LOJİSTİK İLKELERİ - Deneme Sınavı - 7

Kara yoluyla tehlikeli madde taşımacılığını düzenleyen kurallar ADR adıyla anılmaktadır.

Tehlikeli maddelerin lojistik süreçlerde nasıl ele alınacağını belirlemek amacıyla tehlikeli maddeler sınıflandırılmaktadır. Farklı sınıflardaki tehlikeli maddelerin taşımacılıkta ele alınış şekilleri, tehlikelerine ve bu tehlikenin ait olduğu sınıfa ve bölüme bağlıdır. Örnek olarak;

Kullanılabilecek paket tipi,

• Kargo konteynerlerinde bir arada taşınabilecek tehlikeli madde sınıfları,

• Tehlikeli maddelerin nerelerde depolanacakları ve taşıma araçlarında nereye yerleştirilecekleri gibi faktörleri tehlikeli maddenin ait olduğu sınıf belirler.

Tehlikeli maddelerin özelliklerine göre incelendikleri 9 sınıf şu şekildedir:

• SINIF 1 Patlayıcılar

• SINIF 2 Gazlar

• SINIF 3 Yanıcı Sıvılar

• SINIF 4 Yanıcı Katılar

• SINIF 5 Oksitleyici Maddeler ve Organik Peroksitler

• SINIF 6 Zehirli ve Bulaşıcı Maddeler

• SINIF 7 Radyoaktif Maddeler

• SINIF 8 Aşındırıcılar

• SINIF 9 Çeşitli tehlikeli madde ve nesneler (çevreye zararlı maddeleri de içerir)

Zehirli Maddeler bu işaretle ifade edilir.

Tehlikeli maddelerle ilgili kuralların temel amacı, tehlikeli maddelerin emniyetli biçimde taşınmalarını sağlamaktır. Bu kurallara uyulması tehlikeli maddelerin lojistik süreçlerinde en yüksek düzeyde emniyetle taşınmalarını sağlayacaktır. Ancak, gereği gibi taşındıkları, depolandıkları ve kullanıldıklarında bu maddelerin risklerinin tamamen ortadan kaldırılacağı düşünülmemelidir. Riskle ilgili tüm konularda olduğu gibi tehlikeli maddelerin lojistiğinde de riskin sıfırlanması mümkün değildir. Tüm gereklilikler yerine getirilmiş olsa bile istenmeyen olaylar her zaman meydana gelebilir. Bu nedenle önemli olan riski yönetmek olmalıdır. Bunun için de bu tehlikeli maddelerin her türlü özelliğinin çok iyi bilinmesi gerekir. Bu maddelerin tehlikeleri bilinmezse önlem alınamaz. Dolayısıyla tehlikeli maddelerle ilgili düzenlemeler de esasen riski yönetme amacına hizmet etmektedir. Doğru cevap A'dır.

Tehlikeli maddeler pek çok alanda kullanılmakta ve kullanım alanlarına göre çeşitli şekillerde tanımlanabilmektedir. En genel anlamıyla tehlikeli maddeler, sahip oldukları kimyasal, fiziksel ve biyolojik birtakım özelliklerinden dolayı canlı ve cansız varlıklar ile çevre için risk oluşturan madde ve nesneler olarak tanımlanabilir. Başka bir tanıma göre ise tehlikeli madde, fiziksel ve kimyasal yapı ve nitelikleri bakımından patlayıcı, parlayıcı, yanıcı, yakıcı, kendi kendine veya kolayca ateş alıcı katı ve sıvı maddeler, radyoaktif ve aşındırıcı maddeler, mühimmat, sıkıştırılmış ve sıvılaştırılmış gazlar, su ile temas ettiğinde yanıcı gaz yayan maddeler ve kendiliğinden kıvılcımlanabilen maddelerdir. Bu tanımlardan da anlayacağınız üzere, esasen günlük hayatta kullandığımız birçok madde ve nesne tehlikeli madde sınıfına girebilir. Ancak burada vurgulanması gereken husus, normal koşullarda tehlikeleri bilinerek ve gerekli önlemler alınarak kullanıldıklarında bu maddelerin tehlikelerinin ortaya çıkması riskinin en aza indirebileceğidir. Bir madde veya nesne normal ortamında tehlikeli sayılmazken, taşıma esnasında tehlikeli madde olarak riske sahip hâle gelebilir. Buna göre doğru cevap B'dir.

Tehlikeli madde lojistiğinin genellikle en riskli kısmı taşımadır. Taşımayla ilgili düzenlemeler bu konudaki temel düzenlemelerdir. Bunlar sürecin tanımlama aşamasından başlayarak paketleme, işaretleme, etiketleme, depolama, yükleme, taşıma ve dokümantasyon gibi lojistik süreçler hakkında taşıma türlerine göre zorunlulukları son derece ayrıntılı biçimde bildirmektedir. Doğru cevap C'dir.

Hava yollarının üye olduğu Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (International Air Transportation Association – IATA) IATA Tehlikeli Madde Düzenlemeleri (IATA Dangerous Goods Regulations – IATA-DGR) adlı kuralları ortaya koyar. Bunlar, ICAO Teknik Talimatlarında yer alan kuralları tam olarak içerir ve ayrıca, uygulamadan da yola çıkılarak bazı kurallar IATA tarafından daha kısıtlayıcı hâle getirilmiştir. Doğru cevap D'dir.

Tehlikeli maddelerin kara yoluyla taşınmasıyla ilgili düzenlemelerin başında Tehlikeli Malların Kara yolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması (European Agreement Concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road) gelmektedir.

Kısaca ADR (Accord Européen Relatif au Transport International des Marchandises Dangerous par Route) olarak anılan bu anlaşma esasen uluslararası nitelikte olmayıp Avrupa’ya yönelik bölgesel nitelikte ve çok uluslu bir anlaşma niteliğindedir. Doğru cevap D'dir.

Radyoaktif maddelerin taşınması için Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’ndan (TAEK) izin alınmalıdır. TAEK, aynı zamanda Türkiye’yi Uluslararası Atom Enerjisi Kurumunda (IAEA) temsil etmektedir. Ayrıca ülkemizde Radyoaktif Maddelerin Güvenli Taşınmasına Yönelik Yönetmelik de bulunmaktadır. Doğru cevap B'dir.

BM Uzmanlar Komitesi tarafından, taşımacılık modlarında tüm tehlikeli maddelerin aynı biçimde sınıflandırılmasını sağlamak amacıyla, 9 tehlike sınıfı ortaya konulmuştur. Bir gönderici, tehlikeli maddeleri BM prosedürlerine göre testlere tabi tutarak bu 9 sınıftan uygun olana sokabilecektir. Doğru cevap E'dir.

Tehlikeli maddelerin özelliklerine göre incelendikleri 9 sınıf şu şekildedir:

SINIF 1 Patlayıcılar

SINIF 2 Gazlar

SINIF 3 Yanıcı Sıvılar

SINIF 4 Yanıcı Katılar

SINIF 5 Oksitleyici Maddeler ve Organik Peroksitler

SINIF 6 Zehirli ve Bulaşıcı Maddeler 

SINIF 7 Radyoaktif Maddeler 

SINIF 8 Aşındırıcılar 

SINIF 9 Çeşitli tehlikeli madde ve nesneler (çevreye zararlı maddeleri de içerir)

Doğru cevap A'dır.

Tehlike Tanımlama Numarası (Hazard Identification Number - HIN) rakamla ifade edilen iki veya üç figürden oluşmaktadır. Her bir rakam aşağıda belirtilen riski ifade etmektedir:

Lojistik sisteminde insan unsuru, sistemi tasarlama, geliştirme, işletme ve düzenleme gibi pek çok sürecin temel bileşenlerinden biridir. İnsan, sistemin teknoloji, ekipman, araçlar gibi diğer bileşenleri arasında etkileşimi sağlayan faktördür ve aynı zamanda sistemin kullanıcısıdır. Dolayısıyla tehlikeli madde lojistiğinde de insan faktörü, lojistik sürecinde kilit önemdedir. İnsan faaliyetlerinin pek çoğunda olduğu gibi tehlikeli maddelerin lojistik sürecinde de insan kaynaklı riskler mevcuttur ve bunların sıfırlanması mümkün olmadığı gibi, insan faktörü, tehlikeli madde kazalarının temel sebeplerinden biridir. Doğru cevap C'dir.

Tehlikeli madde lojistiğinde ilgili dokümanlarda taşıma türlerine göre tarafların sorumlulukları ayrıntılı olarak belirlenmiştir. ADR’de mal gönderen, taşıyıcı ve alıcı ana katılımcılar olarak belirlendiğinden yükleyici, ambalajlayan, doldurucu, tank-konteyner/portatif tank operatörü ise diğer katılımcılardır. Tehlikeli maddeleri gönderen, sadece ADR koşullarına uyan sevkiyatlar için teslimat yapmalıdır. Alıcı ise zorlayıcı nedenler olmadıkça malların kabulünü ertelememekle ve indirme işlemi tamamlandıktan sonra kendisiyle ilgili ADR koşullarını sağlamakla yükümlüdür. Yükleyici, ambalajlayan, doldurucu, tank-konteyner/portatif tank operatörü görevlerini kurallarda belirtildiği şekilde yapmak durumundadır.

Tüm mevcut tehlikeli maddeleri ve nesneleri dört haneli UN Numarasına göre sıralar. Her bir tehlikeli maddenin en önemli ve ayırt edici özellikleri ile taşımada gerekli bilgiler tabloda kodlanmış şekilde ayrı sütunlarda verilmiştir. Örneğin sınıflandırma, etiketlendirme, paketleme talimatları gibi. Bu sütunlardan taşımacılık türlerine göre ortak olanları sıralayalım:

• UN No: BM tarafından tanımlanmış dört haneli tanımlama numarası.

• PSN (Proper Shipping Name-Uygun Gönderi Adı): BM tarafından tanımlanmış maddenin gönderide kullanılacak ismi.

Risk etiketleri, tehlikeli maddelerin taşımacılık zincirinde yer alan ya da bunlarla yüz yüze gelen tüm çalışanlara bir uyarı olması açısından taşıma esnasında dış paketlerin üzerinde yer almalıdır. Risk etiketlerinin yanında ayrıca lojistik süreçlerde maddelerin depolanmasında ve taşınmasında rehberlik eden taşıma etiketleri de bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak Resim 7.5’teki etiketler verilebilir:

Çevreye zararlı etiketi

Tehlikeli madde taşıyan kara yolu araçları ikaz levhaları, tehlike tanımlama numaraları ve tehlike etiketleri ile donatılmalıdır. Tehlike Tanımlama Numarası (Hazard Identification Number - HIN) rakamla ifade edilen iki veya üç figürden oluşmaktadır. Her bir rakam aşağıda belirtilen riski ifade etmektedir:

• 2 Basınç veya kimyasal tepkimeye bağlı olarak gaz yayılması

• 3 Yanıcı sıvı (buhar) ve gaz veya kendiliğinden ısınan sıvı

• 4 Yanıcı katı veya kendiliğinden ısınan katı

• 5 Yükseltme (yangın yoğunlaştırma) etkisi

• 6 Zehirli madde veya enfeksiyon riski

• 7 Radyoaktivite

• 8 Aşındırıcılık

• 9 Ani tehlikeli tepkime riski (önemli miktarda ısı veya yanıcı ve/veya zehirli gazların salınması üzerine patlama, parçalanma veya polimerleşme riski)

BM Örnek Düzenlemelerine göre herhangi bir taşıma modunda taşımaya sunulan tehlikeli madde ya da nesne için sunulması gerekli temel bilgiler şunlardır:

• Uygun gönderi adı,

• Sınıf ve uygulanıyorsa bölümü, Sınıf 1 için bölümü uygunluk harfi izlemelidir.

• UN numarası ve uygulanıyorsa paket grubu

• Tehlikeli maddenin toplam miktarı (ağırlık, hacim, aktivite gibi ölçü birimi ile birlikte)

Tehlikeli maddeler pek çok alanda kullanılmakta ve kullanım alanlarına göre çeşitli şekiller-de tanımlanabilmektedir. En genel anlamıyla tehlikeli maddeler, sahip oldukları kimyasal, fiziksel ve biyolojik birtakım özelliklerinden dolayı canlı ve cansız varlıklar ile çevre için risk oluşturan madde ve nesneler olarak tanımlanabilir. Başka bir tanıma göre ise tehlikeli madde, fiziksel ve kimyasal yapı ve nitelikleri bakımından patlayıcı, parlayıcı, yanıcı, yakıcı, kendi kendine veya kolayca ateş alıcı katı ve sıvı maddeler, radyoaktif ve aşındırıcı maddeler, mühimmat, sıkıştırılmış ve sıvılaştırılmış gazlar, su ile temas ettiğinde yanıcı gaz yayan maddeler ve kendiliğinden kıvılcımlanabilen maddelerdir. Tehlikeli madde en kapsayıcı kavram olarak karşımıza çıkar.