LOJİSTİK PLANLAMA VE MODELLEME - Deneme Sınavı - 14

MODEL NEDİR
Model, bir nesne veya olguyu tanımak, tarif etmek veya gözlemlemek için kullanılan ve amacımız açısından onun gibi davranan bir benzerine verdiğimiz genel isimdir.

Görsel model, gerçek nesne veya sistem ile fiziksel görünüşleri arasında ölçekli veya kısmi benzerlik gösteren 3 boyutlu nesne veya canlı örnek olabilir. Bu tür modellerde amaç çok ufak bir nesneyi (atom modeli), çok uzakta veya çıplak göz ile
görünemeyen sistemleri (güneş sistemi) veya henüz planlama aşamasındaki bir yapıyı (köprü maketi) öğrenci, müşteri veya karar vericinin daha iyi anlaması 
ve yorumlamasıdır.

Analog model,; görsel modelden farklı olarak, gerçek sistemden çok farklı olmakla birlikte sistemin işleyiş veya davranışlarını anlamamıza yardımcı olan göstergelerdir. Örneğin hız göstergeleri, barometre, termometre veya coğrafi harita; karar vericiye içinde bulunduğu durum ile ilgili bilgi verir.

Lojistik planlamada en yaygın kullanım alanı bulan modeller, değişkenlerin belirli (deterministik) ve fonksiyonların doğrusal olduğu Doğrusal Programlama
(DP) ve parametrelerin bir olasılık dağılımına göre rassal davranış gösterdiği stokastik
modellerdir. Bu ünitede özellikle bu iki tip model üzerinde durulacaktır.

Bazı durumlarda bu değişken parametreler belli bir olasılık dağılımına
göre gerçekleşebilir ama çoğu zaman belirsizlik o kadar fazladır ki bir olasılık dağılımından dahi söz edilemez. Bu tür sistemlerde eniyileme yapmak
mümkün olmadığı gibi bazen sistem davranışlarını açıklayabileceğimiz fonksiyonların kapalı formülünü yazmak dahi mümkün olmaz. Bu durumlarda ortalama sistem parametrelerini doğrulayabilmek için (Monte Carlo) benzetim metotuna başvurulur.
Benzetim metotu genelde eniyileme değil, sistemi betimlemek için kullanılır.

6. Aşama: Yönetime Sunuş
Bu aşamada analist kurguladığı modeli ve çözüm önerisini (veya tavsiyelerini) karar vericiye (müşteri) sunar. Aynı ilk aşama olduğu gibi modelden probleme bir geri dönüş olması gerekir. İlk aşamada problemi modele kodlayan analist, bu sefer de ters-kodlama (decoding) dediğimiz model sonuçlarını karar vericinin anlayacağı seviye ve dile uygun hale getirerek sunmalıdır.

Karar vericinin modelde en iyilemeyi hedeflediği ve karar değişkenlerinin doğrusal
ilişkilendirilmesi ile oluşturulan fonksiyona amaç fonksiyonu denir.

ÇKKV yöntemleri kriterlere ilişkin ağırlık bilgisini kullanarak, çatışan niteliklere
sahip karmaşık problemlerin çözülmesini sağlarlar. İlk olarak alternatiflerin ve niteliklerin tanımlaması yapılır. Sonrasında her bir alternatifin (ayrı ayrı),
her kritere göre ölçümleri elde edilir, kriterlere göre ağırlıkları atanır. Atanan kriter ağırlıkları ve alternatiflerin tek-kriterli değer ölçümleri bir araya getirilerek
alternatiflerin bütünsel değerleri saptanır. Bu yönteme faktör derecelendirme metotu denir. ÇKKV modellerinın çözümünde faktör derecelendirme metotu dışında analitik hiyerarşi metotu (AHP), hedef programlaması gibi yöntemler de
kullanılır.

Matematiksel modelin mümkün çözümlerinin uyması gereken ve karar değişkenlerinin
doğrusal fonksiyonlarından oluşan her bir eşitsizliğe kısıt denir.

Lojistik kelimesi etimolojik açıdan incelendiğinde Antik Yunanca’da “hesaplama bilimi” anlamına geliyordu. Antik Yunanlılar, savaştaki keşif sürecinde askerî ihtiyaçları hesaplamada uzman
olan subaylara “logistikos” diye atıfta bulunuyorlardı. Sonrasında da lojistik eylemleri genelde savaş süresince askerî ihtiyaçları planlama ve yönetme işlemlerine verilen bir ad olarak kullanılmıştır.

XX. yüzyıl itibarıyla lojistik; büyük savaşlarda başarının temel taşlarından biri olmayı sürdürmekle beraber, iş hayatındaki önemi de anlaşılmaya başlandı.

Lojistik planlamanın ilk aşamasınıtalep tahmini oluşturmaktadır.

Analog model, gerçek sistemden çok farklı olmakla birlikte sistemin işleyiş veya davranışlarını anlamamıza yardımcı olan göstergelerdir. Hız göstergeleri, barometre, termometre bu modele örnektir.

7 aşamalı süreç yöneylem literatüründe modelleme için yaygı olarak kabul görmektedir.

Uygulama ve reporlama, yedi aşamalı problem çözme metodolojisinde modellemenin son aşamasını olşturur.

Doğrusal programlama modeli sabit olarak adlandırılan kesinlikle bilinen sistem parametreleri ile
karar vericinin kontrolü altındaki, karar değişkeni olarak tanımladığımız parametrelerin karışımından oluşan matematiksel ilişkilerden oluşur.

Çok kriterli karar verme yaklaşımlarında belirgin sayıda ve özellikteki aday, plan, politika, strateji, hareket biçimi alternatifleri karşılaştırılarak derecelendirilir ve bunların arasından en iyisi seçilmeye çalışılır.

Matematiksel modeller, parametrelerin çeşitliliğine göre deterministik ve rassal şeklinde ayrılırlar.

Benzetim metotu genelde eniyileme değil, sistemi betimlemek için kullanılır.

İşletmeler için lojistiğin tanımı gereği, amacı müşteri gereksinimlerini zamanında ve doğru miktar ve içerikte karşılamak olduğu için lojistik planlamasının ilk aşaması talep tahminidir.