LOJİSTİK MALİYETLERİN PLANLAMASI VE BÜTÇELEME

Lojistik maliyet bütçeleri, işletmelerin genel
bütçeleri kapsamında, faaliyet bütçeleri içinde yer
alır. Konusu açısından gider bütçesi, sorunları ele
alış biçimi açısından dönem bütçesi, amaçları açısından faaliyet bütçesi ve kapsamı açısından işlevsel bütçe niteliğindeki lojistik maliyet bütçeleri, bu
maliyetlerin kontrolü ve yönetimi açısından önem
taşımaktadır.

Planlama, gelecekte ulaşılmak istenen hedefin ve bu hedefe nasıl ulaşılacağının belirlenmesi faaliyetidir. Bu faaliyet sonucunda plan elde edilir. Bütçe ise, rakamlarla ifade edilmiş hareket planıdır.

İşletme bütçeleri, işletmenin tümü için hazırlanabileceği gibi, herhangi bir bölüm için de düzenlenebilir. İşletmedeki tüm bölümleri kapsayan bütçeye “genel işletme bütçesi” adı verilir. Genel işletme bütçesi, işletmenin bütün bölümlerinin
bütçe dönemindeki hedeflerini ortaya koyan ve sonuçta ulaşılması beklenen kârı, nakit akışlarını ve finansal durumu gösteren bütçedir (Büyükmirza,
2010: 664).

İşletmenin bütçeleme sisteminin bütünleşik bir
yapıda olması gerekmektedir. Planlama, bütçeleme
ve tahmin bütünleşik yapıyı oluşturan üç temel
faktördür.

İşletmeyi etkin biçimde yönetmek için kaynakları etkin bir şekilde yönetmek gerekmektedir. Bu nedenle, işletme yönetimine kaynak yönetimi gözü ile de bakmak olanaklıdır. Kârın belirlenmesinde etken olan iki unsurdan biri fiyat diğeri ise maliyettir. Rekabetçi bir piyasada fiyatın piyasadaki arz ve talep dengesine
göre oluşması nedeniyle işletmenin fiyatı belirleme gücü bulunmamaktadır. Bu durumda işletmelerin piyasa fiyatını esas almaları gerekmektedir. Kâr etmek için fiyatları artırmak, işletmenin satışları azaltabilecek ve pazar payında daralmaya neden olabilecektir. İşletmenin fiyatları yönetebilmesi mümkün olmadığına göre,
kârın belirlenmesinde ikinci etken olan maliyeti yönetmesi gerekmektedir (Kaygusuz ve Dokur, 2009a:18).

Bir işletmenin üretim maliyetlerinin ölçülmesi, kontrolü ve rapora bağlanması işlemleri maliyet muhasebesi aracılığıyla gerçekleşmektedir. Maliyet
muhasebesinde amaçlar (Akdoğan, 2009: 5-7);
• Üretilen mal ve hizmetlerin birim maliyetlerini belirlemek,
• Stokların değerlerini hesaplamak,
• Geleceğe yönelik planların ve bütçelerin yapılmasına yardım etmek,
• Giderlerin kontrolünü ve kalite standardını korumak koşulu ile olanaklar ölçüsünde
maliyetlerin düşürülmesini sağlayacak yöntemleri geliştirmek,
• Seçenekler arasında karar vermek durumunda olan yöneticilere maliyetle ilgili düzenli, etkili ve güvenilir bilgiler vermek
biçiminde sıralanabilir.

Planlama faaliyetleri, birbirini izleyen aşamalardan oluşan bir süreç olarak ele alınabilir. Doğal olarak, yapılacak işleri ifade eden farklı şekillerde
gruplandırılabilir. Burada, planlama süreci basit olarak dört aşamada sıralanabilir ve aşağıdaki şekilde açıklanabilir (Mucuk, 2005:139-141);
1. Amaçların belirlenmesi,
2. Temel varsayımların (dayanak noktalarının) belirlenmesi,
3. Seçeneklerin belirlenmesi ve karşılaştırılması,
4. En uygun seçeneğin seçimi ve planın yapılması.

İşletme Bütçeleri Yönetim tarafından planlama ve kontrol amaçlı olarak kullanılan bütçeleri çeşitli bakımlardan gruplandırmak olanaklıdır. Bu gruplar ve çeşitleri
şu şekilde sıralanabilir (Akdoğan, 2009: 648);
• Konuları açısından;
• Gider bütçeleri
• Gelir bütçeleri
• Sorunları ele alış biçimlerine göre;
• Proje bütçeleri
• Dönem bütçeleri
• Amaçlarına göre;
• Program bütçeleri
• Faaliyet bütçeleri
• Teknik yapılarına göre;
• Statik bütçeler
• Karşılaştırmalı statik bütçeler
• Esnek bütçeler
• Kapsamlarına göre;
• Bölüm veya işlevsel bütçeler (kısmi büt- çeler)
• Genel bütçeler

Bir bütçeleme çalışmasında uyulması gereken ilkeleri aşağıdaki biçimde
sıralamak olanaklıdır (Büyükmirza, 2010: 668-669);
• Bütçe yönetim tarafından desteklenmelidir.

• Bütçe, sorumluluk merkezleri itibarıyla düzenlenmelidir.

• Bütçe kalemleri hesap planı ile uyumlu olmalıdır.

• Bütçe katılımcı bir anlayışla hazırlanmalıdır. 

• Bütçe hedefleri gerçekçi olmalıdır. 

• Bütçe, üst yönetim tarafından onaylanmalıdır.

• Bütçe revizyonları bütçenin bütünlüğü bozulmadan yapılmalıdır. 

Bütçe gelecekteki bir dönem için hazırlanmaktadır. Bütçe dönemi adı verilen bu dönem, bir yıl veya bir süreden başlayıp on-on beş yıla kadar uzanabilir.

İŞLETME FAALİYET BÜTÇELERİ
1-Satış Bütçesi
2-Üretim Bütçesi
3-Direkt İlk Madde ve Malzeme Miktar Bütçesi
4-Malzeme Satın Alma Bütçesi
5-Direkt İlk Madde ve Stok Bütçesi
6-Üretimde Kullanılan Direkt İlk Madde ve Malzeme Miktar Bütçesi
7-Direkt İşçilik Bütçesi
8-Mamul Stokları Bütçesi
9-Genel Üretim Giderleri Bütçesi
10-Araştırma Geliştirme Giderleri Bütçesi
11-Pazarlama Satış Dağıtım Bütçesi
12-Genel Yönetim Giderleri Bütçesi
13-Diğer Gelir ve Gider Bütçeleri
14-Durdurulan Faaliyetler Gelirleri ve Giderleri

Değer veya tedarik zinciri, müşteriden gelen siparişin müşteriye teslim edilmesi sürecinde yer alan aşamalardan oluşmaktadır. Bir sonraki aşama, müşteridir anlayışı, değer zincirinin tanımlanmasında ve yönetilmesinde esası oluşturmaktadır. Değer zincirinde faaliyeti harekete geçiren unsur müşterilerden sipariş gelmesidir. Gelen talebim işletmede her fonksiyon üzerinde etkisi ve bu talebin karşılanma sürecinde de her fonksiyonun görev ve sorumlulukları vardır. Zinciri oluşturan her fonksiyonun satış tahminlerinden ne derece ve hangi düzeyde etkilendiğinin belirlenmesi gerekmektedir (Kaygusuz ve Dokur, 2009b:336).

Değer zincirinde yer alan fonksiyonlar:

Satış ve Pazarlama

Finansman

Satın alma

Üretim

Dağıtım ve taşıma

Satış bütçesi, pazar araştırmalarına dayanılarak bütçe döneminde alıcılara yapılacak satışların değer ve miktar olarak mamuller, satış bölgeleri bakımından aylık olarak dağılımının tahmin edilerek planlanmasıdır. Satış bütçesi işletme bütçesinin gelir yönünü oluşturmaktadır. Satış bütçesi, işletme bütçe sisteminin
temel bütçesidir. Bu bütçe doğru ve gerçekçi olduğu ölçüde diğer bütçeler ve genel bütçe doğru olabilir. Satış bütçesinde yapılacak yanlış bir tahmin diğer bütçeleri de olumsuz etkiler (Akdoğan, 2009:659).

Üretim bütçesi, bütçelenmiş satışları karşılamak için, bütçe döneminde üretilmesi gereken mal miktarlarının tahmin edilmesidir. Satış bütçesi düzenlendikten sonra sıra üretim bütçesinin düzenlenmesine gelir. Üretim bütçesinde, bütçelenmiş satışları karşılayacak ve stokların işletme yönetiminin planladığı düzeyde tutulmasına olanak verecek biçimde bütçe dönemlerinde her mamulden kaç birim üretileceği gösterilmektedir. Üretim bütçesi üretim faaliyetlerinin planlanmasının ilk aşamasıdır. Direkt ilk madde ve malzeme giderleri, direkt işçilik giderleri ve genel üretim giderleri üretim bütçesindeki miktarları esas
alınarak planlanır (Akdoğan, 2009:662-663).

Lojistik maliyetlerin bütçe farkı fiili olarak gerçekleşmiş lojistik maliyetler ile bütçelenmiş lojistik maliyetlerin arasındaki farklardan oluşmaktadır. Bütçe farkı yapılmış olan bütçeden ne kadar sapıldığının bir göstergesi olup aşağıdaki şekilde ifade edilebilir;
Lojistik Maliyetler Bütçe Farkı = Filli Lojistik Maliyetler – Bütçelenmiş Lojistik Maliyetler

Planlama ve bütçeleme sürecinin başarısını birçok faktör etkilemektedir. Her şeyden önce bu sürecin devamlılık göstermesi, anlık olmaması gerekliliği üst yönetim tarafından özümsenmeli ve işletmede her çalışana anlatılmalıdır. Ayrıca, bütçeleme sürecinin yenilenmesi gerekir. İşletmenin içinde bulunduğu ortamın gereklerine göre bütçeleme süreci gözden geçirilmelidir. Diğer bir ifade ile bütçeler esnek olmalıdır. Bütçenin bir kerelik hazırlanıp kenara bırakılması yönetimin bütçelemeyi ciddiye almadığı şeklinde yorumlanabilir. Yönetim, bütçeleme sürecinde birtakım zorluklar ile karşılaşabilir. Bunlar, bütçeleme sürecinden vazgeçilmesine zemin oluşturmaması için yönetim tarafından tanımlanmalı ve yönetilmelidir (Kaygusuz ve Dokur, 2009b:49).

Pazarlama, satış ve dağıtım faaliyetleri, genel anlamda işletmenin mamul ve hizmetlerinin pazarlanması, satış ve dağıtımı ile ilgili faaliyetler olup, bu faaliyetlerin giderleri de pazarlama, satış ve dağıtım giderleri olarak tanımlanmaktadır. Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri türlerini aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir (Kaygusuz ve Dokur, 2009b:489):
• Pazarlama faaliyetlerinde kullanılan ilk madde ve malzeme giderleri

• Pazarlama faaliyetlerinde çalışan işçilerin ücret ve ekleri
• Pazarlama faaliyetlerinde çalışan personele ödenen maaş ve ekleri
• Pazarlama faaliyeti ile ilgili olarak dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler
• Bayilere dağıtım giderleri
• Bölge depolarına taşıma giderleri
• İhracat navlun giderleri
• Çeşitli taşıma giderleri
• Liman giderleri
• Yükleme-boşaltma giderleri
• Satış komisyonları
• Çeşitli giderler
• Sigorta giderleri
• Reklam ve tanıtım giderleri
• Kira giderleri
• Seyahat giderleri
• Amortisman giderleri
• Fuara katılım giderleri
• Ağırlama ve konaklama giderleri
• Firmaları ziyaret giderleri

Dağıtım Giderleri Bütçesi; Üretilen mamul ve hizmete talep oluşturulması için reklam ve tanıtım giderleri, oluşturulan bu talebin karşılanması için de dağıtım giderleri ortaya çıkmaktadır.

Depolama Giderleri Bütçesi; Üretim işletmelerinde depolama giderleri, mamullerin fabrikadan alınmasından, gönderme ve dağıtıma hazırlanmasına kadar yapılan bütün giderleri içerir. Depolama işlevi, işletmenin özelliklerine göre farklılık gösterir. Genel olarak depolama işlevi, mamullerin depolanması, siparişlerin depolanması, mamullerin dağıtımı veya gönderilmesi için paketleme işlevi, form doldurma, fiyatlama-etiketleme-damgalama, stok kayıtlarını tutma, envanter çıkartma, iadeleri alma gibi işlemlerden oluşmaktadır. Bu işlemlerin yapılması amacı ile yapılan giderler, depolama giderlerinin içeriğini oluşturmaktadır. Söz konusu giderler bütçelenirken; değişken ve sabit olarak bölümlenmekte ve değişken giderler standartlar yardımı ile, sabit giderler ise geçmiş uygulamalar ve gelecekteki değişmeler göz önünde bulundurularak öngörülmektedir. Depolama bütçesinin hazırlanmasında, üretim veya alış bütçelerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir (Akdoğan, 1982: 184).