Lojistik Planlama ve Ağ Tasarımı

Planlamanın kompleks ve katmanlı yapısı nedeni lojistik maliyetleri ve süreçleri etkileyen birçok faktör bulunmaktadır. Birçok faktörün yanı sıra planlama aşamasında kullanılabilecek birçok çözüm alternatifinin bulunması da kompleksliği daha da arttırmaktadır.

Her organizasyonun lojistik planlaması ve ağ tasarımı birbirinden farklıdır. Bu farklılıktan dolayı tek bir doğru lojistik planlaması vardır denilemez. Ancak lojistik planlaması kullanılan genel planlama metodolojisi bulunmaktadır. Planlama metodolojisi temel olarak üç faza ayrılmıştır. Bu fazlar şunlardır:

• Faz- I (Problem Tanımlama)
• Faz- II (Data Toplama ve Sistem Analizi)
• Faz- III (Öneri Geliştirme ve Uygulama)

Etkili bir lojistik planlama yapılabilmesi için farklı dağıtım maliyetlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Özellikle de farklı alan alternatiflerinin (miktar, büyüklük tipi ve lokasyon) maliyeti nasıl etkileyeceği ve her bir alan alternatifi için toplam lojistik maliyetinin ne olacağını bilmek zorundadır. Alternatiflerin değerlendirilebilmesi için karşılaştırmalı analizler yapılması gerekmektedir. Bu karşılaştırma için kullanılacak analize fizibilite analizi denilmektedir.

Fizibilite analizi; durum analizi, destekleyici mantık gelişimi ve fayda/maliyet tahminlerini içermektedir.

Durum analizi, mevcut lojistik durumu tanımlayan içsel yapı, dışsal etki, pazar durumu ve rekabet değerlendirmelerini içeren bir analiz yöntemidir. Bu analiz yöntemi ile organizasyonun içyapısı ve süreçlerin performansları değerlendirilirken, dış çevre ile ilgili kısımda ise şirketin faaliyette bulunduğu pazarın durumu, bu pazarda faaliyet gösteren organizasyonun rekabet gücü ve pazardaki teknolojik değişimler hakkında bilgi edinilmektedir. Kısaca planlama için gerekli olan organizasyonun lojistik içyapısı ve dış çevresi hakkında detaylı bilgiye sahip olunur.

• Durum analizi için ilk yapılması gereken adım, organizasyonun lojistik içyapısını ortaya koyan değerlendirmenin yapılmasıdır.
• Durum analizinin diğer aşaması ise, dışsal etki değerlendirilmesi aşamasıdır. Dışsal etkiler organizasyondan organizasyona, pazardan pazara ve endüstriden endüstriye değişiklik gösterebilmektedir. Müşteri istekleri ve beklentilerinin neler olduğunun değerlendirilmesi dışsal etki değerlendirmesi olarak tanımlanır.
• Pazar durumu değerlendirme aşaması ise müşterilerin değişen istekleri ve beklentilerinin pazardaki paydaşlar üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesidir.
• Durum analizinin son aşaması da teknolojik değerlendirme aşamasıdır.

Maliyet korunumu faydası ise önerilen sisteme geçilmesiyle operasyon verimliliğinin yükselmesiyle ve operasyon maliyetlerinin azalması ile gerçekleşir. Örnek vermek gerekirse; önerilen elleçleme ekipmanı sisteminin uygulanması, depoda icra edilen birçok farklı operasyonda çalışan personel sayısında azalmaya neden olabilmektedir. Bu durumda, organizasyon gelecekte daha az personele maaş ödemesi yapacak ve gelecekte ödeyecekleri maliyetlerden korunmuş olacaktır.

Bu aşamada data toplamak için uygulanacak adımlar aşağıdaki gibidir:

• Analiz yaklaşım ve tekniklerini tanımlama
• Tanımlama ve inceleme varsayımları
• Veri kaynaklarını belirleme
• Veri toplama
• Doğrulama için veri toplama

Data toplamanın ve veri analizinin ilk aşaması analiz yaklaşımı ve tekniklerini tanımlama aşamasıdır. Bu aşama bu faz için erken bir aşama olmasına rağmen, bu aşama ne kadar önce tamamlanırsa bundan sonraki adımda toplanacak data ve veri analizi aşamaları o kadar kolaylaşacaktır.

Literatürde analiz yaklaşımı ve tekniği için kullanılan birçok yöntem bulunmaktadır. Eğer ele alınan lojistik sistem basit yapıdaysa analitik yöntemlerden yararlanılır. Ancak bu sistem çok karmaşık yapıda olduğunda ve analitik yöntem ile çözülemediği zamanda sezgisel yöntemler ve meta-sezgisel yöntemler kullanılır. Bu lojistik sistem yapısının ifade edilmesi zor, çok karmaşık olduğu veya süreci etkileyen çok sayıda değişkenin bulunduğu durumlarda simülasyonla çözüme ulaşılmaya çalışılır. Analitik yöntem dışındaki tüm yöntemlerde en iyi sonuç elde edilmesi zordur. Bu yöntemlerde “kabul edilebilir” sonuçlar elde edilir.

Sistem analizi aşaması, daha önceden toplanmış dataları ve belirlenmiş tekniği kullanarak lojistik sistem önerilerini stratejik ve taktiksel olarak değerlendirme aşamasıdır. Dört adımda bu süreç yapılmaktadır. Bu süreçler şunlardır:

• Analiz sorularını belirleme
• Analizin tamamlanması ve doğrulanması
• Alternatiflerin analiz edilmesi
• Duyarlılık analizinin yapılması

Data toplama ve sistem analizi fazında önerilen tüm alternatifler karşılaştırılmış ve sonuçlar elde edilmiştir. Öneri geliştirme aşaması, elde edilen tüm sonuçlardan en iyilerinin seçildiği, seçilen alternatiflerin maliyet/fayda analizinin yapıldığı, karşılaşılabilecek risklerin ortaya konduğu ve tüm bu adımların raporlandığı aşamadır. Bu aşamada ağ tasarım ekibi bir araya gelerek öneri geliştirirler.

Uygulama aşaması lojistik projesinin son aşamasıdır. Bu aşamada lojistik projesinde uygulanması gereken dört aşamadan bahsedilecektir. Bunlar; uygulama projesinin oluşturulması, zaman planlarının oluşturulması, kabul kriterlerinin oluşturulması ve planların uygulanması aşamalarıdır.

Uygulama aşamasında yapılması gereken ilk görev, uygulama planında yapılması gereken işlerin, sıralarının ve birbirleri ile olan bağımlılıklarının tanımlanmasıdır. Başlangıçta bu süreçler ve yapılması gereken işler makro düzeyde planlamalıdır.

Yer seçimi kararı, genellikle yeni bir tesisin kurulması, mevcut durumda çalışan tesisin genişletilmesi veya tesisin değişen koşullar nedeniyle ekonomik olma özelliğini yitirdiği için yenilenmesi gerektiği durumlarda ortaya çıkmaktadır.

Uygun olmayan tesis yeri seçilmesi durumunda ham maddeye, pazara, iş gücüne uzaklık gibi problemle karşılaşılmaktadır. Bu problemlerin sonucu ise, ulaşım ve taşıma maliyetlerinde artış, yetersiz ve kalifiye işgücü eksikliği, rekabet gücünde azalma gibi organizasyonlara büyük zararlar verebilecek durumlar ortaya çıkmaktadır.

Tesis yer seçimi kararının verilmesi kullanılan yöntemler: Faktör Karşılaştırma ve Değerlendirme, Başabaş Analiz, Karlılık Karşılaştırma, Ağırlık Merkezi ve Ulaştırma Modelleri/Sezgisel yöntemler.

Etmen Puan Yönetimi: Bu yöntem, daha çok sayısal olarak değerlendirilmesi yapılamayanların diğer etmenlerle birlikte değerlendirilmesi için kullanılır. Bu yöntem; etmenlere belirli ağırlıklar verilerek, aday kuruluş yerlerinin birbirleriyle karşılaştırılması şeklinde işlemektedir. Bu yöntemin uygulanması sırasında aşağıdaki adımlar izlenir:

• Göz önüne alınan kuruluş yerlerinin değerlendirileceği etmenler belirlenir.
• Tüm etmenlere eşit ağırlıklar verilerek, aday yerler her etmene göre aynı tam puan üzerinden değerlendirilir.
• Bu puanlar, aday yerler için ayrı ayrı toplanarak, bu yerlerin önemlilerini yansıtan toplam puanlar elde edilir.
• Toplam puanlar itibarıyla iyiden kötüye doğru bir sıralama yapılır.
• Bu sıralamada başlarda bulunan birkaç aday yer, maliyet elverişliliği açısından ikinci bir incelemeye tâbi tutularak, en iyi kuruluş yeri saptanır (Bunun tersi sıra da izlenebilir).

Başabaş analizi yöntemi, kurulması istenen tesis yeri için birden fazla alternatifin olduğu durumda ve her bir tesis için sabit maliyetlerin ve değişken maliyetlerin belirlenebildiği zaman kullanılabilen tesis yeri seçimi yöntemidir. Eğer her bir alternatif için sabit maliyet ve değişken maliyet belirlenebilirse toplam maliyet fonksiyonu oluşturulabilir. Bu fonksiyonlar kullanılarak, üretim-miktarı ve toplam maliyeti arasında ilişkiyi gösteren grafik elde edilebilir. Elde edilen grafikten yararlanılarak, tesis kapasitesine göre en uygun aday tesis yeri saptanabilir.

Ağırlık merkezi yöntemi, taşıma maliyetlerini minimum kılacak tesis yerlerini bulmak için kullanılan matematiksel bir tekniktir. Bu teknik bir tek lojistik tesisin yer seçimine uygulanabilir. Yöntem genellikle perakendeci birimlere mal gönderen işletmeler tarafından kullanılır. İlk önce talep erkezleri koordinat sisteminde işaretlenir ve minimum dağıtım maliyeti oluşturan X ve Y koordinatları hesaplanır. Koordinat sisteminin merkezi (orijin) ve kullanılan ölçek standart değildir. Sadece göreceli olarak uzaklıkların orantılı bir şekilde temsil edilmesine dikkat edilir.