LOJİSTİK MALİYETLERİ VE RAPORLAMA I

İşletmeler tarafından değişik nedenlerle para ve benzeri araçlarla yapılan ödemeler, harcama olarak nitelendirilebileceği gibi bir varlığın edinilmesi, bir fayda ya da hizmet sağlanması ya da bir edim (yapılmış, gerçekleşmiş iş) karşılığı olmadan ortaya çıkan bir yükümlülük nedeniyle yapılan ödeme ve borçlanmalar olarak da tanımlanabilir. Bu tanımlardan birinde ödeme kavramı öne çıkarılmışken, diğerinde ödemenin yanı sıra borçlanma kavramı da devreye girmektedir. Dolayısıyla borçlanmanın da içinde bulunduğu kavram daha geniş kapsamlı bir tanım olup, yapılan ve gerçekleşen işlemlere bakıldığında, işletmelerin harcamalarını yaparken çeşitli araçlarla doğrudan ödeme yapmalarının yanı sıra borçlanabildikleri de görülmektedir.

Zarar kavramı gelir yaklaşımı esasında gelir ile gider arasındaki olumsuz fark olarak, bilanço esası yaklaşımında ise dönem sonundaki öz sermayenin dönem başındaki öz sermaye ile karşılaştırılması suretiyle dönem sonunda meydana gelen azalış olarak tanımlanmaktadır. Bu ifadeden hareketle zarar, işletme faaliyetleri sırasında yapılan ve gerekli olmayan ya da gereğinden fazla olarak yapılan tüketimlerdir.

Maliyet olgusunu tüm yönleriyle kapsayan kesin bir tanımın yapılması çok güçtür. Çünkü ulaşılmak istenen her sonuç için ayrı bir maliyet söz konusu olabilmektedir. Bununla beraber, maliyet kavramını çok geniş boyutlar içinde ele alan genel bir tanım yapılabilir. En geniş anlamı ile maliyet, “belli bir amaca ulaşmak için katlanılan fedakarlıkların ya da vazgeçilen yararların para ile ölçülen toplamları” şeklinde tanımlanabilir. Tanımda yer alan belirli bir amaç; işletme açısından düşünüldüğünde mal ve hizmet edinimini ifade etmektedir. Bu doğrultuda maliyet belirli bir mal ve hizmet edinimi için katlanılan fedakarlıkların (fedakarlık bir varlığın mülkiyet veya kullanım hakkının devredilmesi, bir borçtan vazgeçilmesi veya bir alacak hakkının devri şeklinde olabilir) parasal karşılığı olarak tanımlanabilir. Maliyet kavramını üretilen mamul ve hizmetler için yapılan fedakarlıkların (varlık, hizmet ve diğer fayda tüketimlerinin) parasal ifadesi olarak da tanımlamak olanaklıdır.

Toplam Maliyet: Bir dönem içinde üretilen tüm mamul ve hizmetler (lojistik gibi) için katlanılan dolaysız (direkt) ve dolaylı (endirekt) maliyetlerin bütünü toplam maliyet olarak ifade edilmektedir. Toplam maliyet üretim süreci için hesaplanıyorsa, mamullerle birlikte yarı mamuller de bu rakamın içine dahil edilmektedir. Toplam maliyetlerin sadece tamamlanan mamuller için hesaplanması durumunda; yarı mamullerin tamamlanma derecelerinin bir başka ifadeyle, mamul cinsinden eş değerlerinin bulunması gerekmektedir.

Birim Maliyet: Üretilen veya üretilecek her bir mamul veya hizmet (lojistik gibi) birimi için katlanılan veya katlanılacak fedakarlıkların para ile ifade edilen tutarlarının birim maliyeti olarak ifade edilir. Ulaşılmak istenen her bir amaç için farklı birim maliyet hesaplanabilir. Bunun nedeni; ulaşılmak istenen her amaç için farklı maliyet hesaplama yaklaşımının kullanılması gereğidir. İşletmenin tek tip mamul üretmesi ve tam kapasite çalışması durumunda birim maliyet; toplam maliyetin üretim miktarına bölünmesi ile bulunur. Burada üretim miktarı tamamlanmış mamul cinsinden ifade edilmektedir.

Ortalama Maliyet: Bir mamul veya hizmet (lojistik gibi) grubunun toplam maliyetinin elde edilen mamul ya da hizmet sayısına bölünmesi ile elde edilen maliyete ortalama maliyet denir. Ortalama maliyet ile birim maliyet, aynı türde ve aynı grupta üretilmiş mamullerde aynı anlama gelir. Ancak çeşitli gruplar halinde farklı zamanlarda üretilmiş mamul veya hizmetlerde hizmetin tümü içinde birim başına ortalama maliyet, grupların her birinde yer alan birim maliyetlerden farklı olabilir.

Marjinal Maliyet: Üretimdeki bir birim artışın bir birim maliyette neden olduğu artış marjinal maliyet olarak ifade edilmektedir. Kısa dönem maliyet analizlerinde üretimdeki artışlar kapasite ile sınırlı olacağından, marjinal maliyet genelde üretilen son birim değişken maliyete eşit olur.

Yarı Sabit Giderler: Kapasite içinde belirli faaliyet aralıklarında sabit kalan, ancak bu aralıklar dışına çıkıldığında sıçramalar gösteren giderlerdir. Bu giderlere örnek olarak taşıtların lastik giderleri gösterilebilir.

Sabit Giderler: Belli bir üretim aralığında, faaliyet hacmine bağlı olarak değişmeyen, faaliyet hacmindeki değişmelerden etkilenmeyen (amortisman, kira, üst yöneticilerin ücretleri vb.) giderler olarak tanımlanan sabit giderler, teknoloji ve yoğun otomasyonun kullanıldığı işletmelerde önemli bir yere sahiptir. Çünkü, sabit gider olarak kabul edilen makine ve teçhizatlara ilişkin amortisman giderleri, mamul üretim maliyetleri içinde önemli bir yer tutar.

“Vazgeçme maliyeti” ya da “alternatif maliyet” olarak da adlandırılan fırsat maliyeti “belli bir amaca ulaşmak için vazgeçilen net kazanç tutarı” olarak tanımlanmaktadır. Örneğin elinde 100 TL olan bir kişinin, yıllık faiz oranının % 10 olduğu bir ortamda, bu 100 TL’yi bir yıl kasada tutmasının fırsat maliyeti 10 TL olacaktır. İkiden çok karar seçeneği içinden birinin seçilmesi durumunda fırsat maliyeti; reddedilen seçenekler içindeki getirisi en yüksek olan seçenek, tercih edilen seçeneğin fırsat maliyeti olacaktır. Lojistik açıdan bir örnek verilecek olursa; herhangi bir işletmenin elindeki atıl bir deponun kiraya verilmeyip boş tutulmasının fırsat maliyeti, o deponun kiralanması durumunda elde edilebilecek kira bedelidir.

Gider, işletmenin varlığını ve faaliyetlerini sürdürmesi, bir gelir elde etmesi için belirli bir dönemde işletmenin tükettiği varlıklar ve hizmetlerin parasal karşılığıdır.

Bilanço esasına göre bir işletmenin dönem sonundaki öz sermeyesi ile dönem sonundaki öz sermeyesi karşılaştırılır. Dönem sonundaki öz sermeyesi dönem başındaki miktardan düşük ise bu zarar durumunu gösterir.

İşletmelerin belirli bir amaca ulaşmak için katlandıkları fedakârlıkların veya vaz geçtikleri yararların parasal karşılıkları maliyet olarak tanımlanır. Örneklerde tanıma sadece II uymaktadır.

Toplam maliyet bir dönem içerisinde üretilen tüm ürün veya hizmetler için katlanılmak durumunda olunan dolaysız ve dolaylı giderlerin toplamıdır.

Birim maliyet bir dönem içerisinde üretilen tüm ürün veya hizmet birimi için katlanılmak durumunda olunan tutarladır.

Ortalama maliyet bir ürün veya hizmet grubunun toplam maliyetinin elde edilen ürün veya hizmet sayısına bölünmesi elde edilir.

Üretimdeki bir birim artışın bir birim maliyette neden olduğu artıştır.

Belirli bir amaca ulaşmak için vaz geçilen net kazanç fırsat maliyetidir.

Değişken giderler üretim hacmine bağlı olarak artan veya azalan giderlere değişken gider adı verilir.

Fırsat maliyeti hesabında var olan birikimini harcayacağı ve ek olarak da yıllık gelirinin de azalacağı dikkat alınması durumunda 100.000 TL + (70.000 TL – 55.000 TL) = 115.000 TL olacaktır.