LOJİSTİK MALİYETLERİ VE RAPORLAMA I

Pazarların küreselleşmesi, uluslararası rekabetin şekil ve boyutunda
önemli değişikliklere yol açmıştır. Sürekli değişen ve belirsizliklerin arttığı pazarlarda, rekabet üstünlüğü elde etmek isteyen işletmelerin başarısı, bir taraftan uzun dönemli planlama yapmalarına, diğer taraftan da esnek ve değişen çevreye hızla ayak uydurmalarına bağlıdır.

Mamul yaşam sürelerinin azalması, esnek üretim sistemlerinin oluşturulması ve hataların en az düzeyde tutulması bir zorunluluk haline gelmiştir.

Mamul yaşam seyri aşamaları Arge-Tasarım-Üretim-Pazarlama ve Dağıtım-Müşteri Hizmetleri şeklindedir.

Mamul yaşam seyri maliyetleme yaklaşımında teknoloji ve tüketici zevk ve tercihlerindeki değişiklikler gibi pazar faktörleri maliyet yönetiminin önemli bir
parçası olarak ele alınır.

Hedef maliyet, hedeflenen pazar payının oluşturulmasında kullanılacak satış fiyatına göre hesaplanan pazar odaklı maliyeti ifade etmektedir.

Hedef maliyetleme yaklaşımı ile işletmeler gelecekte ortaya çıkacak maliyetleri önceden planlayıp kontrol edebilmekte ve bu sayede önemli maliyet tasarrufu
sağlayarak rekabet avantajına ulaşabilmektedirler.

Kaizen maliyetleme ise, hedef bir maliyetin belirlenmesi ve bu maliyetin gerçekleştirilmesi için üretim işlemlerinin sürekli olarak iyileştirilmesi sürecidir.

Tam zamanında üretim felsefesinin temelinde; sıfır stok, kısa üretim süreleri, küçük/seri ikmal miktarları ile yüksek kalite ve sıfır hata olmak üzere dört unsur bulunmaktadır.

Araştırmalara göre kalite maliyetlerinin toplam içindeki dağılımları şu şekildedir:
1. Önleme maliyetleri %5
2. Ölçme ve değerleme maliyetleri %50
3. İç başarısızlık maliyetleri %15
4. Dış başarısızlık maliyetleri %30.

Ölçme ve değerleme maliyetleri en fazla payı olan maliyet türüdür.

Bir mamul partisinin üretimi ile ilgili ortaya çıkan faaliyetlerin maliyetidir. Parti düzeyinde yapılan kalite kontrol maliyetleri, satın alma siparişleri, makinelerin siparişe hazırlanması maliyetleri bu düzeydeki maliyetlerdir.

Mamul yaşam seyri, daha çok pazarlama alanında mamul stratejilerinin belirlenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Mamul yaşam seyri maliyetleme yaklaşımında, her mamulün “sunuş”, “büyüme”, “olgunluk”, “düşüş” aşamalarından oluşan ve süresi ile şeklinin önceden tahmin edilemediği bir ömrünün olduğunu kabul etmektedir. Pazarlama yönetimine göre mamulün yaşam seyri, genellikle yeni mamul geliştirme ve pazara sunma aşamalarının birleştiği, sunuş döneminde başladığı varsayımına dayanmaktadır. Ancak, mamul yaşam seyirleri kısalan ve teknoloji maliyetlerinin yeni mamulün toplam maliyetinin büyük bir kısmını oluşturduğu günümüzde yeni mamulün geliştirme ve tasarım dönemlerinin önemi artmış ve işletmeler için önemle üzerinde durulması gereken aşamalar haline gelmiştir.

Hedef maliyet kavramı ilk kez 1960’lı yıllarda Japon otomotiv işletmesi Toyota tarafından geliştirilmiştir. Kavram, bir mamule ait beklenen kâr oranını kazandıracak, kabul edilebilir maliyet düzeyi olarak tanımlanmaktadır. Başka bir tanıma göre ise hedef maliyet, hedeflenen pazar payının oluşturulmasında kullanılacak satış fiyatına göre hesaplanan pazar odaklı maliyeti ifade etmektedir.

Kaizen maliyetleme, hedef bir maliyetin belirlenmesi ve bu maliyetin gerçekleştirilmesi için üretim işlemlerinin sürekli olarak iyileştirilmesi sürecidir. Bu süreçte, toplam işlem süresinin azaltılması, değer katmayan faaliyetlerin elenmesi, mamullerin hatasız üretilmesi, üretim maliyetlerinin sürekli azaltılması, üretimin ve üretim sürecinin basitleştirilmesi hedeflenmektedir. Başka bir ifadeyle, kaizen maliyetleme yaklaşımı ile verimsizlikleri üretim sürecinden uzaklaştırarak toplam üretim maliyeti ve bunun sonunda mamul maliyetinin düşmesi amaçlanmaktadır. İşletmeler, kaizen maliyetleme ile sürekli iyileşmeyi gerçekleştirerek, yüksek kalite ve düşük maliyet elde edebilmektedirler.

Geleneksel maliyet belirleme sistemleri ile sadece ham madde ve malzeme giderleri ile direkt işçilik giderlerinin ürünlere doğrudan yüklenmesi mümkündür. Ancak tam zamanında üretim yönteminde, bina kullanımı ile sigorta ve vergi dışındaki tüm maliyetlerin ürünlerle ilişkisinin direkt olarak kurulması ve maliyetlerin ürünlere doğrudan dağıtılması mümkündür.

Tam zamanında üretim sistemindeki maliyetleme tarzını üretim sistemiyle birleşen melez bir maliyetleme olarak tanımlamak mümkündür. Bu yaklaşımın en önemli yönü özel bir depo muhasebesi olmayıp, iş siparişlerinin veya ham madde malzeme ile direkt işçiliğin, üretim süresi boyunca ayrıntılı şekilde izlenmesine ilişkin faaliyetlere yer verilmemesidir

Faaliyet tabanlı maliyetleme yaklaşımı, geleneksel maliyet belirleme sistemlerinin eksikliklerini gidermeye yönelik olarak, genel üretim giderlerinin dağıtılmasında geliştirilmiş, çağdaş bir maliyetleme yaklaşımıdır.  Bu yaklaşımın başlıca dört amacı bulunmaktadır:

• Üretim işletmesinin tüm faaliyet tüketimi, maliyet ve faaliyetleri hakkında detaylı bilgi sunmak,

• Yöneticilere daha doğru ve geçerli bilgi sağlamak,

• Mamul ya da hizmet üretiminde değer sağlamayan faaliyetlere ilişkin maliyetleri ortadan kaldırmak ya da en az düzeye indirmek,

• Karlılığı artırmak amacıyla gerçekleştirilen yüksek katma değere sahip faaliyetlerin
kolaylaştırılması amacıyla etkin ve verimli bir bilgi tabanı oluşturmaktır.

Mamul Düzeyindeki Maliyetler: İşletmenin ürettiği farklı mamullerin üretimi ile ilgili faaliyetlerin maliyetidir. Tasarım değişikliği istekleri ve özel test işlemleri ile ilgili faaliyetlerin maliyetleri mamul düzeyindeki maliyetlerdir.

Birim Düzeyindeki Maliyetler: Bir birim mamul üretimi için yapılan faaliyetlerin maliyetleri olup üretim hacmi ile doğru orantılı olarak değişen maliyetlerdir. Örneğin enerji kullanımı, muayene, yardımcı madde kullanımı gibi faaliyetler mamul birimleri düzeyindeki maliyetlerdir.

Kalite maliyetlerini dört temel başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar:

• Önleme maliyetleri,
• Değerleme maliyetleri,
• İç başarısızlık maliyetleri,
• Dış başarısızlık maliyetleridir.

Dış başarısızlık maliyetleri: Dış başarısızlık maliyetleri, mamul veya hizmetlerin müşteri beklentilerini karşılayamadığı zaman ortaya çıkan maliyetlerdir. Dış başarısızlık maliyetleri mamul müşteriye ulaştıktan sonra ortaya çıkan maliyetlerdir. Şikayetler, garanti, reddedilen ya da geri gönderilen ürünler, uzlaşmalar, geri alma maliyetleri, ürün sorumluluğu nedeniyle ortaya çıkan maliyetler dış başarısızlık maliyetlerini oluşturmaktadır.

Önleme maliyetleri: Mamul ya da hizmetlerin tüketici isteklerine uygun olmasını sağlamak amacıyla, üretimin başlangıç aşamasında yapılan ve özel tasarlanmış tüm faaliyetlere ilişkin giderlerdir. Bu maliyetler, başarısızlık maliyetlerinin en aza indirilmesinde bir ölçü olup düşük kalitede mamul üretilmesini engelleme amacı taşımaktadır. Önleme maliyetleri sınıfına kalite planlaması, süreç kontrol, kalite ölçüm ve test ekipmanlarının tasarım ve geliştirilmesi, kalite eğitim ve iş gücü geliştirme, ürün-tasarım doğrulanması, sistem geliştirme ve yönetme gibi maliyetler dahildir.