlarıdır. Kuruluş esaslarınca yetkili veya yetkisiz olarak çalışır.

Yetkili acente; sigortalı/sigorta ettirenden teklifi alan, bu bilgilerle poliçeyi düzenleyerek primini tahsil etme yetkisi bulunan, düzenlediği belgeleri noterce onaylanmış kanuni deftere kaydeden ve bu belgelerden tahakkuk eden vergileri, ilgili yerlere yatıran acentedir.

Yetkisiz acente; sigortalı/sigorta ettirenden teklifi alıp, sigortacıya ileterek, sigorta anlaşmasının yapılmasına aracılık eden acentedir. Yetkili acentenin diğer yükümlülükleri bu tip acenteler için geçerli değildir.

Prodüktör; belli bir sigorta şirketine bağlı olmayan, muhtelif sigorta branşlarında sigorta olmak isteyenleri bilgilendirerek poliçenin hazırlanmasında aracılık eden gerçek veya tüzel kişidir.

Sigorta eksperi, sigorta edilen rizikolunun gerçekleşmesi sonucunda ortaya çıkan kayıp ve hasarların miktarının nedenlerini ve niteliklerini belirleyen belgeler ile kendi yönetmelikleri çerçevesinde çalışan gerçek veya tüzel kişilerdir.

Kendi sermayeleri, ihtiyatları, öz varlıkları ile karşılayamayacakları büyük hasar ödemeleri için sigorta şirketleri de kendilerini sigorta ettirirler. Bu işleme reasürans denir. Böylece şirketler riskin bir kısmını kendi üzerlerinde tutup, geri kalan kısmını başka sigorta şirketlerine devreder.

Reasürans işlemlerinde riski devreden şirkete sedan denir.

Reasürans işlemlerinde riski devralan şirkete reasürör denir.

Sedan şirketin kendi üzerinde tuttuğu kısma konservasyon, reasüröre devrettiği kısma sesyon denir.

Reasürör şirket kendisini sigortalama ihtiyacı duyarak, devraldığı riskin bir bölümünü tekrar devrettiğinde, bu işleme retrosesyon denir.

• Mutlak iyi niyet prensibi
• Sigortalanabilir menfaat prensibi
• Tazminat prensibi
• Yakın neden prensibi
• Rücu prensibi

Sigortalının uğradığı zararda eğer üçüncü kişilerin kusuru varsa sigorta şirketi sigortalısına zararı ödedikten sonra kusurlu taraftan kusuru oranında bu hasarı talep (rücu) eder.

Sigorta şirketi, sigortalısının talep edebileceği tazminatı almak üzere sigortalısının yerine geçerek, onun yetkilerini kendi devir aldığından bu prensip "Halefiyet Prensibi" olarak da adlandırılmaktadır.

Sigorta sözleşmesi, tarafların karşılıklı ve birbirlerine uygun bir şekilde rızalarını beyan etmeleri ile gerçekleşen bir sözleşmedir.

Bu sözleşmede; sigortacının sorumluluğunun başlaması için, sigortalının mutlaka prim ödemesi gerekir.

• Tazminat ödeme yükümlülüğü
• Sigorta poliçesi düzenleme ve verme yükümlülüğü
• Halefiyet ve rücu hakları

Sigortacının, yasal olarak ödediği tazminat tutarınca sigortalısının yerine geçmesi ve onun haklarını koruması “Halefiyet hakkı” adı verilir.

• Prim ödeme yükümlülüğü
• Sigorta ettirenin ihbar yükümlülüğü
• Koruma önlemleri alma yükümlülüğü
• Sigortalının muayene ettirmeye izin verme yükümlülüğü

Lojistik ve taşımacılık firmaları açısından sigorta; göndericiler tarafından lojistik ve taşımacılık firmalarına teslim edilen eşyaların depolanması veya sevkiyatı sırasında olabilecek zarar ve kayıplara karşı lojistik ve taşımacılık firmalarının risklerinin teminat altına alınmasıdır.

Nakliyat sigorta sözleşmesi, genellikle ithalat ve ihracat sevkiyatlarında büyük bir ticari işletmenin bir yıl boyunca bütün sevkiyatlarını teminat altına alan bir sözleşmedir.

Yıllık kapasiteye göre (sigorta bedelleri itibariyle) sigorta fiyatlarında indirim sağlar.

• Belli limitlere kadar sigortalının geç bildirimde bulunması, sigortalının haklarını zedelemez.
• Uygulanacak sigorta fiyatı sayısını azaltır.

• Sigortalının adı ve unvanı,
• Sevk edilen emtianın tarifi, paketleme şekli, kimin paketlediği (sigortalı mı? veya profesyonel bir firma mı?),
• Sevkiyat şekli (hava yolu, deniz yolu, demir yolu, kara yolu),
• Sigorta bedelinin nasıl tespit edileceği (CIF, FOB, C & F , yurt içi),
• Yıllık tahmini sigorta bedeli,
• Nereden nereye sevkiyat yapılacağı (ülkelere göre % ağırlıklı olarak),
• İstenilen teminat; ilave teminat isteniyor mu?
• Her bir vasıtada taşınabilecek azami limit (sigorta bedeli),
• Son üç yıllık ödenen prim ve hasar miktarı,
• Halen çalışılan sigorta şirketi (varsa bir poliçe
  örneği)

• Emtia nakliyat sigortaları
• Kıymet nakliyat sigortaları
• Tekne sigortaları
• Taşıyıcının sorumluluğu (CMR) sigortaları

Emtia nakliyat sigortaları, malların bir yerden bir yere bir veya çok sayı ve/veya türdeki nakil aracıyla taşınması sırasında uğrayabileceği ziya ve hasarları güvence altına alan sigorta türüdür.

• Dâhilî taşımacılık
• İhracatta taşımacılık
• İthalatta taşımacılık

Tekne sigortasında teminat kapsamı Londra Sigortacılar Enstitüsü Tekne Klozları ile belirlenmektedir. Tekne sigortasında, batma, yanma, infilak, karaya vurma, sığlığa bindirme, oturma, fırtına, alabora olma, bir başka gemi veya tekne ile çatışma, çatışmadan doğan sorumluluk, güvence altına alınan rizikolardan doğan kurtarma masrafları, dava ve say masrafları, müşterek avarya hasar ve masrafları, tekne ve makinelerdeki gizli kusur, yükleme veya boşaltma sırasında tekneye gelen hasarlar, harp ve grev rizikoları dışındaki rizikolar kapsam dışında tutulmaktadır.

CMR (convention marchandise routier) Sözleşmesi, uluslararası kara yolu taşımacılığında koşulları standardize ederek taşıyıcının sorumluluklarını belirleyen bir sözleşmedir. Bu sözleşme 1978 yılında Cenevre'de yazılmış ve 1979 yılında Birleşmiş Milletler tarafından imzalanması için dünya devletlerine gönderilmiştir. Ülkemiz 1995 yılında bu sözleşmeyi imzalayarak uluslararası kara yolu nakliyesini bu sözleşmenin yükümlülükleri altında gerçekleştirmeye başlamıştır. CMR Sözleşmesi, Türkiye'nin de taraf olduğu ve bu sözleşmeye imza atmış herhangi bir ülkeden ya da ülkeye karayolu ile yapılan ticari mal taşımalarında taşıyıcının yük sahibine olan sorumluluğunun sınır ve çerçevesini çizen uluslararası anlaşmadır.

CMR Anlaşması, sözleşmede belirtildiği gibi yükleme yeri ile teslim için belirlenen yerin iki ayrı ülkede olması halinde, yüklerin ücret karşılığında taşıt ile karadan taşınmasına ait her türlü sözleşmeyi kapsar.