LOJİSTİK İLKELERİ

Lojistik işletmeleri, ağırlıklı olarak hizmet üreten işletmelerdir. Lojistik faaliyetlerin karmaşıklığı ve geniş bir faaliyet alanını etkileme özelliği, lojistik maliyetlerin saptanmasını, kaydedilmesini, raporlanmasını ve analizini çok daha önemli hâle getirmektedir. Genellikle satışların veya toplam maliyetin belli bir yüzdesi şeklinde hesaplanarak değerlendirilen lojistik maliyet bilgisi, isabetli yönetim kararları için yeterli ayrıntıda bilgi vermemektedir.  Araştırma sonuçlarından oluşan kanaat, gelişmiş ülkelerdeki lojistik maliyet oranının daha düşük olduğu yönündedir.  Lojistik maliyetler içinde taşıma, depolama ve stok yönetiminin maliyeti büyük bir paya sahiptir.

Harcama; “bir mal, fayda ve hizmet sağlanması veya herhangi bir edim karşılığı olmaksızın ortaya çıkan bir yükümlülük nedeniyle yapılan ödeme ve borçlanmalardır”.Gelir (hasılat), mal ya da hizmet satışlarının veya diğer işletme faaliyetleri sonucunda elde edilen varlıkların brüt tutarı olarak tanımlanır.Gelir elde etmek amacıyla elden çıkarılan varlıkların değeri gider adını alır.   Zarar, işletme faaliyetlerinin normal sonucu olmayan, arızi bir harcama veya tüketim olabileceği gibi, bir hesap dönemindeki faaliyetin genel sonucu (gelirler - giderler = kâr veya zarar) olarak da ortaya çıkabilir. Varlıkların amaç dışı tüketilmesi, aşırı veya kontrolsüz şekilde kullanılması gibi nedenlerle ekonomik ömrünün kısalması ve fire, çalınma, doğal afet gibi nedenler sonucu ortaya çı- kan kayıpların genel adı zarardır.

Kısa dönemde (1 yıl içinde) gidere/ zarara dönüşen maliyetlere dönem giderleri denir. Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri, üretilen mamulün bünyesine ana madde olarak katılan ve hangi mamul birimine ne kadar kullanıldığı doğrudan tespit edilebilen maddelerin bedelidir.  Mamul üretimi için harcanan direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik dışında kalan dolaylı tüketimlerdir. Bu tür yatırım maliyetleri; mali ve maddi duran varlıklar ya da maddi olmayan duran varlıklar ile gelecek dönem giderleri şeklinde aktifleştirilerek bilançoda raporlanır. Satışların maliyetine temel oluşturan, üretimde kullanılmak ya da satılmak üzere alınan, ilk madde ve malzeme, yarı mamul, mamul ve ticari malların maliyeti de stoklanabilir maliyet kalemleri olarak bilançoda yer alır.

Direkt İlk Madde ve Malzeme Gideri, üretilen mamulün bünyesine ana madde olarak katılan ve hangi mamul birimine ne kadar kullanıldığı doğrudan tespit edilebilen maddelerin bedelidir. Örn. kamyon yapımında motor, kasa, tekerlek gibi. Direkt İşçilik Gideri, ana üretim gider yerleri ile ilgili olup üretim maliyetine doğrudan yüklenebilen işçilik ücret ve giderlerinden oluşur. Direkt işçilik giderleri, mamul birimi başına harcanan işçilik süresinin doğrudan ölçülebildiği durumdaki işçiliklerdir. Örneğin kamyonun motor montajını yapan ustanın ücreti. Genel üretim giderleri, üretim maliyetine dolaylı olarak katılan çok çeşitli giderlerden oluşur. Mamul üretimi için harcanan direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik dışında kalan dolaylı tüketimlerdir. Örneğin kamyon üretimi için kullanılan üretim hattının amortisman, sigorta, bakımonarım giderleri veya üretim müdürünün maaşı ya da üretim bölümü işçilerinin yemek giderlerinden, üretilen kamyon başına yüklenecek gider payları. Hizmet Üretim Maliyeti, hizmet işletmelerinde (banka, konaklama, ulaştırma vb.) hizmetin üretilmesi (taşıma, depolama vb.) amacıyla tüketilen girdilerin (işçilik, bakım vb.) elde edilmesi için katlanılan maliyettir.

Dolaylı (endirekt) maliyetler, oluştukları gider yerleri ya da nitelikleri ve hesaplama güçlükleri nedeniyle üretim miktarı ile doğrudan ilişkilendirilemeyip, ancak uygun dağıtım anahtarları kullanılarak üretim maliyetine yüklenebilen giderlerdir. Dolaysız (direkt) maliyetler, belirli bir üretim düzeyi için ne kadar harcandığı kesin şekilde hesaplanabilen, üretim maliyetine yüklenmesi için herhangi bir dağıtım anahtarı gerektirmeyen giderlerden oluşur.  Sabit giderler, belirli bir zaman diliminde ve belirli bir kapasite faaliyet hacmindeki değişikliklerden etkilenmeyen, toplamda sabit kalan giderlerdir.Karma giderler; maliyet davranışı bazen süreklilik göstermez, belli bir faaliyet hacminde sabit kalır veya belli aralıklarla değişir. Yarı değişken nitelikli giderler, faaliyet hacmi ile ilişkili olarak artan ya da azalan fakat faaliyet durduğunda tamamen sıfırlanamayan giderlerdir. Yarı sabit giderler ise görece uzun bir zaman diliminde sabit kalan, belli sınırlarda sıç- ramalarla, kademeli şekilde değişen giderlerdir.

Toplam maliyetler, belli bir zaman diliminde gerçekleştirilen üretimle ilgili faaliyetlerin toplam maliyetidir. Ulaştırma, konaklama, İnternet hizmet sağlayıcısı gibi sektörlerde yine belli bir dönemde, bu hizmetlerin üretiminde kullanılan malzeme, işçilik ve diğer giderlerin toplamı, üretilen hizmetlerin toplam maliyetini oluşturur. Fiilî maliyet, mamul/ hizmet maliyetinin, üretim tamamlandıktan sonra, gerçekleşen tüketimler esas alınarak belirlenmesidir. Öngörülen maliyet, mamul/ hizmet maliyetinin gelecekte olması beklenen kestirimi, yani tahmini maliyet şeklinde olabilir. Buna karşılık öngörülen maliyet, gelecekte belli koşullar altında gerçekleşmesi gereken, standart maliyet hesaplamalarıyla da belirlenebilir. Birim maliyetler, belli bir dönemde katlanılan toplam maliyetin aynı dönemde satın alınan/ üretilen/ satılan mal/hizmet/mamul miktarına bölünerek ya da farklı hesaplama yöntemleri kullanılarak bulunan birim başına maliyetlerdir.

Maliyet analizleri, kararlarda kullanılacak maliyet verilerinin elde edilmesinde yöneticilere yardımcı olmaktadır. Karar verme amaçları bakımından maliyetler şöyle ele alınabilir;

Tedarik zinciri içinde lojistiğin, lojistik faaliyet sürecinde taşımanın önemi dikkat çekicidir. Taşıma maliyeti, satın alınan girdilerin işletmeye getirilmesi, işletme içi süreçlerde ve müşteriye dağıtım aşamalarında hareket ettirilmesi sırasında ortaya çıkan giderlerin toplamıdır. Taşıma maliyeti yalnızca taşınan yüklerin ağırlık ve hacimleriyle ilişkilendirilerek ortaya çıkan salt taşıma giderlerinden ibaret değildir. Bu amaçla yapılan yatırımların, üstlenilen risklerin, boş kalan taşıma kapasitesinin, taşıma organizasyonunda kullanılan donanım, insan unsuru ve taşıt aracı seçim kararının alternatif maliyeti gibi, görünen ya da görünmeyen pek çok faktörden kaynaklanan maliyeti de kapsar. Taşıma ile ilgili olarak yapılacak iyileştirmelerin tedarik zincirinin kârlılığına katkısı büyük önem taşır. R

Maliyet muhasebesi sisteminde genellikle talep edilen bilgiler şunlardır);

Yöneticilerin faaliyet tabanlı maliyetlemeyi tercih etme nedenleri şöyle sıralanabilir;

Maliyetin farklı tanımlamaları mevcuttur. Maliyet en genel anlamıyla, herhangi bir varlığa sahip olabilmek veya bir hizmetten yararlanabilmek için katlanılan bedeldir. Diğer bir deyişle, hedeflenen sonuca ulaşmak için katlanılması gereken fedakârlıkların para ile ölçülebilen tutarıdır. Muhasebeciler maliyeti, özel amaçları gerçekleştirmek için feda edilen ya da vazgeçilen kaynaklar olarak tanımlar. Son olarak maliyet, yararlanılacak varlık veya hizmeti sağlamak amacıyla elden çıkarılan varlıkların değeri ya da yapılan giderlerin toplamı şeklinde de ifade edilebilir.

Tedarik zinciri içinde lojistik süreçler ne kadar güçlü, hızlı ve etkili çalışırsa o ölçüde başarı kazanma fırsatı yakalanmaktadır. Bu süreçte, başta işletme yöneticileri olmak üzere karar vericilerin en önemli dayanağı nitelikli bilgi olmaktadır. Nitelikli bilgi ise doğru, ilgili, zamanlı ve güvenilir olma özelliklerine sahiptir.

Hedef maliyetleme, kavram ve tasarım aşamasında maliyet yönetimi olanağı sağladığından maliyet bilgisi, maliyet yönetim sürecinin çıktısı değil, girdisi durumundadır. İşletmelerde bu yöntemi uygulayabilmek için; pazar ve müşteri beklentileri hakkında ayrıntılı bilgi gereksinimi, fiyat esnekliği, hedef kâr marjını sağlayacak satış hacminin kestirimi, doğru kâr hedefinin hesaplanması, işletmenin tüm bölümleriyle koordinasyonun etkin bilgi sistemiyle sağlanması gibi olanaklara gereksinim duyulur. Dolayısıyla bu süreç tasarım ve üretim basamağı ile son bulmaktadır.

Yatay eksende faaliyetler birbirini izleyen aşamalar şeklinde gerçekleştirilir. Lojistik faaliyet sürecinde her bir faaliyet çıktısı kendisini izleyen diğer faaliyetin girdisi durumundadır. Maliyet etkenleri faaliyetlerin gerçekleşme sıklığını ve işlemi sürdürmek için yapılması gereken çabaları ölçmektedir. Modelin dikey ekseninde maliyet dağıtımı boyutu ele alınmaktadır. Kullanılan kaynakların yapılan faaliyetlerle tüketildiği, dolayısıyla maliyet etkeni ölçümleriyle faaliyetler, kaynakları tüketme oranında maliyetlerle ilişkilendirilerek bu faaliyetler sonucunda üretilen mamul ve hizmet maliyetinde her bir faaliyet sürecinin payı belirlenir. Bu sebeple lojistik faaliyetlerin faaliyet tabanlı maliyetleme modelinde girdiler kaynaklar ve maliyet etkenleri olarak karşımıza çıkar.

Safha (evre) maliyeti sistemi, genellikle aynı tür hizmet veya mamulün yığın (toplu, seri hâlinde) üretiminde kullanılan maliyetleme yöntemidir. Üretim sürecinin temel adımlarına (safhalara, evrelere) göre maliyetler belirlenerek bir safhadan diğerine aktarılmak suretiyle, üretim hattı boyunca gerçekleşen maliyetlerin adım adım toplanması şeklinde uygulanır.

Genel Yönetim Giderleri, işletmenin farklı düzeylerinde yönetim işlevinin gerçekleştirilebilmesi, organizasyon, personel işleri, muhasebe, hukuk, güvenlik, haberleşme, bilgi yönetimi gibi pek çok yönetsel faaliyetle ilgili olarak yapılan giderlerdir.

Kendisinden beklenen yararın elde edilemeyeceği kesinleşen giderler, doğrudan dönem zararına dönüşür. Bunlar dönem giderleri ile birlikte gelir tablosunda raporlanan fakat işletme faaliyetlerine katkısı olmayan, çalışmayan kısım (boş kapasite) giderleri, önceki hesap dönemlerinden kalan gider ve zararlar ile diğer olağan dışı gider ve zararlardır.

Ek (marjinal) maliyet, her bir ek çıktının (mamul/ hizmet) toplam üretim maliyetinde meydana getirdiği artıştır. Kapasite sınırları içinde, boş kapasite kullanılarak yapılacak ek üretim, sabit maliyetleri etkilemeyeceğinden, bu durumda oluşan ek maliyet tamamen değişken maliyet artışından kaynaklanır. Kapasitenin üzerine çıkılarak üretimin artırılması durumunda ise sabit maliyetler de artacaktır.

Kısmi maliyet sistemi, üretilen mamul/ hizmet maliyetini yalnızca direkt ilk madde-malzeme ve direkt işçilik giderleri ile sınırlandıran (direkt maliyetleme) ya da direkt ilk madde-malzeme, direkt işçilik ve değişken genel üretim giderleri ile sınırlı (değişken) maliyetlemeyi benimseyen maliyet hesaplama sistemleridir. Kısmi maliyetlemenin amaca göre, daha farklı uygulamaları da görülebilir.

Sipariş işlemi, lojistik sürecini harekete geçirmesi ve tüm faaliyetleri etkilemesi nedeniyle lojistik yönetiminde önemli bir noktadır. Siparişin olabildiğince hızlı işlenmesi gerekir. Sipariş sürecindeki bilgi ve iletişim kalitesi de bu süreçteki faaliyet etkinliğini ve maliyetleri etkiler. Sipariş sürecinin başından sonuna izlenmesi ve bilgilerin veri tabanında korunması, işletmenin hasılat, harcama ve üretim alt bilgi sistemlerinde geniş yer tutar.