LOJİSTİK MALİYETLERİN BELİRLENMESİ VE FAALİYET TABANLI MALİYETLEME İLE HESAPLANMASI

İşletmeler, rekabet avantajı sağlayabilmek için maliyet yönetim stratejilerini gözden geçirmektedirler. Bu durum işletmeleri ana faaliyet konularına odaklanmaya ve değer yaratmayan faaliyetlerden kaçınmaya itmektedir. Bu gelişmeler, dış kaynak kullanımı ve lojistik gibi kavramların ekonomik yaşama dahil olmasına ve bu sektörlerin gelişmesine neden olmaktadır.

Tedarikçiden mal veya malzemenin tedarik edilmesinden mamul üretiminin tamamlanıp müşterilere teslim edilmesine kadar olan aşamada ortaya çıkan lojistik maliyetleri, işletmenin birçok faaliyeti üzerinde önemli etkiye sahiptir ve işletmelerin yalın yönetim felsefesine uygun bir kavramdır.

Bazı kaynaklarda maliyet sürücüsü de denilmektedir. Maliyet dağıtım anahtarı maliyetlerden faaliyet havuzlarına ve faaliyet havuzlarından son çıktılara maliyetleri en iyi şekilde yüklemeyi sağlayan veridir.

İşletmede bir mamul veya hizmeti üretmek için gerekli olan faaliyetlerin sistematik olarak analiz edilmesidir. Bu analiz, mamul veya hizmet üretimiyle ilgili kaynak tüketen tüm faaliyetleri belirler ve bunları değer yaratan ve değer yaratmayan faaliyetler olarak sınıflandırır.

Lojistik maliyetler düşürülerek, toplam maliyet düşürmenin, istenilen müşteri hizmetleri sırasında gerçekleştirilmesidir.

• Her tarafın tedarik zincirinde gerçekleştirdiği fonksiyon,
• Yapılacak lojistik eylemlerin prensipleri,
• Bu eylemlerin (operasyonların) işletmenin diğer kaynaklarının kullanım etkinliğine etkileri,
• Her eylem için kullanılan kaynak, (personel, malzeme, taşıt, sermaye, bilgisayar sistemi vb.)
• Kaynak kullanım miktarı ve seviyesi.

Bu problemlerden bazıları aşağıdaki gibidir;
• Ara mamullerin değerlerini belirlemek,
• Faaliyetler arası bağlantı kurmak,
• Tedarik zincirine dahil olan satıcılarla, dağıtım kanallarının karlılık marjlarını belirlemek.

Geleneksel modelin ana problemi dolaylı giderlerin ya dolaysız işçilik ya da makine saati ile yani hacim bazlı dağıtım verileri ile üretim maliyetinin hesaplanmasıdır.

Faaliyet tabanlı maliyetleme faaliyetlerin, kaynakların ve maliyet taşıyıcılarının maliyet ve performansını ölçen; kaynakları faaliyetlere, faaliyetleri maliyet taşıyıcılarına, kullanımlarını baz alarak yükleyen, maliyet dağıtım anahtarının faaliyetle olan bağlantısını tanıyan bir yöntemdir.

• Sunulan mamul ve hizmetlerin çeşitlenmesi,
• Kanal ve müşteri çeşitliliğinin genişlemesi,
• Yeni ve daha karmaşık teknolojilerin ortaya çıkmasıdır.

Bir işletmedeki değişik girdilerden her birinin mamul hale gelinceye kadar tabi tutulduğu işlemlerin herbirine faaliyet adı verilir.

Faaliyet tabanlı maliyetlemenin geleneksel maliyetlemeden farkı; giderlerin mamuller için değil, faaliyetlerin yürütülmesi için yapıldığı varsayımıdır.

• İşletme İlişkili Faaliyetler,
• Pazar İlişkili Faaliyetler,
• Kanal İlişkili Faaliyetler,
• Müşteri İlişkili Faaliyetler,
• Sipariş İlişkili Faaliyetler,
• Parça İlişkili Faaliyetler,
• Direkt Madde ve Malzemedir.

Bunlar şöyle sıralanabilir;
• Lojistik faaliyetlerin çıktılarını tanımlamak zordur.
• Hizmet isteklerine cevap verecek faaliyeti belirlemek zordur.
• Birleşik kapasite toplam maliyetin büyük bir kısmını oluşturduğu için çıktılarla, ilgili faaliyetler arasında ilişki kurmak zordur.

• Veri toplama süreçlerinin çok fazla zaman alması ve maliyetli olması,
• Verilerin öznel (subjektif) olması ve bu verilerin geçerli kılınmasının zor olması,
• Verileri depolama, işleme ve raporlamanın maliyetli olması,
• Değişen şartlara göre kolayca güncellenememesi,
• Modelin kapasiteyi doğru olarak dikkate almaması nedeniyle, teorik olarak doğru olmaması.

Lojistik faaliyetlerde iyi bir maliyet modeli kurmak için çalışma kağıtlarından yararlanılabilir. Bu çalışma kağıtlarında; her bir faaliyet kullanıcısının maliyeti, gerçekleşen endirekt giderler, kullanıcı kârlılık analizi ve kullanılan kapasite belirtilebilir. Bu çalışma kağıtlarını tanımlarken; verilere ait olanlarla sonuçları içerenler ayrılmalıdır. Çalışma kağıtlarında; kullanıcı verileri ve dolaylı (endirekt) veriler olmak üzere iki tür veri bulunmalıdır. Kullanıcı veri kağıdı; her kullanıcıya ait belli bilgileri içerir ve potansiyel kullanıcılara sorulacak soruları belirlemede kullanılır. Dolaylı (endirekt) veri kağıdı ise firmaya ait tüm bilgileri içerir.

Lojistikte faaliyet tabanlı maliyetleme modelini oluşturmada en önemli faktör veri toplamaktır.

Basit bir lojistik operasyonunda; lojistik hizmetler birkaç ana tedarikçiden gelen malların alınması, depolanması, stok yönetimi, siparişlerin hazırlanması ve dağıtımı faaliyetlerinden oluşmaktadır.

FTM ile geleneksel maliyetleme yaklaşımını birbirinden ayıran temel özellik; geleneksel maliyetlemede üretim giderleri ile mamuller arasında hacim tabanlı bir ilişki kurulurken, FTM’de giderler ile faaliyetler arasında ilişki kurulmasıdır.

Geleneksel maliyetleme yönteminde dolaysız (direkt) giderlerin mamullere yüklenmesinde sorun yaşanmazken genel üretim giderlerinin dağıtımında sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle FTM’ye en çok gereksinim duyulan nokta genel üretim giderlerinin dağıtımı aşamasıdır.