Maliyet ve Maliyetle İlişkili Kavramlar, Maliyet Hesaplamanın Amaç ve Yararları

İşletmeler tarafından değişik nedenlerle para ve benzeri araçlarla yapılan ödemeler, harcama olarak nitelendirilebileceği gibi bir varlığın edinilmesi, bir fayda ya da hizmet sağlanması ya da bir edim (yapılmış, gerçekleşmiş iş) karşılığı olmadan ortaya çıkan bir yükümlülük nedeniyle yapılan ödeme ve borçlanmalar olarak da tanımlanabilir.

Gider, “işletmenin amaçlarını gerçekleştirmesi doğrultusundan yapılan harcama ve tüketimleri” ifade etmektedir. Bir başka ifadeyle gider, “işletmenin varlığını ve faaliyetlerini sürdürebilmesi ve bir gelir elde edebilmesi için belli bir dönemde işletmenin kullandığı ve tükettiği varlık ve hizmetlerin parasal tutarı” olarak tanımlanmaktadır.

Zarar, işletme faaliyetleri sırasında yapılan ve gerekli olmayan ya da gereğinden fazla olarak yapılan tüketimlerdir.

En geniş anlamı ile maliyet, “belli bir amaca ulaşmak için katlanılan fedakârlıkların ya da vazgeçilen yararların para ile ölçülen toplamları” şeklinde tanımlanabilir (Horngren, 2003: 31). Tanımda yer alan belirli bir amaç; işletme açısından düşünüldüğünde mal ve hizmet edinimini ifade etmektedir. Bu doğrultuda maliyet belirli bir mal ve hizmet edinimi için katlanılan fedakarlıkların (fedakarlık bir varlığın mülkiyet veya kullanım hakkının devredilmesi, bir borçtan vazgeçilmesi veya bir alacak hakkının devri şeklinde olabilir)
parasal karşılığı olarak tanımlanabilir.

Muhasebe Maliyeti; belli bir amaca ulaşmak için katlanılan fedakarlıkların belli bir para birimi üzerinden ifade edilmesidir. Burada amaç olarak belirtilen şey, mal veya hizmet edinimidir. Lojistik açısından ise lojistik hizmetin yapılması veya dışarıdan sağlanması için katlanılan fedakârlıklardır. Mal ve hizmet (lojistik gibi) edinimleri farklı şekillerde gerçekleşebilmektedir.

Toplam Maliyet: Bir dönem içinde üretilen tüm mamul ve hizmetler (lojistik gibi) için katlanılan dolaysız (direkt) ve dolaylı (endirekt) maliyetlerin bütünü toplam maliyet olarak ifade edilmektedir.

Birim Maliyet: Üretilen veya üretilecek her bir mamul veya hizmet (lojistik gibi) birimi için katlanılan veya katlanılacak fedakârlıkların para ile ifade edilen tutarlarının birim maliyeti olarak ifade edilir.

Ortalama Maliyet: Bir mamul veya hizmet (lojistik gibi) grubunun toplam maliyetinin elde edilen mamul ya da hizmet sayısına bölünmesi ile elde edilen maliyete ortalama maliyet denir.

Marjinal Maliyet: Üretimdeki bir birim artışın bir birim maliyette neden olduğu artış marjinal maliyet olarak ifade edilmektedir.

Tekdüzen Hesap Planı’nda giderler çeşitlerine göre aşağıdaki başlıklar halinde sayılmıştır.
• İlk Madde ve Malzeme Giderleri
• İşçi Ücret ve Giderleri
• Memur Ücret ve Giderleri
• Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
• Çeşitli Giderler
• Vergi, Resim ve Harçlar
• Amortismanlar ve Tükenme Payları
• Finansman Giderleri

Üretim Giderleri (Maliyeti): Bir mamulün üretilmesi veya lojistik gibi hizmetin sunulması sırasında ortaya çıkan maliyetlerdir.

Dolaysız-Doğrudan (Direkt) Giderler: Mamul ve lojistik gibi hizmet üretiminde kullanılan ve
herhangi bir dağıtım anahtarına ihtiyaç duyulmadan mamul veya hizmete yüklenebilen giderler, direkt gider olarak kabul edilir. 

• Birim veya toplam maliyetlerin ihtiyaca uygun bir şekilde belirlenmesi,
• Maliyet kontrolüne yardımcı olmak,
• Planlamaya yardımcı olmak,
• Alınacak kararlara yardımcı olmak.

• Fiyat tespitine yardımcı olma,
• Maliyet analizlerinin yapılmasını sağlama,
• Faaliyet sonuçlarının tespitine yardımcı olma,
• Stokların değerlemesine yardımcı olma,
• Kanıt ve istatistiki bilgi sunma aracı olma,
• Vergi matrahının hesaplanmasına yardımcı olma,
• Riskin düşürülmesine yardımcı olma.

Maliyet hesaplamalarının bir başka amacı faaliyet sürecinde ortaya çıkan maliyetlerin kontrol ve yönetimine yardımcı olmaktır. İşletmelerin maliyetlerini standart maliyet ya da tahmini maliyet yöntemine göre belirlemesi durumunda maliyet kontrolü daha kolay ve mümkün olabilmektedir.

Maliyet hesaplamanın amacı; planlamaya yardımcı olmaktır. Plan, işletmenin amaçlarına ulaşmasını sağlayacak faaliyetleri ve bu faaliyetleri gerçekleştirecek unsurları ortaya koyması açısından önemlidir. Sağlıklı bir planlamada bulunması gereken en önemli unsur, güvenilir veri ve bilgilerdir. Planların rakamsal ifadesi olan bütçelerin hazırlanması sırasında gerekli olan veri ve bilgierin bir kısmı maliyet muhasebesi sisteminden sağlanır.

Maliyetlerin gerçeğe ve ihtiyaca uygun bir şekilde hesaplanmasının bir diğer yararı da işletme ile ilgili olarak alınacak gerek kısa vadeli, gerekse uzun vadeli (stratejik) kararların isabetliliğini artırmasıdır. İsabetlilik oranı yüksek olan kararlar almak, işletmenin sürdürülebilirliğini sağlaması, pazar payının korunması veya artırılması, sonuç olarak işletmenin piyasa değerinin azami (maksimum) kılınması açısından son derece önemlidir. Karar alma sürecinde veri ve bilgiden çok tecrübe ve sezgilerin ön planda olması ise alınacak kararların isabetliliğini düşürerek işletmenin piyasa değeri üzerinde olumsuz etki yapacaktır.

Fiili Giderler: Bu tür giderler katlanılmış, gerçekte ortaya çıkmış giderler olarak da tanımlanabilir.

Standart Giderler: Belli bir mamul veya hizmet üretim faaliyetinin gerçekleştirilmesi sırasında ortaya çıkması beklenen giderlerdir.

Tahmini Giderler: Belli bir mamul veya hizmet üretim faaliyetinin gerçekleştirilmesi sırasında ortaya çıkması beklenen giderlerdir.