LOJİSTİK İLKELERİ

Kara yoluyla tehlikeli madde taşımacılığını düzenleyen kurallar ADR adıyla
anılmaktadır.

Tehlikeli maddelerin kara yoluyla taşınmasıyla ilgili düzenlemelerin başında Tehlikeli Malların Kara yolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (European Agreement Concerning the International Carriage of Dangerous Goods by  Road) gelmektedir.

Hava taşımacılığında tehlikeli maddelerin taşınmasındaki kurallar ICAO tarafından belirlenmektedir. Bir BM organı olan ICAO, tehlikeli maddelerin emniyetle taşınma kurallarını geliştirmede BM Örnek Düzenlemelerini temel almaktadır. Bunlardan hareketle ICAO tarafından hazırlanan genel kurallar 1945 tarihli Chicago Sözleşmesi Ek-18’de (Annex-18) toplanmıştır, ayrıntılı kurallar ise “Technical Instructions for the Safe Transport of Dangerous Goods by Air” adı
ile doküman hâlinde yayınlanmaktadır. Bunlar kısaca ICAO Teknik Talimatları (ICAO Technical Instructions – ICAO-TI) olarak bilinir. Hava yollarının üye olduğu Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (International Air Transportation
Association – IATA) ise IATA Tehlikeli Madde Düzenlemeleri (IATA Dangerous Goods Regulations – IATA-DGR) adlı kuralları ortaya koyar. Bunlar, ICAO Teknik Talimatlarında yer alan kuralları tam olarak içerir ve ayrıca, uygulamadan da
yola çıkılarak bazı kurallar IATA tarafından daha kısıtlayıcı hâle getirilmiştir. Bunlar da kitapta, “” sembolü ile belirtilmektedir. Bu kurallar her yıl
IATA tarafından güncellenmekte ve periyodik olarak yayımlanmaktadır.

Radyoaktif maddelerin taşınması için Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’ndan (TAEK) izin alınmalıdır. TAEK, aynı zamanda Türkiye’yi Uluslararası Atom Enerjisi Kurumunda (IAEA) temsil etmektedir. Ayrıca ülkemizde Radyoaktif Maddelerin Güvenli Taşınmasına Yönelik Yönetmelik de bulunmaktadır.

BM Uzmanlar Komitesi tarafından, taşımacılık modlarında tüm tehlikeli maddelerin aynı biçimde sınıflandırılmasını sağlamak amacıyla, 9 tehlike sınıfı ortaya konulmuştur. Bir gönderici, tehlikeli maddeleri BM prosedürlerine göre testlere tabi tutarak bu 9 sınıftan uygun olana sokabilecektir. Aynı zamanda her bir sınıfın tehlikesi, uluslararası kabul görmüş bir etiketleme sistemi ile tanımlanmıştır. Bu etiket, dış paket üzerine yerleştirilerek taşıma zincirinde yer alan ya da tehlikeli maddeyle yüz yüze gelebilecek herkesin bu maddenin
sınıfı hakkında fikir sahibi olması sağlanır.

Tehlikeli Madde Sınıfları

SINIF 5
Oksitleyici Maddeler ve Organik Peroksitler
Bölüm 5.1 Oksitleyici özelliği olan maddeler
Bölüm 5.2 Organik Peroksitler

Tehlikeli madde gönderilerinde tanımlama temel aşamadır. Tanımlanmamış bir tehlikeli maddenin lojistik sürecine dâhil edilmesi mümkün
değildir. Çünkü tüm süreç tehlikeli madde tanımına göre başlar ve devam eder. Tehlikeli maddeler iki temel unsur ile tanımlanır:
• BM Numarası (UN No)
• Uygun Gönderi Adı (Proper Shipping Name - PSN)
BM Numarası ve Uygun Gönderi Adı tehlikeli maddeleri tanımlayan iki temel
unsurdur. Bunlar genellikle sektörde UN No ve PSN şeklinde anılmaktadır.

• P: Taşınacak tehlikeli madde deniz kirleticidir veya listedeki jenerik isimdeki ürünün veya materyalin büyük bölümü deniz kirleticiden oluşmaktadır.

Paket Tip Kodları                               Paket Materyal Kodları
1 Varil/Silindir                                   A Çelik
2 Ağaç Fıçı                                        B Alüminyum
3 Bidon                                            C Natural Ağaç
4 Kutu/Sandık                                   D Kontraplak
5 Çuval/Torba                                    F İşlenmiş Ağaç
6 Birden Çok Bileşenli Paket               G Fiber
                                                       H Plastik Materyal
                                                       L Tekstil
                                                       M Kâğıt/Çok Katlı Mukavva
                                                       N Metal
                                                       P Cam, Porselen veya Taş Kap

4M= Kağıt kutu

Kara yolu ile tehlikeli madde taşınmasında taşınacak maddenin formuna göre (katı, sıvı ya da gaz hâlde) taşıma aracı belirlenir. Buna göre açık,
tenteli, ısı kontrollü araçlar ya da tankerler kullanılır. Tehlikeli madde taşıyan kara yolu araçları ikaz levhaları, tehlike tanımlama numaraları ve tehlike
etiketleri ile donatılmalıdır. Tehlike Tanımlama Numarası (Hazard Identification Number - HIN) rakamla ifade edilen iki veya üç figürden oluşmaktadır. Her bir rakam aşağıda belirtilen riski ifade etmektedir:
• 2 Basınç veya kimyasal tepkimeye bağlı olarak gaz yayılması
• 3 Yanıcı sıvı (buhar) ve gaz veya kendiliğinden ısınan sıvı
• 4 Yanıcı katı veya kendiliğinden ısınan katı
• 5 Yükseltme (yangın yoğunlaştırma) etkisi
• 6 Zehirli madde veya enfeksiyon riski
• 7 Radyoaktivite
• 8 Aşındırıcılık
• 9 Ani tehlikeli tepkime riski (önemli miktarda ısı veya yanıcı ve/veya zehirli gazların salınması üzerine patlama, parçalanma veya polimerleşme riski)

Tehlike tanımlama numarasının önüne “X” harfi gelirse bunun anlamı maddenin su ile tehlikeli şekilde tepkimeye girmesidir. Bu tür maddeler için uzmanların onayı olmadıkça su kullanılmamalıdır

1960 yılında Hükümetlerarası Denizcilik Danışma Örgütü (Intergovernmental Maritime Consultative Organization - IMCO) tehlike arz eden kimyasalların en önemlilerini IMDG (International Maritime Dangerous Goods) Code – IMDG Kod adı altında sınıflandırarak bir araya getirmiştir. Bu kod, tehlikeli maddelerin denizde taşınma şartlarını belirleyen ve uluslararası standart olarak kabul edilmiş ölçütler listesidir.

Kara yoluyla tehlikeli madde taşımacılığını düzenleyen kurallar ADR adıyla anılmaktadır.

Tehlikeli maddelerin lojistik süreçlerde nasıl ele alınacağını belirlemek amacıyla tehlikeli maddeler sınıflandırılmaktadır. Farklı sınıflardaki tehlikeli maddelerin taşımacılıkta ele alınış şekilleri, tehlikelerine ve bu tehlikenin ait olduğu sınıfa ve bölüme bağlıdır. Örnek olarak;

Kullanılabilecek paket tipi,

• Kargo konteynerlerinde bir arada taşınabilecek tehlikeli madde sınıfları,

• Tehlikeli maddelerin nerelerde depolanacakları ve taşıma araçlarında nereye yerleştirilecekleri gibi faktörleri tehlikeli maddenin ait olduğu sınıf belirler.

Tehlikeli maddelerin özelliklerine göre incelendikleri 9 sınıf şu şekildedir:

• SINIF 1 Patlayıcılar

• SINIF 2 Gazlar

• SINIF 3 Yanıcı Sıvılar

• SINIF 4 Yanıcı Katılar

• SINIF 5 Oksitleyici Maddeler ve Organik Peroksitler

• SINIF 6 Zehirli ve Bulaşıcı Maddeler

• SINIF 7 Radyoaktif Maddeler

• SINIF 8 Aşındırıcılar

• SINIF 9 Çeşitli tehlikeli madde ve nesneler (çevreye zararlı maddeleri de içerir)

Zehirli Maddeler bu işaretle ifade edilir.

Tehlikeli maddelerle ilgili kuralların temel amacı, tehlikeli maddelerin emniyetli biçimde taşınmalarını sağlamaktır. Bu kurallara uyulması tehlikeli maddelerin lojistik süreçlerinde en yüksek düzeyde emniyetle taşınmalarını sağlayacaktır. Ancak, gereği gibi taşındıkları, depolandıkları ve kullanıldıklarında bu maddelerin risklerinin tamamen ortadan kaldırılacağı düşünülmemelidir. Riskle ilgili tüm konularda olduğu gibi tehlikeli maddelerin lojistiğinde de riskin sıfırlanması mümkün değildir. Tüm gereklilikler yerine getirilmiş olsa bile istenmeyen olaylar her zaman meydana gelebilir. Bu nedenle önemli olan riski yönetmek olmalıdır. Bunun için de bu tehlikeli maddelerin her türlü özelliğinin çok iyi bilinmesi gerekir. Bu maddelerin tehlikeleri bilinmezse önlem alınamaz. Dolayısıyla tehlikeli maddelerle ilgili düzenlemeler de esasen riski yönetme amacına hizmet etmektedir. Doğru cevap A'dır.

Tehlikeli maddeler pek çok alanda kullanılmakta ve kullanım alanlarına göre çeşitli şekillerde tanımlanabilmektedir. En genel anlamıyla tehlikeli maddeler, sahip oldukları kimyasal, fiziksel ve biyolojik birtakım özelliklerinden dolayı canlı ve cansız varlıklar ile çevre için risk oluşturan madde ve nesneler olarak tanımlanabilir. Başka bir tanıma göre ise tehlikeli madde, fiziksel ve kimyasal yapı ve nitelikleri bakımından patlayıcı, parlayıcı, yanıcı, yakıcı, kendi kendine veya kolayca ateş alıcı katı ve sıvı maddeler, radyoaktif ve aşındırıcı maddeler, mühimmat, sıkıştırılmış ve sıvılaştırılmış gazlar, su ile temas ettiğinde yanıcı gaz yayan maddeler ve kendiliğinden kıvılcımlanabilen maddelerdir. Bu tanımlardan da anlayacağınız üzere, esasen günlük hayatta kullandığımız birçok madde ve nesne tehlikeli madde sınıfına girebilir. Ancak burada vurgulanması gereken husus, normal koşullarda tehlikeleri bilinerek ve gerekli önlemler alınarak kullanıldıklarında bu maddelerin tehlikelerinin ortaya çıkması riskinin en aza indirebileceğidir. Bir madde veya nesne normal ortamında tehlikeli sayılmazken, taşıma esnasında tehlikeli madde olarak riske sahip hâle gelebilir. Buna göre doğru cevap B'dir.

Tehlikeli madde lojistiğinin genellikle en riskli kısmı taşımadır. Taşımayla ilgili düzenlemeler bu konudaki temel düzenlemelerdir. Bunlar sürecin tanımlama aşamasından başlayarak paketleme, işaretleme, etiketleme, depolama, yükleme, taşıma ve dokümantasyon gibi lojistik süreçler hakkında taşıma türlerine göre zorunlulukları son derece ayrıntılı biçimde bildirmektedir. Doğru cevap C'dir.

Hava yollarının üye olduğu Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (International Air Transportation Association – IATA) IATA Tehlikeli Madde Düzenlemeleri (IATA Dangerous Goods Regulations – IATA-DGR) adlı kuralları ortaya koyar. Bunlar, ICAO Teknik Talimatlarında yer alan kuralları tam olarak içerir ve ayrıca, uygulamadan da yola çıkılarak bazı kurallar IATA tarafından daha kısıtlayıcı hâle getirilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Tehlikeli maddelerin kara yoluyla taşınmasıyla ilgili düzenlemelerin başında Tehlikeli Malların Kara yolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (European Agreement Concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road) gelmektedir.

Kısaca ADR (Accord Européen Relatif au Transport International des Marchandises Dangerous par Route) olarak anılan bu anlaşma esasen uluslararası nitelikte olmayıp Avrupa’ya yönelik bölgesel nitelikte ve çok uluslu bir anlaşma niteliğindedir. Doğru cevap D'dir.