Tesis Yeri Seçimi

İşletmenin kurulacağı bölgenin seçimini etkileyen fiziksel faktörler arasında enerji kaynaklarına yakınlık, enerji maliyetleri, hammadde tedarik ve depolama olanakları, hammade ve mamul naklinde demiryolu, liman ve karayollarına yakınlık gibi çeşitli faktörler bulunmaktadır (Kobu, 2010).

Tesis yeri kararları iki nedenden dolayı özellikle önemlidir. İlk olarak, tesis yeri seçimi ile ilgili kararlar binalarda ve tesislerde uzun vadeli planlar gerektirirler, bu da olası hataların düzeltilmesinin zor olabileceği anlamına gelebilir. İkincisi, bu kararlar büyük miktarda finansal yatırım gerektirir ve işletme maliyetleri ve gelirleri üzerinde etkisi büyük olabilir.

Yer seçimi stratejisinin amacı, firma için konum faydasının azami yapmaktır (Heizer & Render, 2017).

Tesis yeri seçimi en az dört yönü ile ele alınmalıdır bunlar; ihtiyaç duyulan tesis türleri, bu tesislerin yeri, gerekli kapasite ve tesislerin tasarımı veya düzenidir.

Tesis yeri seçiminde üretim ve dağıtım maliyetlerinin minimizasyonu amaçlanmaktadır. Bu maliyet unsurlarını genel olarak ifade etmek gerekirse şu şekilde sıralamak mümkündür (Üreten, 2002);
1. Üretimde kullanılan hammadde, malzeme ve parçaların işletmeye ulaştırılması maliyeti,
2. Ürünün üretilmesi, yani hammaddenin mamul hale dönüştürülmesinin maliyeti (hammadde, işgücü, enerji, vb.)
3. Ürünün tüketiciye ulaştırılması maliyeti.

Hizmet sektöründeki firmalar için hacim ve gelirin sekiz büyük belirleyicisi bulunmaktadır.

1. Müşteri çekme alanı, satın alma gücü
2. Müşteri çekim alanının demografisi ile hizmet ve görüntü uyumluluğu
3. Bölgede rekabet
4. Rekabetin kalitesi
5. Firmanın ve rakiplerin konumsal tekliği
6. Tesislerin ve komşu işletmelerin fiziksel özellikleri
7. Firmanın işletme politikaları
8. Yönetim Kalitesi

Küreselleşme ile birlikte aşağıdaki eğilimler ortaya çıkmaya başlamıştır (Mangan & Lalwani, 2016):
• Küresel rekabet
• Dünyanın dört bir yanından rakipler, ortaklıklar ve müşteriler
• Küresel kaynak kullanımı
• Küresel var olma
• Küresel değer zincirleri
• Bilgiye ve yeni teknolojiye küresel erişim
• Yüksek seviyelerde müşteri farkındalığı ve beklentisi
• Hızlı teknolojik değişimler
• Tedarik zinciri uzmanlığı ve yenilikçilik

Mevcut şirketlerin yöneticileri genellikle konum planlamasında dört seçeneği değerlendirir (Stevenson, 1996).
- Mevcut bir tesisin genişletilmesi. 
- Mevcut yerleri korurken yeni yerler eklemek.
- Mevcut yeri kapatarak yeni bir yere taşımak.
- Değişiklik Yapmamak.

Firmalar üç temel nedenden ötürü hammaddelerin yakınında ya da kaynağında bulunurlar; gereklilik, bozulabilirlik ve
nakliye maliyetleri.

Tesis yeri seçiminde kullanılan üç yöntemden bahsedilecektir. Bunlar; faktör derecelendirme yöntemi, ağırlık merkezi yöntemi ve yük mesafesi yöntemleridir.

Ağırlık merkezi yöntemi depo gibi bir tesisi ağırlık ve mesafeye bağlı olarak coğrafi bir alana yerleştirmek için kullanılan kantitatif bir yöntemdir.

Bir tesis yeri seçim süreci ve işletmenin kurulacağı yerin kesin olarak belirlenmesi çeşitli aşamalardan oluşmaktadır. Bunlardan bazıları (Kobu, 2010);
1. İşletmenin ihtiyaçları tam olarak belirlenmeli ve yer seçimi için belirlenen alternatiflerin bu ihtiyaçları en iyi şekilde karşılayacak nitelikte olmasına dikkat edilmeli.
2. Seçilecek yerin işletme faaliyetlerine yapacağı etkiler analiz edilmelidir.
3. Yer seçimi çalışmaları aşama aşama yürütülmelidir.
4. Her aşamanın gerektirdiği uzman kişi ve kuruluşlar titizlikle seçilerek bunlardan yararlanma olanakları araştırılmalıdır.

Tesis yeri seçiminde öncelikle işletmenin kurulacağı bölgenin seçimi, ardından bölgede belirli bir yerin belirlenmesi ve son
olarak da belirlenen yer sınırları içinde işletmenin kurulacağı alanın tespit edilmesi yer almaktadır.

Tesis yeri seçiminde öncelikle işletmenin kurulacağı bölgenin seçimi, ardından bölgede belirli bir yerin belirlenmesi ve son
olarak da belirlenen yer sınırları içinde işletmenin kurulacağı alanın tespit edilmesi yer almaktadır.
Bölge seçiminde (Kobu, 2010);
a. talep ve dağıtım olanakları açısından pazar elverişliliği
b. hammadde kaynaklarının şimdiki ve gelecekteki durumu
c. yan sanayi kuruluşları
d. çeşit yoğunluk ve maliyetler açısından ulaşım olanakları
e. enerji kaynaklarının şimdiki ve gelecekteki durumu
f. işletme faaliyetlerini ve personelin yaşantısını etkileyebilecek iklim koşulları
g. miktar, kalite ve ücret açısından işgücü kaynakları
h. devletin yasalarla belirlediği kısıtlayıcı veya teşvik edici faktörler.

Arazi seçimi kriterlerini şu şekilde sıralamıştır.
a. Ulaşım,
b. İşgücü tedariki, mevcut nüfus ve gelişme trendi
c. Genişleme olanakları
ç. Toplumsal yapı ve davranışlar
d. Tedarik kaynaklarına yakınlık
e. Enerji ve su kaynakları
f. Ulaşım tesisleri ve maliyetleri
g. Yaşam koşulları
h. Arazi, inşaat, giyim, gıda ve diğer konulardaki fiyat düzeyleri
ı. Mevcut fabrikaların yerleri ve sosyal tesisleri
i. Belediye hizmetleri
j. Atıkları giderme kolaylıkları
k. Arazinin topoğrafik yapısı
l. İşçi-işveren ilişkileri
m. Ücret düzeyleri
n. Nüfus yapısı; çalışır oranı, eğitim ve meslek durumları,
o. Kamu tesisleri; yol, havaalanı, yolcu terminalleri
ö. Teknik personel ve yönetici tedarik olanakları
p. Eğitim ve araştırma kuruluşları.

Yük mesafe yöntemi, yeni bir tesis yeri planlayan bir işletmenin yüklerin taşınması esnasında harcayacağı mesafeyi minimize etmeyi amaçlayan bir yöntemdir.

Coğrafi bilgi sistemi (CBS); coğrafi verileri depolamak, yönetmek, oluşturmak, analiz etmek, entegre etmek ve dijital olarak görüntülemek için kullanılan bilgisayarlı bir sistemdir.

CBS yer seçimi için özel olarak kullanılan bir araç olarak, işletmelerin tesis yeri seçimi süreciyle ilgili ihtiyaç duyabilecekleri nüfus, emek, gelir, altyapı, müşteri tabanı, iklim, vergiler ve lojistik gibi bilgileri etkileşimli olarak araştırmasına ve analiz etmesine olanak sağlar (Heizer & Render, 2017).

Tesis yeri seçimiyle ilgili birçok unsur bulunmaktadır, bunlardan bazıları; hammaddeye yakınlık, müşteriye yakınlık, işgücüne yakınlık v.b. faktörleri içerir (Reid & Sanders, 2013).

Lojistik planlama açısından tesis yerinin, ürün ve hizmetlerin operasyonel maliyetleri, kâr ve fiyatları üzerinde önemli bir etkisi bulunmaktadır.