LOJİSTİK MALİYET KAVRAMI, MALİYET BİLGİLERİNİN GEREKSİNİMİ VE UNSURLARI

Lojistik ile ilgili genel kabul gören tanım, Tedarik Zinciri Yönetim Profesyonelleri Konseyi (The Council of Supply Chain Management Professionals CSCMP) tarafından yapılan tanımdır.

Lojistik; müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere ürünlerin üretildiği noktadan, son kullanım veya tüketim noktasına kadar olan tedarik zinciri içindeki malzemelerin, servis hizmetlerinin ve bilgi akışının etkin ve verimli bir şekilde ileri ve geriye doğru olmak üzere hareketinin ve depolanmasının, planlanması, uygulanması ve kontrol edilmesi sırasında ortaya çıkan faaliyetler bütünüdür.

Lojistik faaliyetlerin ana faaliyetleri şunlardır:
• Talep Tahmini
• Stok Yönetimi
• Müşteri Hizmetleri
• Sipariş İşleme
• Taşıma
• Depolama

Lojistik faaliyetlerin destekleyici faaliyetleri şunlardır:
• Üretim Planlaması
• Ambalajlama
• Tesis (Yer) Seçimi
• Satın Alma
• Diğer Faaliyetler

Lojistik faaliyetlerin iyi yönetilmesi sonucunda sağlanacak yararları şunlardır: 
• Maliyet yönetiminde etkinlik artmaktadır,
• Planlamada etkinlik ve stratejik yaklaşım sağlanmaktadır,
• Zaman yönetimi önem kazanmaktadır,
• Gelişen zamanın değişen koşullarına göre, uygun çözüm yolları ve seçenekler üretilerek tepki verilebilmektedir,
• Teknolojik yatırımlar ve alt yapı hızlı gelişim göstermektedir.

Lojistik faaliyetlerin işletmeler açısından hayati bir öneme sahip olmasının yanında, ticari hayatta her faaliyetin bir maliyeti vardır. Lojistik faaliyetlerin her birinin ayrı ayrı olmak üzere işletmeye bir maliyeti vardır ki bu maliyetler bütününe lojistik maliyetler denilmektedir.

Temel lojistik maliyet unsurlarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
• Taşıma maliyeti,
• Depolama maliyeti,
• Elleçleme maliyeti,
• Sipariş işleme ve bilgi yönetimi maliyeti,
• Stok yönetimi maliyeti,
• Diğer lojistik maliyetler.

Lojistik maliyetlerini ayrı bir maliyet kalemi olarak hesaplayan işletmeler ise lojistik maliyetleri ya satışların bir yüzdesi olarak hesaplamakta ya da geleneksel maliyet hesaplama yöntemleri, misyon maliyetlemesi veya faaliyete dayalı maliyetleme yöntemlerinden birini kullanarak hesaplamaktadır.

Avrupa Birliği ülkeleri genelinde yapılan bir araştırmada farklı sektörlere ilişkin lojistik maliyetlerin (taşımacılık, depolama, stoklama, yönetim) ürünün satış fiyatı içindeki payının aşağıdaki gibi olduğu saptanmıştır: 
• Perakende % 8,9,
• İlaç % 8,8,
• Kağıt % 14,4,
• Makine, % 9,3,
• Gıda % 10,4,
• Elektrikli aletler % 12,6,
• Bilişim % 10,3,
• Kimya % 10,2
• Otomotiv % 8,9.

Bir işletmenin Avrupa’ya naklettiği kargoların taşınması sırasında gerçekleştirdiği faaliyetleri aşağıdaki gibi sıralanmıştır;
• Kargoların treylerlere yüklenmesi,
• Limanda treylerlerden boşaltılarak gemilere yüklenmesi,
• Gemilerle ilgili ülkeye taşınması,
• Varış noktasında gemilerden boşaltılması,
• Boşaltılan kargoların treylerlere yüklenmesi,
• Treylerlerden boşaltılarak teslim edilmesi.

Tedarik zincir yönetiminin başarıya ulaşmasında en önemli unsur lojistik faaliyetlerin en uygun (optimum) maliyetle hızlı, verimli ve etkili bir şekilde yerine getirilmesidir.

Bir tedarik işleminde ya da maliyetleme işleminde direkt olarak eklenemeyen, aksine birçok işlem için ortaklaşa ortaya çıkan lojistik maliyetler (amortisman maliyetleri gibi) ise endirekt lojistik maliyetler olarak ifade edilmektedir.

Maliyet değişim ölçüsüne göre "değişken lojistik maliyet" ayrımları şunlardır: 

• Doğrusal artan değişken lojistik maliyetler (komisyoncu ücretleri gibi),
• Kademeli/Artan oranlı-ani artarak yükselen lojistik maliyetler (işletme içi taşıma sisteminin enerji maliyetleri gibi),
• Azalan lojistik maliyetler (lojistik hizmeti sunucuların aşırı kullanım maliyetleri gibi),
• Faaliyetler arttıkça azalan lojistik maliyetler (canlı hayvanlar için hava navlunu/ hava yolu ile taşımada dağıtım deposu ısıtma maliyetleri gibi).

Sabit lojistik maliyetler; mutlak sabit lojistik maliyetler ve basamaklı sabit lojistik maliyetler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bunlar;

• Mutlak sabit lojistik maliyetler; lojistik faaliyetler artsa dahi mutlak olarak sabit kalan (depo binasının sigorta ve amortismanı gibi) maliyetlerdir.
• Basamaklı sabit lojistik maliyetler; belirli bir hacim-faaliyet aralığında sabit kalan, diğer yandan aralık sınırının sıçrama göstermesi veya aniden değişmesi sonucu faaliyet değişimi ölçüsünden bağımsız olarak azalan (ek depo binası kira maliyeti gibi) maliyetlerdir.

Toplam lojistik maliyetleri şunlardır: 

• Her taşımacılık türüne göre maliyetler,
• Depolama maliyetleri,
• Taşıma hizmetinin yarattığı katma değeri de içerecek şekilde stok bulundurma maliyetleri,
• Taşıma ve depolama amaçlı paketleme maliyetleri,
• Bilişim ve iletişim maliyetleri,
• Elleçleme/ İstifleme ve diğer ürün aktarım maliyetleri,
• Birleştirme, ayrıştırma, etiketleme ve diğer katma değerli işlem maliyetleri,
• Elde bulundurmama maliyetleri,
• Lojistik yönetim maliyetleri.

Toplam Lojistik Maliyet = [Taşıma maliyetleri + Depolama maliyetleri + Sipariş ve bilgi süreci maliyetleri + Her parti mala ilişkin maliyetler + Stok bulundurma maliyetleri]

Depolama maliyetleri işçi, depolama alanı, sigorta ve depolarda kullanılan araç gereçlerin maliyetlerinden oluşur.

Depolama maliyetlerini belirleyen en önemli faktör; işletmenin tedarik ve satış politikasıdır. İşletme tam zamanında üretim (Just In Time-JIT) politikasını benimsemiş ise depolama maliyetleri toplam maliyetler içinde daha az yer tutacaktır.

Stok Aktarma Maliyeti: Bazı durumlarda stoklar, demode olma ihtimaline karşılık, bir mağazadan diğer bir mağazaya aktarılabilir. Örneğin; ana mağazada bulunan bazı malların belli bir süre içinde
satılmaması durumunda fabrika satış mağazalarına aktarılması gibi durumlarda yükleme, boşaltma ve taşıma için katlanılan maliyetler stok aktarma maliyetleri olarak ifade edilir. 

Müşteri hizmet seviyesi ile lojistik maliyet arasında doğrudan bir ilişki bulunmaktadır. Müşteri hizmet seviyesi arttıkça, lojistik maliyetler de artmaktadır. Çünkü müşteri hizmet seviyesi lojistiğin bir çıktısı olarak ifade edilebilir. Burada önemli olan maksimum müşteri hizmet seviyesine optimum maliyetle ulaşabilmektir.