LOJİSTİK İLKELERİ

Radyoaktif maddelerin taşınması için Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’ndan (TAEK) izin alınmalıdır. TAEK, aynı zamanda Türkiye’yi Uluslararası Atom Enerjisi Kurumunda (IAEA) temsil etmektedir. Ayrıca ülkemizde Radyoaktif Maddelerin Güvenli Taşınmasına Yönelik Yönetmelik de bulunmaktadır. Doğru cevap B'dir.

BM Uzmanlar Komitesi tarafından, taşımacılık modlarında tüm tehlikeli maddelerin aynı biçimde sınıflandırılmasını sağlamak amacıyla, 9 tehlike sınıfı ortaya konulmuştur. Bir gönderici, tehlikeli maddeleri BM prosedürlerine göre testlere tabi tutarak bu 9 sınıftan uygun olana sokabilecektir. Doğru cevap E'dir.

Tehlikeli maddelerin özelliklerine göre incelendikleri 9 sınıf şu şekildedir:

SINIF 1 Patlayıcılar

SINIF 2 Gazlar

SINIF 3 Yanıcı Sıvılar

SINIF 4 Yanıcı Katılar

SINIF 5 Oksitleyici Maddeler ve Organik Peroksitler

SINIF 6 Zehirli ve Bulaşıcı Maddeler 

SINIF 7 Radyoaktif Maddeler 

SINIF 8 Aşındırıcılar 

SINIF 9 Çeşitli tehlikeli madde ve nesneler (çevreye zararlı maddeleri de içerir)

Doğru cevap A'dır.

Tehlike Tanımlama Numarası (Hazard Identification Number - HIN) rakamla ifade edilen iki veya üç figürden oluşmaktadır. Her bir rakam aşağıda belirtilen riski ifade etmektedir:

Lojistik sisteminde insan unsuru, sistemi tasarlama, geliştirme, işletme ve düzenleme gibi pek çok sürecin temel bileşenlerinden biridir. İnsan, sistemin teknoloji, ekipman, araçlar gibi diğer bileşenleri arasında etkileşimi sağlayan faktördür ve aynı zamanda sistemin kullanıcısıdır. Dolayısıyla tehlikeli madde lojistiğinde de insan faktörü, lojistik sürecinde kilit önemdedir. İnsan faaliyetlerinin pek çoğunda olduğu gibi tehlikeli maddelerin lojistik sürecinde de insan kaynaklı riskler mevcuttur ve bunların sıfırlanması mümkün olmadığı gibi, insan faktörü, tehlikeli madde kazalarının temel sebeplerinden biridir. Doğru cevap C'dir.

Tehlikeli madde lojistiğinde ilgili dokümanlarda taşıma türlerine göre tarafların sorumlulukları ayrıntılı olarak belirlenmiştir. ADR’de mal gönderen, taşıyıcı ve alıcı ana katılımcılar olarak belirlendiğinden yükleyici, ambalajlayan, doldurucu, tank-konteyner/portatif tank operatörü ise diğer katılımcılardır. Tehlikeli maddeleri gönderen, sadece ADR koşullarına uyan sevkiyatlar için teslimat yapmalıdır. Alıcı ise zorlayıcı nedenler olmadıkça malların kabulünü ertelememekle ve indirme işlemi tamamlandıktan sonra kendisiyle ilgili ADR koşullarını sağlamakla yükümlüdür. Yükleyici, ambalajlayan, doldurucu, tank-konteyner/portatif tank operatörü görevlerini kurallarda belirtildiği şekilde yapmak durumundadır.

Tüm mevcut tehlikeli maddeleri ve nesneleri dört haneli UN Numarasına göre sıralar. Her bir tehlikeli maddenin en önemli ve ayırt edici özellikleri ile taşımada gerekli bilgiler tabloda kodlanmış şekilde ayrı sütunlarda verilmiştir. Örneğin sınıflandırma, etiketlendirme, paketleme talimatları gibi. Bu sütunlardan taşımacılık türlerine göre ortak olanları sıralayalım:

• UN No: BM tarafından tanımlanmış dört haneli tanımlama numarası.

• PSN (Proper Shipping Name-Uygun Gönderi Adı): BM tarafından tanımlanmış maddenin gönderide kullanılacak ismi.

Risk etiketleri, tehlikeli maddelerin taşımacılık zincirinde yer alan ya da bunlarla yüz yüze gelen tüm çalışanlara bir uyarı olması açısından taşıma esnasında dış paketlerin üzerinde yer almalıdır. Risk etiketlerinin yanında ayrıca lojistik süreçlerde maddelerin depolanmasında ve taşınmasında rehberlik eden taşıma etiketleri de bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak Resim 7.5’teki etiketler verilebilir:

Çevreye zararlı etiketi

Tehlikeli madde taşıyan kara yolu araçları ikaz levhaları, tehlike tanımlama numaraları ve tehlike etiketleri ile donatılmalıdır. Tehlike Tanımlama Numarası (Hazard Identification Number - HIN) rakamla ifade edilen iki veya üç figürden oluşmaktadır. Her bir rakam aşağıda belirtilen riski ifade etmektedir:

• 2 Basınç veya kimyasal tepkimeye bağlı olarak gaz yayılması

• 3 Yanıcı sıvı (buhar) ve gaz veya kendiliğinden ısınan sıvı

• 4 Yanıcı katı veya kendiliğinden ısınan katı

• 5 Yükseltme (yangın yoğunlaştırma) etkisi

• 6 Zehirli madde veya enfeksiyon riski

• 7 Radyoaktivite

• 8 Aşındırıcılık

• 9 Ani tehlikeli tepkime riski (önemli miktarda ısı veya yanıcı ve/veya zehirli gazların salınması üzerine patlama, parçalanma veya polimerleşme riski)

BM Örnek Düzenlemelerine göre herhangi bir taşıma modunda taşımaya sunulan tehlikeli madde ya da nesne için sunulması gerekli temel bilgiler şunlardır:

• Uygun gönderi adı,

• Sınıf ve uygulanıyorsa bölümü, Sınıf 1 için bölümü uygunluk harfi izlemelidir.

• UN numarası ve uygulanıyorsa paket grubu

• Tehlikeli maddenin toplam miktarı (ağırlık, hacim, aktivite gibi ölçü birimi ile birlikte)

Tehlikeli maddeler pek çok alanda kullanılmakta ve kullanım alanlarına göre çeşitli şekiller-de tanımlanabilmektedir. En genel anlamıyla tehlikeli maddeler, sahip oldukları kimyasal, fiziksel ve biyolojik birtakım özelliklerinden dolayı canlı ve cansız varlıklar ile çevre için risk oluşturan madde ve nesneler olarak tanımlanabilir. Başka bir tanıma göre ise tehlikeli madde, fiziksel ve kimyasal yapı ve nitelikleri bakımından patlayıcı, parlayıcı, yanıcı, yakıcı, kendi kendine veya kolayca ateş alıcı katı ve sıvı maddeler, radyoaktif ve aşındırıcı maddeler, mühimmat, sıkıştırılmış ve sıvılaştırılmış gazlar, su ile temas ettiğinde yanıcı gaz yayan maddeler ve kendiliğinden kıvılcımlanabilen maddelerdir. Tehlikeli madde en kapsayıcı kavram olarak karşımıza çıkar.

Tehlikeli maddelerle ilgili kuralların temel amacı, tehlikeli maddelerin emniyetli biçimde taşınmalarını sağlamaktır.

Tehlikeli madde kuralları tehlikeli maddelerle ilgili ortak bir sistem kurma amacını taşır. Bu sistem;

diğer tanımlayıcı işaretleri belirler.

yerleştirilmeleri ve taşınmaları gerektiği ile ilgili prensipleri ortaya koyar.

Tehlikeli madde kazalarının parasal maliyetleri ortalama olarak normal kazalardan çok farklı olmamakla birlikte, bu kazaların yangın, patlama gibi telafisi mümkün olmayan riskleri yerleşim birimleri, yeşil alanlar ve temiz su kaynakları için büyük tehlike oluşturmaktadır.

ICAO, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü'nün kısaltmasıdır.

BM Örnek Düzenlemeleri ilk olarak 1957 yılında tüm taşımacılık modlarında tehlikeli maddelerin taşınmasıyla ilgili minimum gereklilikleri ortaya koymak amacıyla Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi Tehlikeli Maddeler Uzmanlar Komitesi tarafından geliştirilmiştir.

BM Örnek Düzenlemeleri, ilk yayınlandıkları tarihten günümüze uluslararası, bölgesel, ulusal ve ulaştırma türlerine ilişkin tehlikeli madde düzenlemelerine temel teşkil eden ve küresel anlamda en çok kabul gören kurallar hâline gelmiştir. Teknik gelişmeler, yeni materyal ve maddelerin bulunması, modern ulaştırma sistemlerinin ortaya çıkışı gibi faktörler nedeniyle bu kurallar sürekli olarak günün gereklerine göre gözden geçirilerek yeniden yayınlanır. 2017 yılında yayınlanan Örnek Düzenlemeler bu ilk dokümanın 20. versiyonudur.

Tehlikeli maddelerin özelliklerine göre incelendikleri 9 sınıf şu şekildedir:

Paket grubu (PG): Uygulanıyorsa maddenin risk derecesini yani paket grubunun ne olduğunu belirtir. Paket grubu, Sınıf 1, Sınıf 2, Bölüm 6.2, Sınıf 7 ve Sınıf 9’da yer alan bazı maddeler için uygulanmaz. Paketleme grubuna göre, ambalajın seçimi yapıldığından önemlidir. Üç çeşit paketleme grubu vardır:

4D kodlu paket kontraplak kutudur.